איך מאך א השוואה אז לפי הרמב"ם איז די געדאנק פונעם פראבלעם בעובד ע"ז, אפילו ער גלייבט נישט דערין, אלס דאס אז דעת האדם וכ"ש ההמון ווערט נאכגעשלעפט אחר מעשיו. און די זעלבע געדאנק טרעפט מען מיט'ן ציווי פון היטן שבת, אז דאס איז כדי צו אינקאָלקעיטן בדעתו די געדאנק ואמונה פון חידוש העולם ובריאתו, ע"י מעשיו של שמירת שבת. אין קורצן, די פעולה במעשה וואס איז ערשט, וועט דערנאך אפעקטירן זיין דעת.

דער ב"י באו"ח סימן רמב וואס דו צייכענסט צו קומט צו דערצו פונעם אנדערן/פארקערטן ענגל. והיינו, אז דאס אז ער היט שבת בפועל/במעשה ווייזט שוין מעיקרא אז בדעתו גלייבט ער שוין בחידוש וממילא הבורא, ולכן וועט ער שב זיין פון זיין מעשה ע"ז - די מעשה קומט דאך לאחר הדעת במחשבה, וממילא וועט די מעשה נישט האבן א קיום זייענדיג אז איך זעה שוין בשמירת שבת שלו אז זיין דעת מעיקרא איז יא עם הבורא וחידוש. משא"כ ווען ער דינט ע"ז בלא שמירת שבת, ודעתו בזה איז שוין מעיקרא אוועקגעשטעלט, איז שווער אז ער זאל בסתם צוריקציהען דערפון. אין קורצן, די דעת בחידוש איז שוין דא ערשט, וואס דערנאך און דעריבער קומט זיין שמירת שבת בפועל.

אגב, דער מ"א וואס איך צייכן צו ברענגט טאקע אראפ אז רש"י בחולין ה. לערענט אז חילול שבת איז ערגער ווי ע"ז. וע"ש ווי ער וואונדערט זיך דערויף.

ואגב, פון אויבנאויף זעהט דאך אויס אז די "אדם נפעל כפי פעולותיו" מהלך וואס דער רמב"ם זאגט, גייט בהדיא קעגן דאס וואס איך האב אויבן געשריבן אז מ'קען זיין א פולקאמער ראציאנאלער "מיימאַנידיען" סארט חכם, אבער דאך מיטהאלטן מיט אַן "אמת", במעשה, א ״רעבשייעבערעבמשה״ אידישקייט און אז 1+1=3. ווייל זיין מעשה גייט דאך קעגן מושכלות, ואדם נפעל כפי פעולותיו און דאס וועט דאך אינקאָלקעיטן בתוכו דעות נפסדות וכוזבות! טא, וויאזוי קען איך דאס דיפענדן פאר דעם "מיימאַנידיען" חכם?

אבער דאס קען פארענטפערט ווערן מיט א צווייטע קשיא. והיינו, אז לפי די "ראדיקאלע" מפרשי הרמב"ם, ווי דער נרבוני און אבן כספי, וועלכע האבן געהאלטן אז דער רמב"ם האט יא באמת געהאלטן פון קדמות, קומט דאך אויס אז שמירת שבת במעשה גייט דאך אינקאָלקעיטן בתוכם די פאלשע דעת פון חידוש? מ'קען טאקע פארענטפערן אז פאר זיי איז שמירת שבת בפועל טאקע נאר מכח די צווייטע טעם פון דעם אז ס'זאל זיין שביעית חיי האדם במנוחה. אבער מ'קען פארענטפערן די קשיא נאך טיפער עפ"י מש"כ שם. והיינו, אז אין די "לעבנסוועלט" פון צווישן וועמען דער "מיימאַנידיען" חכם לעבט, איז חידוש טאקע יא "אמת" אין דעם רעספּעקט, ועפ"י סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם וככל מה שכתבתי - פונקט אזוי ווי דאס וואס מאכט "ג-ט" אמת פאר זיי (ואפילו אין א פּאזיטיוון סענס, וואס איז דאך נישט אמת להרמב"ם בסתם ובלאׂ סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם).

די פראבלעם איז נאר אז דאן פארוואס קען מען נישט נוצן דאס זעלבע תירוץ פאר ע"ז וכדומה, וואו ס'איז גילטיג אינעם "לעבנסוועלט"? ואולי וועט זיך דאס טאקע ווענדן אין ווי ווייט נפסד די דעה וואס ליגט אונטער די מעשה איז, וואס דאן וועט דאס די הלכה, לפי הרמב"ם, נישט צולאזן אפילו ס'איז דא די סאָשׁעל קאַנסטראָקשעניזם. וקצת כעין וואו ווען די סאָשׁעל קאַנסטראָקט מציאות איז אז מ'איז מתיר רציחה, וואס דאן וועט דאס דאך, כמובן, נאך אלס בלייבן אסור להלכה. (ועיין לדוגמא בהל' ע"ז פי"א הי"א-הי"ב (אבל עיין בכסף משנה ולחם משנה שם) והט"ז ובבאר אליעזר, ובמו"נ ח"ג פל"ז. וידוע הגר"א ביו"ד סימן קעט ס"ק יג.)

ווי איך פארשטיי הרב דר. אברהם, איז ער בעצם מסביר דעם רמב״ם׳ס מעמד אין דעם. והיינו, ווי מסביר געווען, האט דער רמב״ם הוכחות אויף ״מחוייב המציאות״. מאידך גיסא אבער מוז ער דאך גאר נעגעיטן אפילו אט דעם טערמין פון ״מציאות״, אין א פּאזיטיוון סענס, כלפי דעם מושג פון ״ג-ט״! מוז דאך זיין אז די גאנצע הוכחה אליינס דערצו, איז אליינס א דרך שלילה, און זאגט נישט מער ווי דאס אז די בריאה איז ״נישט״ [השלילה] א הסבר צו זיך אליינס. וכעין מה שהבאתי מדר. עלווין ריינעס.

ואולי כעין גאָדעל'ס טעארעמס אין לאגיק, וואו אַן אייגענע סיסטעם קען נישט אליינס האבן בתוכה פון וואס מ'זאל קענען אויפווייזן אלעס בתוכה. און דאס וואס מ'וועט כסדר מוזן ארויסגיין אינדרויסן פונעם סיסטעם וואס מ'מאכט, בב"ת, אט דאס איז וואס מ'טערמינט "ג-ט". ועיין בדברי פּערי מאַרשאל. ואגב, דא שרייבט דר. וויליאם לעין קרעיג איבער די השלכות דאס האט פאר ידיעת הקב"ה (אין א פּאזיטיווע סענס), וואו ער רירט אָן אויף די שאלה אין די פילאזאפיע פון מאטעמאטיקס.

***

אין די סוגיא פון מטרת קיום המצות וקשרותם לעניני אמונות ודיעות, איז אינטרעסאנט וואס דער רמב״ם שרייבט במו״נ ח״ב פל״א:

וכבר ידעת מדברי שהדעות אם לא יהיו להם מעשים שיעמידום ויפרסמום ויתמידום בהמון לנצח, לא ישארו.

און ווי דער שם טוב איז דאס דארט מסביר:

כי ההמון אין להם דעת כדי לקיים האמונות בידיעה אם לא יעשו מעשים

והיינו, אז די מטרה פון די מצות מעשיות איז בעצם סייקאָסאָמעטיק און אז כדי אז די דיעות וואס ליגן דערונטער זאלן ווערן עמבּאַדיִד אינעם מענטש.

דאס איז בפרט אינטרעסאנט אז ער זאגט דאס אין די קאנטעקסט פון מצות שמירת שבת בסיומו על הדיון אודות חידוש נגד קדמות. און אז די טעם פון חומרת שמירת שבת הוא כדי לבסס את האמונה בחידוש אצל ההמון ע״ש. אבער, ווי געזאגט, האבן דאך דער נרבוני, אבן כספי, און אנדערע געהאלטן אז דער רמב״ם האט יא באמת געהאלטן פון קדמות, און האט געשטיצט חידוש העולם אלס אמונה הכרחיות פאר׳ן המון, וואס בלא זה איז דאך נישטא קיין התגלות און רעוועלעישאן (במובן הפשוט), און דאס איז דאך מרפה דאס ציית פונעם המון עם להתורה. און דער נרבוני און אבן כספי זענען טאקע מסביר דעם פרק אז מצות שבת, שהיא לבסס אמונה בחידוש העולם, איז טאקע בעצם אַן אמונה הכרחית לההמון ע״ש. און עס קומט אויס אז ס׳איז בעצם א מעשה הכרחית, של שמירת שבת, למען אמונה הכרחית של חידוש העולם, שהיא אמונה הכרחית למען שאר המצות.

ענליך שרייבט ער בח״א פל״ו אין די קאנטעקסט פון די פראבלעם פון אַן עובד ע״ז במעשה, הגם ער איז נישט ממש א כופר בה׳:

כי לא ישיג ההמון אלא מעשה העבודות, לא עניניהם ולא אמיתת הנעבד בהם

פון דעם זעהט מען אז עס זענען שייך מצות מעשיות בפועל אשר מטרתם הוא ג״כ סיי אלס מען זאל זיי נישט טוהן כדי נישט צו אינקאָלקעיטן דעות נפסדות, וואס דער המון (און מענטשן בכלל, ועיין בהחינוך הידוע במצוה טז) ווערט נאכגעשלעפט בדעותיהן לפי די מעשים וואס זיי טוהן בפועל; וואס דאס איז די ענין נגד עבודה זרה בפועל אף כשמאמין בה׳. און סיי אז עס זענען דא מצות וואס זענען הכרחיות לקיים, נישט נאר אמונות אמתיות, נאר אפילו אמונות הכרחיות, וואס די אמונות הכרחיות דינען נאכדעם פאר פּאליטישע/סאָשׁעל סטעבּיליטי על הכלל; וואס דאס איז די ענין ביי מצות שמירת שבת להרמב״ם עפ״י הנרבוני ואבן כספי.

ולפי״ז קען מען זאגן אז וועגן דעם טאקע טרעפט מען א שילוב, און ווי דער מ״א ברענגט אראפ באו״ח סימן שו ס״ק כט, אז חילול שבת איז חמור כעובד ע״ז ע״ש. וידוע הגמרא בשבת קיח: אמר ר' חייא בר אבא א"ר יוחנן כל המשמר שבת כהלכתו אפילו עובד ע"ז כדור אנוש מוחלין לו ע״ש. והיינו ״כדור אנוש״, וואס דער רמב״ם שרייבט בריש הל׳ ע״ז אז זיי האבן יא געגלייבט בה׳, נאר געוואלט דינען אמצעיים אליו מחמת כבודו ית׳ ע״ש, וכמוש״כ שם בפל״ו הנ״ל במו״נ. וע״ש במה שכתב שם האברבנאל: און אין ח״ב פל״א שרייבט דער אברבנאל: עס איז טאקע מן הראוי לציין צו וואס דער רמב״ם שרייבט בח״ג פ״מ לגבי מיתת בי״ד דערביי:

אמנם שאר העבירות אשר בהם מיתת בית דין כעבודה זרה ושבת, אשר לא יזיק בהם לזולתו אבל הם דיעותו, לא יהרג בהם על המחשבה עד שיעשה.

ובפמ״א:

אבל מיתת בית דין תמצאה בענינים הגדולים אם בהפסד אמונה או בחטא גדול, רצוני לומר בעבודה זרה וגילוי עריות ושפיכות דמים וכל מה שמביא לזה, ובשבת להיותו מקיים אמונת חידוש העולם.

כמובן, אז יעצט אז ס׳איז שוין דא די ציווי פון שמירת שבת, איז אפילו פאר דער וואס נעמט יא אָן (כעין) שיטת קדמות, והשלכותיה איבער אַן ״אומדירעקטער״ ג-ט וואס איז ״אינפּרסונלית״ וכו׳, קען עס נאך אלס האבן א פולקאמער מיִניִנג וטעם בשמירת שבת. ואפילו דער אלגעמיינער מאמין בחידוש און אין אַן ״אקטיווער״ ג-ט במובן הפשוט, איז נישט עכט די קאַנשׁעס סיבה פאר שמירתו די חידוש העולם חלק שבו; ווי דער רמב״ם זאגט אז ההמון לא ישיגו ״לא עניניהם ולא אמיתת הנעבד בהם״ - זיין מיִניִנג דערין איז עפעס אנדערש. (הגם דער רמב״ם באציהט זיך טאקע צום סאָבּקאַנשׁעס חלק דערפון.)

ובסתם ווי דער רמב״ם זאגט דארט בח״ב פל״א איז א טעם דערינען בשמירת שבת אויך:

אמנם תתו לנו תורת השבת וצוותו אותנו לשמרו הוא עלול נמשך לעילת היותו 'עבדים במצרים' אשר לא היינו עובדים ברצוננו ובעת שחפצנו ולא היינו יכולים לשבות.

און ווי ער שרייבט בח״ג פמ״ג:

אמנם ענין השבת טעמו מפורסם ואין צריך לביאור. כבר נודע מה שבו מהמנוחה, עד שיהיה שביעית חיי האדם בהנאה ובמנוחה מן העמל והטורח שלא ימלט ממנו קטון וגדול. עם מה שמתמיד ומקיים הדעת הנכבד מאד לדורות והוא האמונה בחידוש העולם.

והיינו, סתם אזוי דאס ראציאנאלע סיבה פון לנוח (בהכרח) בשביעית מימי חייו, און ווי דער אפודי צייכענט דארט צו בח״ב פל״א עפ״י ח״ג פמ״ג (וע״ש באברבנאל ווי ער דינגט זיך מיט אים און זאגט אז דער רמב״ם דערמאנט דאס נישט דארט, און אז דאס איז נאר א טעם פרסומיי און נישט די ״טעם האמתי כפי הקבלה האמיתית התוריית״. וע״ש ווי ער שטעלט טאקע צאם ״הריגת הנוקב/המגדף שהיה כופר בשלימות מציאותו ית׳, ואם המקושש שהיה כופר בפעולתו״ ע״ש).

***

לגבי ענין עקספּערטיִז וטעות החכמים, שרייבט ר׳ שמואל צרצה אין זיין מקור חיים (סוף פ׳ בהעלותך), אינעם קאנטעקסט פון אַן אנגעבליכער טעות ושכחה פונעם רמב״ם:

והנה משרע״ה שכח עצמו במי מריבה, אבל האמת אין איש אשר לא יחטא, וכל יתרון החכמים הוא במיעוט תעיותיו.

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:יו מעיד מיי דעי ווייל מיין קאפ האט זיך שוין אנגעהויבן צו דרייען....

זאגסט, אז איך האב... עםם... מקיים געווען א "מצוה" מיט'ן דיר מחיה זיין...

לגבי דיינע פונקטן פון 1 און 2, וויל איך ארויסברענגען אז הגם במושכל ראשון קען אויסזעהן אז די חילוק ביניהם איז אז פונקט 1 נעמט אָן "בריאה", בשעת פונקט 2 איז יא מער אין איינקלאנג מיט קדמות, איז דאס ל"ד אזוי. קדמות, און א קאנסעפּשאן פון דאס מושג "ג-ט" וואס איז בכלל נישט agential, לייקענט נישט (דוקא) אז אלעס איז מ"כח" ג-ט. נאר עס איז נישט "מעשיו" של הקב"ה, נאר מער קצת כעין אזוי ווי א שׁאָטן וואס איז נובע פונעם מענטש כסדר, אָן דעם וואס דער מענטש "טוהט עפעס" דייקא דערצו אדער איז קודם מזה בזמן. והיינו, "ג-ט" = שורש המציאות, און, כדבריך בפונקט 2, "די איינציגסטע אמת׳ע מציאות/עקזיסטענס וואסיז פארהאן", און אלעס אנדערש וואס האט עקזיסטענץ ומציאות, איז דאס אלס א (ל"ד "דירעקטע") שפע פונעם שורש המציאות און "פּרינציפּ/איידיע פון עקזיסטענץ".

כמובן, זענען די שאלות וואס שטעלן זיך לפי דעם, אז, ראשית כל, ווי אזוי באגרונדעט מען תומ"צ לפי די קאנסעפּשאן פון "ג-ט"? ועיין לדוגמא במה שהבאתי (בסוף התגובה) מדר. יצחק מלמד. און, ווי דר. משה הלברטל ברענגט ארויס, איז אט דאס טאקע געווען (א חלק פון) די פראבלעם פון די נבוכים בימי הרמב"ם און צו וועמען זיין ספר איז געווענדעט, און די פראיעקט פון זיין ספר: זייער נוטה צו זיין צו די פילאזאפישע צד פון קדמות, וממילא ההשלכות וקושיות וואס דאס האט בנוגע דת, פון אזא סארט ג-ט וואס איז נישט אקטיוו אין די וועלט כלל.

און ווי דר. הלברטל ברענגט ארויס, ארבעט טאקע די אלגעמיינע סטראקטור פונעם ספר אזוי. והיינו, אז נאכ'ן שולל בח"א אלע תוארים פון "ג-ט" און אוועקשטעלן זיין גאר שטארקע נעגאטיווע טעאלאגיע, לייגט דאס דאך א יסוד פון וואו צו קענען טייטשן און רידעפינירן דעם רעליגיעזן "ג-ט" עפ"י קדמות. דערנאך, בסוף ח"א, מאכט ער אוועק דעם קאלאם הוכחה פאר מציאות הא-ל, וואס גייט ממש ועפ"י חידוש. דערנאך איז ער אבער יא מוכיח "ג-ט", בריש ח"ב, עפ"י דרך קדמות. דערנאך איז ער עוסק ממש בקדמות נגד חידוש, און הגם אפענערהייט זאגט ער אז ער נעמט אָן חידוש (וואס, כידוע, האבן דער נרבוני און אבן כספי ועוד, נישט געהאלטן אז דאס האלט ער באמת), טוהט ער אבער דערנאך פארמולירן (און רידעפינירן?) סיי נבואה, סיי השגחה, און סיי טעמי המצות אז דאס אלעס זאל שטימען לפי דרך קדמות און אָן אַן "אקטיווע, דירעקטע, און פּערזענליכע" ג-ט כלל. די "ג-ט" פון קדמות. ועיין במש"כ לעיל.

אַן אנדערע שאלה וואס שטעלט זיך לפי דעם, איז אז מוז מען אליינס געבן אַן אנטאלאגישע (אפגעזונדערטע?) "ישות" ממש פאר אט דעם "פּרינציפּ/איידיע פון עקזיסטענץ"? (וואס, כנ"ל, איז דאך סתם אזוי שווער צו זאגן אויף דעם גאנצן מושג פון "ג-ט" אז עס "עקזיסטירט".) דאס איז כעין ווי פרעגן, טוהט "עקזיסטענץ" עקזיסטירן? ועיין לעיל (די תגובה וואס דו האסט טאקע געפרעגט איבער און באמערקט דעם לינק דארט בטעות) בדברי בזה, ווי איך דערמאן די פראבלעם דערין, ובפרט לפי קאנט.

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:

מי אני האט געשריבן: ‏

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:איך וואלט צוטיילט די שאלה אין 3 חלקים/לעוועלס:

‏1) א מציאות (כח ראשון) וואס איז דער סיבה/גורם צו אלעס וואס איז פארהאנען. (חכמה)
‏2) די איינציגסטע אמת׳ע מציאות/עקזיסטענס וואסיז פארהאן. (אמונה)
‏3) אז ער כביכול האט/וויל-האבן רילעשענס מיט אונז. (שכר ועונש)

ווען איינער פרעגט איינעם די שאלה (פונעם אשכול קעפל) באציט מען זיך בדרך כלל צו נומער 3, לענ״ד אבער, איז נומער 2 די מערסטע רעלעווענט

די ערשטע צוויי קען מען קאלעפּסן צו פשוט וכעין ״דאס פּרינציפּ/געדאנק פון עקזיסטענץ״, ולא יותר. (״סיבה״ גייט זיין מער כעין ווי דער נרבוני ודעימיה האבן דאס פארשטאנען אין די קאנטעקסט, וואס זיי האבן געגלייבט אין קדמות, אלס כעין ״שפע ונובע״ און נישט אלס agential.)

איך האב נישט פארשטאנען וואס דו שרייבסט. האלסטו אז 2 איז שכל׳דיג מוכרח און נמשך בע״כ פון 1?
אפילו את״ל אז יא, וועט זיין א גרויסע נפק״מ צו די השכלה ווערט נמשך בלב און מ׳לעבט מיט דעם צו עס בלייבט בלויז ידיעה/פאקט.

ניין. איך זאג נישט אז 1 און 2 זענען דאס זעלבע, אדער אז 2 איז לאגיש נובע פון 1. (הגם, אז מ'קען יא זאגן אז ביידע זענען דאס זעלבע, און אז זיי זאגן אז "ג-ט" איז די איינציגסטע אמת'ע מציאות און דאס גרונט פון מציאות פאר יעדעס זאך מכחו, פון וואס זייער מציאות איז נובע. אין אנדערע ווערטער, עס איז נישט דוקא "כח ראשון" טעמפּאָרעלי אין צייט, נאר "כח ראשון" אין קאָזעליטי. ולכן האב איך טאקע צוגעצייכענט צום שיטת הקדמות ביהדות.) איך זאג אז ביידע, וועלכע אימער דו נעמסט אָן, קענסטו דאס באטראכטן ווי ל"ד agential כלל, און דו קענסט דאס קאָלעפּסן צו עפעס צו וואס דער אטעאיסט וואלט ל"ד זיך קעגנגעשטעלט. אין אנדערע ווערטער, ״דאס פּרינציפּ/געדאנק פון עקזיסטענץ״ - די "מיסטעריעזע" ג-ט, פון וואס דר. יובל נח-הררי (וועמען מ'קען לכאורה קלאסיפיצירן אלס אַן אטעאיסט) רעדט פון און האט נישט קיין פראבלעם מיט.

ואיה"נ. ווי איך האב דא געשריבן בריש העמוד, איז קען מען לכאורה אויך נעמען און ממשיך זיין די געדאנק און געפיהל פונעם "מיסטעריעזן" ג-ט און ״דאס פּרינציפּ/געדאנק פון עקזיסטענץ״, אריין בלב, אז דאס זאל האבן השלכות אויף קיום במעשה. (מ'קען זאגן אז בעצם טוה איך דאס. איך בין א פולקאמער שומתומ"צ, ווי עני אנדערע איד איך קען, אָן בעצם קיין קאגניטיוו דיסאנענס.)

די שפראך אינעם צוגעלינקטן תגובה איז אין לאגיק. אבער קענסט גיין גראד צום מו"נ בח"א פנ"ז, וואס איז (מער-ווייניגער) די זעלבע געדאנק: "עקזיסטענץ/מציאות" איז א לשון מושאל כלפי (דעם טערמין/געדאנק פון) "ג-ט".

מי אני האט געשריבן: ‏

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:איך וואלט צוטיילט די שאלה אין 3 חלקים/לעוועלס:

‏1) א מציאות (כח ראשון) וואס איז דער סיבה/גורם צו אלעס וואס איז פארהאנען. (חכמה)
‏2) די איינציגסטע אמת׳ע מציאות/עקזיסטענס וואסיז פארהאן. (אמונה)
‏3) אז ער כביכול האט/וויל-האבן רילעשענס מיט אונז. (שכר ועונש)

ווען איינער פרעגט איינעם די שאלה (פונעם אשכול קעפל) באציט מען זיך בדרך כלל צו נומער 3, לענ״ד אבער, איז נומער 2 די מערסטע רעלעווענט

די ערשטע צוויי קען מען קאלעפּסן צו פשוט וכעין ״דאס פּרינציפּ/געדאנק פון עקזיסטענץ״, ולא יותר. (״סיבה״ גייט זיין מער כעין ווי דער נרבוני ודעימיה האבן דאס פארשטאנען אין די קאנטעקסט, וואס זיי האבן געגלייבט אין קדמות, אלס כעין ״שפע ונובע״ און נישט אלס agential.)

איך האב נישט פארשטאנען וואס דו שרייבסט. האלסטו אז 2 איז שכל׳דיג מוכרח און נמשך בע״כ פון 1?
אפילו את״ל אז יא, וועט זיין א גרויסע נפק״מ צו די השכלה ווערט נמשך בלב און מ׳לעבט מיט דעם צו עס בלייבט בלויז ידיעה/פאקט

אלפא האט געשריבן:איך גלייב אז דו ביסט באקאנט מיט דאס וואס דר, מיכאל אברהם שרייבט איבער דעם דא און אין נאך פלעצער..
(איך האב נאכנישט דורכגעליינט דעם גאנצן אשכול - אנטשולדיגט טאמער דו ברענגסט עס שוין..)

איך האב דאס דא צוגעברענגט; אין אַן אנדערן קאנטעקסט און אין אַן אנדערן קאנטעקסט. אבער איה״נ. הרב דר. מיכאל אברהם האלט בעצם טאקע אז נישט דעסקריפּטיוו מאראליטעט קוֺידס [כעין חוקי הלכה], וגם לרבות אפילו נארמאטיוו מאראליטעט קוֺידס [כעין חוקי מאראל שהשכל מחייבן, כגון איסור גזילה ורציחה], האבן אַן עכטע משמעות ללא מחוקק ומְצַוֶה. (איך האב טאקע משוה געווען, לדוגמא דא, די ביידע סארט מאראליטעטן און א סארט דרך פון ״השתא דאתית להכי״ אויף וואס דער אטעאיסט גייט האלטן לגבי די נארמאטיווע חלק, אז מען קען דאס אולי אויסברייטערן אפילו פאר די דעסקריפּטיוו חלק אויך.) ועיין להלן בתגובה זו.

אלפא האט געשריבן: איך בין באמת נייגעריג, וואס איז די אויפטו פון (מיר עכ"פ) עס איבערצוגיין אדער איבער טראכטן, בעת וואס כמעט יעדע מחשבה'לע מיינע איז שוין געטראכט/געזאגט/ און אויסגעדראשן געווארן דורך פיל גרעסערע ווי מיר?

סתם עס צו לערנען פאר מיר - הערט זיך אביסל useless. (חוץ פארשטייט זיך אויב נעמט מען אן דעם געדאנק אז אלעס איז בס"ה די פראצעס פון די אינפארמאציע - לינגוויסטיק..)
ארויסצוברענגען אדער לינקען פרישע אספעקטן דערצו הערט זיך ענדערש אוממעגליך.
עס צו reorganize'ן אדער רי'דעפיינען - איז ווידער א זאך וואס ברענגט פאטענציאל מער קאמפליקאציעס ווי אויפטו.

עס איז נוגע אין כמעט יעדע אפטיילונג פון וויסענשאפט ווי איך לייג אריין מיינע קאלטע פיס, און איך גלייב אנדערע פילן צומאל ענליך, האב איך עס דא ארויפגעברענגט...

ייש״כ פאר די קאמפּלימענט! די געדאנק ומטרה פון לערנען חכמה און אריינקלערן פאר זיך און צוקומען לחידוש/מהלך, איז נישט אזוי ווייט אז עס זאל זיין ״מיין״ מהלך, ווי איידער פשוט צו וויסן און קליגער ווערן. ואיה״נ, טאמער ווייסט מען דעם חידוש וכדומה אָן אליינס מכוון זיין דערצו, האט דאס די זעלבע אויפטוה (און נאך מער, וויבאלד מ׳ווייסט אויך אז דער-און-דער חכם האט דאס געזאגט וכו׳).
‏

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:איך וואלט צוטיילט די שאלה אין 3 חלקים/לעוועלס:

‏1) א מציאות (כח ראשון) וואס איז דער סיבה/גורם צו אלעס וואס איז פארהאנען. (חכמה)
‏2) די איינציגסטע אמת׳ע מציאות/עקזיסטענס וואסיז פארהאן. (אמונה)
‏3) אז ער כביכול האט/וויל-האבן רילעשענס מיט אונז. (שכר ועונש)

ווען איינער פרעגט איינעם די שאלה (פונעם אשכול קעפל) באציט מען זיך בדרך כלל צו נומער 3, לענ״ד אבער, איז נומער 2 די מערסטע רעלעווענט

די ערשטע צוויי קען מען קאלעפּסן צו פשוט וכעין ״דאס פּרינציפּ/געדאנק פון עקזיסטענץ״, ולא יותר. (״סיבה״ גייט זיין מער כעין ווי דער נרבוני ודעימיה האבן דאס פארשטאנען אין די קאנטעקסט, וואס זיי האבן געגלייבט אין קדמות, אלס כעין ״שפע ונובע״ און נישט אלס agential.) די דריטע איז דאך יא (שטארק) אַנטראָפּאָמאָרפיש און agential, און צו וואס דער טעאיסט דער שואל אליינס איז נישט מודה, ווען מ׳דרוקן אים צום וואנט, ועפ״י עיקר הג׳ של הרמב״ם. (ער׳ט זיך נעמען דרייען מיט׳ן צינג מיט ״כביכול״, ״אונז קענען נישט פארשטיין״, ״אוודאי מיינט דאס נישט כפשוטו״, אא״וו אא״וו. אין אנדערע ווערטער, בעצם גארנישט געזאגט און א ליידיגע זאץ. ודומו סלה. ‏און אז מ׳האט דאס פריער מקשר געווען צום געדאנק אז מ׳קען נישט רעדן דערביי ומסביר זיין דאס אינקאַמפּריהענסיבּל, פונקט אזוי ווי ביי געשלעכט וניבול פה, געבט דאס א נייע געדאנק ווען מען טייטש דא דערביי די (תהלים ד ה) ״אמרו בלבבכם על משכבכם ודומו סלה״ ביי די קאנטעקסט, אלס ״שׁאָט די פ** אָפּ״…)
‏

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:מקיים זיין מצות במעשה אָן אמונה איז דאך כלל נישט דער פשוט׳ע משמעות פון מקיים זיין תומ״צ. זיין א שומר תומ״צ מחמת זייטיגע סיבות קען בכלל נישט ווערן אנגערופן שמירת המצות אשר המה מצות השם נותן התורה.

אט דאס איז בעצם טאקע טענת הרב דר. מיכאל אברהם צו וועלכע @אלפא האט פריער געלינקט: שמירת התורה קען נישט האבן קיין ערך משפטי/חובתי דתי אָן דאס מקיים זיין מחמת דעם.

אבער איך בין נישט זיכער ער איז גערעכט, ובפרט לפי דרך הרמב״ם ודעימיה, וועלכע ווארפן א פלאקן ממבט דתי אין דעם גאנצן קאָהערענס פון זאגן אז ״ג-ט האט דאס מחוקק ומְצַוֶה געווען״. ווי געזאגט, איז דאך דאס בעצם א ליידיגע זאץ וממבט דתי, און מ׳גייט דאס אויך נעגעיטן (און דרייען מיט׳ן צינג). ולכן טאקע איז דאך דא די פראיעקט מהרמב״ם ודעימיה צו ראציאנאליזירן די מצות. (איך ווייס וואס דער רמב״ם זאגט במו״נ ח״ג פכ״ה אינעם הקדמה צו אט דעם פראיעקט. אבער מ׳דארף ממילא זאגן אז דארט איז עס בלשון מושאל און ער מיינט נישט בעצם א ״מְצַוֶה״ ו״פועל״, לפי זיין גאנצע סיסטעם פון נעגאטיווע טעאלאגיע. ופשוט. וואס ער מיינט איז בעצם בתכלית המצות עצמן.)

ועיין לעיל במה שהבאתי מדר. עלווין ריינעס, און ווי אזוי ער האט אפגעלערענט ווי אזוי דער רמב״ם, לפי זיין פילאזאפישע סיסטעם ומהלך, האט נאטורליך פארשטאנען ״תורה מן השמים״ בלא ״א-ל המחוקק״.

און אויף הרב דר. אברהם׳ס קשיא פון מהיכן נובע ה״חוב״ ו״התחייבות״ אליה בלא מחוקק? איז קען מען דאס משווה זיין כנ״ל צו ווי אזוי גישת ה(פּאזיטיווע )אטעאיסט הומעניסט איז צו די ״התחייבות״ פון מאראלישע ״חוקים״ על הכלל. וואס מ׳גייט ענטפערן דארט, קען בעצם עפּלייען דא אויך.
‏

בְּתוֹךְ עַמִּי האט געשריבן:ועוד, אמונה בלי שמירת התורה איז א מציאות, כמאמר חז״ל: ׳גנבא אפום מחתרתא רחמנא קריא׳.

די אשכול איז נישט דן צי עס איז שייך אמונה בלי שמירת התורה; נאר פארקערט, צי עס איז שייך שמירת התורה בלי אמונה.

הגם, אז מ׳רעדט שוין, טענה׳ט דר. שאול סמילנסקי לגבי פּאסקאל׳ס געוועט, אז מ׳זעהט דאך אז אסאך רעליגיעזע מענטשן זענען עובר בשאט נפש במשך זמן רב אויף אסאך פון די מאראלישע עבירות וואס זענען רעליגיעזע מצות אויך. דאס קען נישט זיין מכח דעם אליינס אז דאס איז פשוט נאר ווייל זיי זענען שוואך נגד היצר אדער ווייל זיי זענען איראציאנאל, ווייל ווען דאס ווערט געשטראפט בדיני אדם האלטן זיי זיך יא איין אונטער די זעלבע אומשטענדן. וממילא איז דאס מכח דעם ווייל, עכ״פ דעמאלטס, גלייבן זיי נישט באמת, עכ״פ גענוג און אין אלע עיקרים בנוגע שכר ועונש וכו׳. (זאגן אז זיי האלטן הקב״ה ותרן הוא, אדער אחטא ואשוב, אדער אז עס איז וויבאלד די עונש קומט שפעהט לאחר זמן והמות, איז נישט מסתבר.)

עס קומט אויס אז אַן אימאראלישע מענטש וועט בלייבן אימאראל, וואס דאס טרעפט מען ביי אסאך, און די הסבר צו זייער זיין רעליגיעז איז נאר משפה ולחוץ און פאלש כנ״ל. און עס קומט אויס אז זייער זיין רעליגיעז מאכט דאס נאך ערגער, זייענדיג נאכדערצו צו דעם אלעם א פאָפּער נאכדערצו אויך, לגבי זיין זיין רעליגיעז ערליך אויך. ולכן, עפ״י די געוועט איז אולי יתכן אז עס לוינט זיך צו בלייבן סעקולאר ממבט א מאראלישער ג-ט כביכול, וויבאלד דעמאלטס ווען מען זינדיגט ווי יעדער איינעם איז מען כאטש נישט א פאָפּער דערצו אויך. (סיידן אויב מ׳וועט טענה׳ן אז נאר א מיעוט רעליגיעזע זענען אזוי, אדער אז זיין רעליגיעז מאכט עס מער אָנלייקלי אז ער וועט עובר זיין די סארט זאכן. אבער די עווידענס צייגט נישט דערצו.)

עכ״פ יש לטעון אז עס איז בעצם טאקע נישט שייך אמונה באמת (ווען די אמונה איז כולל בתוכה אז עס זענען דא ציוויים צו וועלכע מ׳דארף מציית זיין), ווען עס איז מער-ווייניגער קאָנסיסטענטלי וכסדר אָן שמירת התורה, ווי ביי דער גנב. ויש ליישב, ובפרט וואו דער מענטש וואלט דורכגעפאלן, אויפ׳ן זעלבן אופן, אין א מענטשליכע לעגאלע קאנטעקסט אויך.

לגבי דעם אז נבואה ווענדט זיך אינעם עצם מענטש וואס ער האלט מעיקרא וכו', האב איך דא געהאט צוגעברענגט אז לפי הרמב"ם איז יתכן אז יחזקאל הנביא האט זיך טועה געווען במעשה מרכבה. דער נרבוני איז מפרש במו"נ ח"ג פ"ז אז דאס איז מכח דעם אז יחזקאל האט געהאט מעיקרא די טעות פון די חכמי ישראל אז גלגל קבוע ומזלות חוזרין (פסחים צד:) ולפי"ז האט ער געזעהן זיין נבואה ולכן באו השיבושים בה. והא לך לשונו:

אמר משה ראיתי להעירך הֵנָה על דרוש אינו קטן אצלי ונחתום בו דברינו במרכבה, לא ראיתי אחד מן החכמים דבר בו, לא מי אשר ראיתים ודברתי עמהם פנים בפנים ולא אחד מן הקדומים אשר הגיעו ספריהם אלי, והוא זה: הלא ראיתי כי החכם האלקי המורה כתב פרק ח׳ מן החלק השני כי מן הדעות הקדומים המתפשטים אצל הפילוסופים ורוב האנשים שלתנועות הגלגלים קולות נוראים עצומים מאד וכי זה הדעת מפורסם באמונתינו גם כן, וכי זה הדעת נמשך אחר אמונת גלגל קבוע ומזלות חוזרים והוא אשר בו נצחו חכמי אומות העולם לחכמי ישראל וזה אמת, וכל מה שכתב הרב ז׳׳ל בפרקים ההם אמנם הכוונה בו לבאר מעשה מרכבה ורמז הרב בזה כי חכמי ישראל וראשוניהם היו מאמינים זה הדעת וכי מה שאמר יחזקאל מסיפור הקול אמנם הוא נמשך אחר זה הדעת באמרו וקול כנפי הכרובים נשמע עד חצר החיצונה כקול א-ל שד-י בדברו. ואל תתמה מזה כי יהושע אמר, והוא מה שאני מבין באמרו, (יהושע י יב) שמש בגבעון דום וירח וגו׳, כי אחר שהיתה השמש כפי הדעת הקדום מוליד קול גדול בעת מרוצתה בגלגל והיה מצוה יהושע שיעמד השמש והירח אמר שידומו כאילו אמר שיעמדו כי אחר שלא יולידו קול לא ירוצו, גם כמאמר דוד ע״ה (תהלים יט ד) בלי נשמע קולם, רמז אצלי על העלה בהיותנו בלתי שומעים הקולות.

וזה מקום פלא גדול איך יאמר הנביא או חכמי ישראל המקובלים מהנביא דבר שהתאמת סותרו במופת? ומה שצריך שתדעהו מה שאשיבך עליו והוא שורש אתנהו לך יתיר אלו הספקות ומה שישתרג מהם והוא זה ואומר, דע כי הנביא אמת ותורתו אמת ומה שישיג אמת בלתי מעורב בו שקר כלל כמו שאמר הנביא (ירמיה כג כח) אשר אתו חלום יספר חלום ואשר דברי אתו ידבר דברי אמת (ולא יקרא חלום) מה לתבן את הבר נאם ה׳, כי התבן כבר קדם אל הבר, אמנם אחר השלמו הבדילו התבן והתברר הדגן והובדל, ככה משפט הנבואה עם החלום, כי כל קנין ענין ואין כל ענין קנין ודבר השם כאש ידביק הדומה ויפריד הבלתי דומה, ר״ל שיפריד התבן מן הבר ויברר האמת ויבדילהו מן הכזב ומן הדומה הבלתי מסכים עם המציאות וישלים המדומה הצודק בהשפיע עליו אור השכל המשפיע מן השכל הפועל, הנה שהנביא לא יראה רק אמת, אבל אין נבואה מאיר מה שאינו דרוש כי מה שידרוש הנביא ויבא לו נבואת עליו תודיעהו האמת גם אם יהיה לו דרוש ונבואתו יראה הדבר ההוא, הנבואה לא תראהו בו רק האמת, אמנם אם יאמין הדבר בחלוף מה שהוא בו ותנוח דעתו עליו ולא יחשוב בו ולא ידרוש עליו ותבא לו נבואה על דבר מה אינו מוכרח שנאמר שאחר שהתנבא כבר יראה הכל והתירה לו מה שלא ספק עליו והודיעהו מה שלא דרשו. אני רואה שיחזקאל אם היה מסופק אם גלגל קבוע ומזל חוזר או הפך והיתה באה לו נבואה עליו היה רואה בנבואה הגלגל מוזר ומזל קבוע, אמנם כשהיה מאמין גלגל קבוע ומזל חוזר ובלתי דורש בו שמע קול כנפי הכרובים ואפשר שעל מרוצת המזלות אמר והחיות רצוא ושוב כמראה הבזק.

דער שם טוב איז דאס מבאר דארט:

כי הנביא לא יראה רק אמת אבל אין כל נבואה מאירה מה שאינו דרוש, אבל מה שידרוש הנביא אם הוא אמת או שקר לא יבוא לו אלא נבואה אמתית, או גם כן אם לא היה לו דעת קדם עליו ובא לו הנבואה לא יראה רק אמת, אבל אם היה לו דעת קדם עליו מצד חקירתו ונתקיים עליו שהוא אמת מה שיראה בנבואה לא יראה האמת אחר שלא חקר עליו, ואם היה יחזקאל מספק אם הגלגל קבוע או המזל חוזר או היפך והיה בא לו נביאה עליו היה רואה בנבואה גלגל חוזר ומזל קבוע כמו שהוא האמת, אמנם כשהיה מאמין גלגל קבוע ומזל חוזר ובלתי דורש בו שמע קול כנפי הכרובים. וזהו מה שהשיב החכם הנזכר בתשובת זה הספק העצום.

ומה שאמר החכם שאם היה מספק עליו היה בא לו הנבואה האמתית, אינו כן, כי אין ספק שיחזקאל בכל הדברים אשר אמר בהם דמות היה מספק בעת לימודו והיותו חוקר על זה ונשארו בנבואתו מסופקים כמו שהיו בראשונה. אבל האמת בזה כי השפע שופע מאת השכל הפועל על הכח המדמה יבוא על נפש הנביא מפנים שונים, אם להודיע לו מה שלא היה לו ידיעה מקודם ואי אפשר ידיעתו בחקירה, או שישיג בהיותו חולם או במראה הנבואה ישיג מה שהיה משיג קודם ויחקה הדמיון בנפש השכל הפועל מה שהיה משיג קודם בחקירתו השכלית ויגשים הדברים הרוחניים, וזה אי אפשר מבלי שפע גדול שישפיע על השכל ועל הכח המדמה, וכבר ידבר הנביא בענינים העיוניים במשפט החכם ולא ידבר בהם כמו נביא אם שאמרם הנביא, והבן זה כי נמצאו בנביאים כל אלה הדרכים שזכרתי לך. הדיבור באלו העמוקות בלתי ראוי להאריך בו ולכן נקצר בזה.

עס איז טאקע אינטרעסאנט צו באמערקן אז דער רמב"ם בהקדמתו לפרק חלק בפי' המשניות וואו ער רעכענט אויס די דרייצן עיקרים, איז ביי יסוד/עיקר ששי איבער נבואה שרייבט נישט "שכל דברי נביאים אמת" ‏(וכאמור איז די פיוט פון ״אני מאמין״ נישט מדוייק איבער וואס עס זענען טאקע די רמב״ם׳ס עיקרים). והא לך לשונו שם:

והיסוד הששי, הנבואה. והוא שידע אדם שזה מין האדם יִמָּצֵא בהם בעלי טְבָעִים ממידות מעולות וְזַכּוֹת מאוד ושלמוּת גדולה, ונפשותיהן נכונות עד שהן מקבלות צורת השכל. אחר כן יִדְבַּק אותו השכל האנושי ב"שכל הפועל", וְנֶאֱצַל ממנו עליו אצילות נִכְבָּדָה, ואלה הם הנביאים, וזו היא הנבואה, וזהו עִנְיָנָהּ. וביאור יסוד זה על בּוּריוֹ יֶאֱרַךְ מאוד, ואין כוונתנו להביא מופת על כל יסוד מהם ובאור מציאות השגתה, לפי שזה הוא כלל החכמות כולן. אבל אזכרם דרך סיפור בלבד. ומקראי התורה מעידים על נבואת נביאים הרבה.

עכ"פ עס איז אין דעם גדר פון אמת שמצינו בהאורים ותומים אז עס ווענדט זיך אויך אינעם שואל ושאלה כדאיתא ביומא עג: ע"ש (וואס די גמרא זאגט דארט אז דברי וגזירת אורים ותומים איז שטערקער ווי ביי נבואה אין דעם אז עס נישט חוזר כמו בנבואה).

דער ראגעטשאווער שרייבט אויף דעם נרבוני: ער ברענגט טאקע קעפּלער אלס א ראיה צו חז"ל. און דאס גייט אין איינקלאנג מיט דאס וואס איך האב דא צוגעברענגט לגבי די גמרא בפסחים.

ער ברענגט עטליכע מאל צו דער נרבוני און שרייבט "עיין להלן עמ' תכב", וואס דארט איז ער שופך בוז וחמתו אויף אים (אזוי ווי אנדערע האבן געטוהן): ס'איז אינטרעסאנט ווי ער שרייבט אז אינעם נרבוניו, בשיטתו בענין קדמות, זענען דא קלאנגן פון שפינאזע עפ"י מה שפירש בח"ב סופי"ג ובח"ג פכ"ט.

און דאס זעלבע איז בנוגע די וואס האבן טענות אויפ'ן נרבוני. והיינו, אז אפצולערנען דעם רמב"ם וועט זיך ווענדן אינעם תכונת הנפש הקודם פונעם מענטש וואס איז דאס מפרש, וואס די זעלבע זאך איז בנוגע נוטה זיין להחמיר או להקל לגבי פסק'ענען הלכה, און ווי דער בעל שו"ת מלכי בקודש האט געזאגט (וועלכער האט גראדע פארטיידיגט שפינאזע אלס טועה און אז ער איז נישט קיין כופר או אפיקורוס. אבער ווער ווייסט? מגדיר זיין "כופר" און "אפיקורוס" וכו' וועט זיך אויך ווענדן בתכונת הנפש של המגדיר...).

***

דא האב איך צוגעברענגט ווי דער פראנצויזישער פילאזאף דעניס דידעראט האט מחבר געווען א בוך וואס קען פארעכענט ווערן ווי "פילאזאפישע פּארנאגראפיע". די נאוועל פארציילט ווי א קעניג באקומט א רינגל פון כישוף וואס מאכט אז פרויענס' ערוות זאלן אים אויסזאגן זייערע סודות. דר. עני דענעיס-טוני שרייבט אין דעם וואו זי טוהט דורך דעם בוך: ולפי"ז האב איך געקלערט אז דאס קען ליגן אונטערן געדאנק פון וואס מ'זעהט בקבלה אז מ'באנוצט זיך מיט (כנראה) געשלעכטליכע לשונות בנוגע רעדן פון ג-ט. והיינו, לרמז אז ביי ביידע איז דא די שוועריקייט: פון זאגן דאס וואס קען בעצם נישט געזאגט ווערן אין ווערטער. ואולי איז דאס אויך א רמז אינעם געדאנק פון חומר ניבול פה בשבת לג. וואו מ'שטעלט צו דערצו די פסוק (ישעיה ט טז) על כן על בחוריו לא ישמח ה' וגו' בכל זאת לא שב אפו ועוד ידו נטויה. והיינו, אז לגבי ג-ט קען מען דאך בכלל נישט זאגן קיין "שמחה", וכדכתב הרמב"ם בהל' יסודי התורה (פ"א הי"א-הי"ב), און אויך נישט קיין יד או כעס ואף, וכדכתב הרמב"ם שם בה"ט ובמו"נ ח"א פכ"ח ופל"ו (ועכ"כ אז דארט בפל"ו מאכט ער א וויץ, בשמחה, אז אויב איינער האלט אז ביי ג-ט איז שייך כעס, איז ער דעמאלטס מעורר כעסו של ה'...)

ובכלל קען מען זאגן אז ס'איז אזא סארט מעז יצא מתוק דערביי (וואס דאס האט דאך שמשון געזאגט, שופטים יד יד, וואס ער איז הלך אחר עיניו בזה, סוטה פ"א מ"ח), וואס הקב"ה גייט דאך צוזאמען און ארויס מבחינת אַיִן, וואס ווי באקאנט האט דאך הרב שאול ליבערמאן געזאגט אויף קבלה צו דר. גרשום שולם אז "עס איז נארישקייט, אבער די שטודיע פון נארישקייט איז אקאדעמיע/חכמה."

איך דאווען שבת אין א קליינע ביהמ"ד. איינע פון די מתפללים דארט מיט מיר איז א מוקיר תורה וחכמה, האט נישט מורא חוקר צו זיין אפילו האקעלע דברים על בוריין, און ארויסזאגן מיינונגען וואס ער האט אין דקות׳דיגע ענינים אפילו וואו עס קען פארקומען קאנטראווערסיאנאל. די שבת הגדול האב איך צוגעזעהן ווי א צווייטע מתפלל גייט צו צו אים און פרעגט אים, "דו גלייבסט אין ג-ט?"

איך האב מיך אָנגערופן, "וואס מיינט דאס 'ג-ט' איבער וואס דו פרעגסט צי ער גלייבט דערין?" פאר מ'קען ווייטער ענטפערן דערויף, האב איך געזאגט, "די רגע מ'איז דאס מגדיר באיזה אופן, דערזעהט מען זיך דאך מיט א דאגמאטישע פראבלעם וואס אויף דעם ביסטו דאך דן". דאס איז דאך כידוע מהרמב"ם ביסוד השלישי שלו און ווי ער איז מאריך אינעם ערשטן צוויי דריטל פון ח"א ממו"נ, און ווי ער ענדיגט צו בפנ"ט (לגבי תוארים כלפי ג-ט) אז עס באדארף צו זיין דערויף דעם ודומו סלה ועל כן יהיו דבריך בזה מעטים. די שאלה איז ליידיג מתוכן. אויף דעם קומט שוין וואס לודוויג וויטגענשטיין האט ווי באקאנט געשריבן:
‏Whereof one cannot speak thereof one must be silent

איך האב צוגעענדיגט אז וואס מ'קען יא פרעגן איז "צי דו ביסט (מער-ווייניגער) א שומר תורה ומצוות?" מ'קען דאס נאך מער אויסברייטערן און פרעגן, "צי דו האסט אַן אייגענע געפיהל, סיפוק אין, און פידעליטי צו אט די שמירת המצוות, אדער נאר ווייל די ווייב/געזעלשאפט וכו' צווינגען דיר אריין דערין"?

דאס האט מיר געמאכט טראכטן אז דאס גאנצע דגוש וואס מ'לייגט אויף "אמונה" איז לא די אז עס איז לגמרי נישט אין פלאץ און קאַוּנטער-פּראדוקטיוו, נאר אז מ'דארף ווען גאר לייגן א דגוש אויף דעם אומוויכטיגקייט פון דעם אין וואס פונקטליך מ'גלייבט אין.

והיינו, עס איז ידוע וואס דער רס"ג זאגט בהאמונות ודיעות (מאמר ג ריש פ"ז) אז "אין אומתינו אומה אלא בתורותיה" עיי"ש. מיינענדיג, דאס וואס שאפט דעם זהות ישראל ויהודי פאר א מענטש איז דאס וואס ער איז שומר ומחשיב התורה ומצותיה. ואיה"נ אז מ'קען זיך דינגען צי דאס איז ממש א נעסעסערי קאנדישאן דערפאר און אז אָן דעם איז נישט שייך צו האבן דעם זהות "יהודי", איז אבער וועט מען מודה זיין אז עס איז (למחצה שליש ורביע) זיכער א סאָפישׁענט קאנדישאן דערפאר אז טאמער איז עס דא האט מען דעם זהות. ול"ד ומשא"כ לגבי וואס ער פונקטליך "גלייבט" יא אין צי נישט.

ובכלל, ווי איך האב דא צוגעברענגט פון דר. עלווין ריינעס, איז לגבי דעם עצם קאנצעפט פון "ג-ט" און געטליכקייט געווען אין דעם א גרויסע gamut פון דעות בין הוגי יהודים במשך די היסטאריע פון יהדות, אָן קיין אלגעמיינע קאנסענסוס (לדוגמא, ידוע הראב"ד בהל' תשובה פ"ג ה"ז), און עס איז נישטא קיין געהעריגע וועג דאס מגדיר צו זיין. ער פאר זיך האט טאקע וועגן דעם דוגל געווען אין א שיטה פון "פּאַלידאקסיע" און אז עס איז נישטא ביהדות קיין געהעריגע אָרטאָדאקסיע און "ריכטיגע" סעט פון גלויבונגען וואס מ'באדארף און "מוז" האבן. ועוד יותר, אז עס איז לדעת כמה (און איראניש גם הרמב"ם בתוכם) נישט שייך קובע צו זיין און "פסק'ענען" בדעות, משא"כ בחוק והלכה. וממילא אטאקירן איינעם אויף וואס ער גלייבט אדער נישט בדעות, איז אלעמאל שוין אויף א שוואכערע באזיס ווי איידער אים פארהאלטן אויף מקיים זיין אראפגעשטעלטע חוק און געזעץ. און דאס איז נאך פאר'ן צוקומען צום באקאנטן קושיא פונעם אור ה' בהקדמתו ובמאמר ב' כלל ה' פ"ה אז עס איז נישט שייך מצווה צו זיין איינעם צו גלייבן און מאמין זיין בדבר מה, און עס איז נישט שייך דערויף קיין רצון עיי"ש. דעותיהן, ואפילו אין "יסודות'דיגע" זאכן, וועלן קיינמאל נישט זיין שוות.

איי דער רמב"ם מיט זיינע עיקרים און די לשונות וואס ער נוצט בהקדמתו לפרק חלק, אז אמונה באלו העיקרים זענען דאס וואס מאכט א מענטש ווערן גערעכענט ווי נכלל בכלל ישראל, ובהל' תשובה פ"ג איבער איינער וואס גלייבט נישט אין זיי? איז קודם כל, ווי אדורכגעטוהן לאורכה ולרוחבה ביי סיי די קלאסישע מפרשי הרמב"ם הראשונים, און סיי די אקאדעמיקער עד זמנינו, איז דא א גרויסע פראגע צייכן אין וויפיל פון זיינע אייגענע עיקרים דער רמב"ם אליינס האט געגלייבט אין. איז פארוואס האט ער זיי אראפגעשטעלט און נאכדערצו אזוי שטרענג? איז בעצם שתי תשובות בדבר. איינס, איז דאס מכח אמונות הכרחיות לההמון. ווייל ווי ערווענט פריער איז דאך די מטרה וואס מ'וויל די קיום תורותיה של העם, הכוללת גם ההמון, וואס די "תורותיה" האלט מען פאר ריכטיג. וכדי זיי זאלן דאס אָנהאלטן לקיימן פעהלט אויס פאר זיי א באזיס פון אונטערליגענדע (מער ממשיות'דיגע) אמונות וואס מ'ממש גלייבט אין וואס באזירן אט די ריכטיגקייט. און צוויי, ווייל דער רמב"ם האט בסתם געהאלטן, פשוט פון א פילאזאפישן פּערספּעקטיוו ומעלת האדם והראציאנאל/נפש משכלת שלו, אז מ'דארף ליגן אין אט די שכליות'דיגע קושיות ושאלות אלס א מטרה פאר זיך. עס איז אבער נישט דייקא אז דאס איז וואס האט די השלכות לקיום המצות. די געפיהל און אימפּעטוס דערצו קען קומען וויאזוי אימער. מיינענדיג, אז א חלק פונעם מטרה פונעם ספר מורה נבוכים איז צו געבן דעם דרך ההשוואה להנבוך למצוא סיפוק און עס מאפשר זיין פאר אים עס צו מאכן שטימען ווי אזוי ער פארשטייט; לדוגמא, פארטייטשן אלעס לפי קדמות. ודון מינה ואוקי אשארא ווען ער נעמט אָן נאך ווייטער עקסטרעם "לינק" בעניני אמונה און ווי דר. ריינעס' אנדערע סארטן קאנסעפּשאנס.

הכלל, דאס ריכטיגקייט, וממילא סיפוק וואס מ'טרעפט, פון שמירת התורה והמצות במעשה דארף ל"ד תלוי זיין אין דעם אין וואס פונקטליך מ'גלייבט ביחס צו "ג-ט" באמונה במחשבה ובדעת. ואיה"נ אז דער רמב"ן און אנדערע מפרשים האבן משיג געווען אויפ'ן רמב"ם בספר המצות לגבי דאס וואס ער האט גערעכענט אמונה בה' אלס א מצוה, וויבאלד דאס מוז דאך ממילא זיין כדי לקיים המצוות בכלל. איז בין איך אבער נישט זיכער אז, עכ"פ כהיום, איז דאס דייקא אזוי. והא ראיה, אז איך "גלייב" מ'וועט מודה זיין אז עס איז בעצם יתכן, פּאַסיבּל הגם טאקע נישט פּראַבּעבּל, אז עס איז שייך אז מ'זאל האלטן דאס איז "ריכטיג" אָן דעם. ואפילו עכ"כ וואו מ'נעמט אָן לגבי אמונה די עקסטרעם פון אטעאיזם/אַטעאָנאָמאטיזם, קען אבער לכאורה דאך שייך זיין צו האלטן שמירת המצות אלס ריכטיג און עפעס וואס געבט אים מיענינג, און אזוי ווי דר. ראָסעל בּלעקפארד און דר. אוּדאָ שאקלענק דערמאנען. ווי אזוי? דאס קען שוין יעדעס מענטש אויסארבעטן פאר זיך, ולא הרי דרך של זה כהרי דרך של זה.

און דאס איז פארוואס מ'קען טאקע פרעגן איבער דעם מענטש'נס געפיהל און פידעליטי דערצו צו קיום המצוות. וויבאלד דאס איז פשוט די פראגע וואס א מענטש'נס אונטערליגענדן געפיהל צו די געזעץ און קוֺיד איז, וואס גייט פועל זיין אויף זיין פידעליטי דערצו, נישט קיין חילוק ווי אזוי און פארוואס פונקטליך דאס קומט צושטאנד. אבער לייגן א דגוש אויף "ריכטיגע אמונה", אָרטאָדאקסיע, אלס א מטרה ו"עיקר" פאר זיך, איז קאַוּנטער-פּראדאקטיוו. דאס איז מכח דעם ווייל אין א סינגעל פּראפּאזישאן וואס מ'וויל א מענטש זאל גלייבן אין, איז דאס בעצם אַן אבּיעקטיוו בּיינערי - "אמת" או "שקר". אבער כנ"ל איז דאך דאס נישט עפעס וואס איז תלוי ברצון און עס איז נישט שייך פאר א מענטש דאס צו אָננעמען בעל כרחו טאמער איז ער נישט אויפגעוואוזן אבּיעקטיוו בשכלו אזוי (ובפרט אז בענינים אלה איז לכאורה נישטא און שייך קיין דעמאנסטרעטיוו אויפווייז). וידוע די "אמונה קריזיס" השורה בינינו, ובפרט ביי די חכמים בתוכינו. משא"כ לגבי קיום המצות, וואס איז מער לגבי "טוב" או "רע", איז דא מער א מבוא וואו דער מענטש קען גרינגער טרעפן מערערע אפציעס צו טרעפן א סיפוק און פערזענליכע סיבה דערצו פאר אים.

וממילא איז יתכן לומר אז עס וואלט ענדערשער געווען צו לייגן א דגוש אויף דוקא דאס אז עס איז נישט קיין נפק"מ וואס פונקטליך ער גלייבט בדעות בנוגע דאגמא. די עיקר איז אז ער איז א שומר התורה ומצותיה. און די דגוש דארף זיין אויף מערערע וועגן ווי אזוי עס איז טאקע שייך צו טרעפן, און עקספּלארירן פארשידענארטיגע וועגן ווי אזוי צו טרעפן, סיפוק בקיומיה, וואס דארפן נישט דוקא זיין מקושר באמונה ודאגמא.

‏ולגבי קיום המצוה של אמונה גופא, וואס איז דאך אליינס א מצוה לפי הרמב"ם כנ"ל, איז אויב נעמט מען אָן ווי דער רמב"ם דערין דאן קען מען ענטפערן ענליך צו וואס דער קנאת סופרים ענטפערט דארט. אזא סארט "האמנתי כי אדבר", וואס טעקניקעלי boils down צו עקטן עז איף מ'גלייבט דערין.