לך אכול בשמחה טשיז קעיק וגמור בששון סיומך כי רוצה ה' במעשיך

[אור נוגה]

גוטע שאנסן זענען אז ווען א דרשן שטעלט זיך אויף די טעג זאגן מוסר והתעוררות וועט נישט נעמען לאנג ער זאל רעדן וועגן די קאלטקייט וואס די היינטיגע דור ווייזט ארויס כלפי די ניין טעג. "די ניין טעג זענען נתקן געווארן פאר אבילות, צו טרויערן, צו טראכטן פון באשעפער און זיין הייליג הויז וואס איז חרוב געווארן" וועט ער זאגן, "און וואס טוט מען היינט? מען מאכט פעטע, רייכע, מילכיגע סעודות, און מען ענדיגט מסכתות צו קענען עסן בשר בהמה. איז דאס פארוואס מיר האבן די ימי בין המצרים?"

און לכאורה איז ער גערעכט, די ניין טעג איז אוועקגעשטעלט געווארן פאר אבילות און אבילות האט א צורה ווי עס זעהט אויס, די צורה איז נישט טשיז קעיק און בהמה פלייש. אבער מען קען קלערן אין די הנחת יסוד אז די איינציגע וועג צו פראווען די ניין טעג איז מיט אבילות, און לאמיר דאס ממחיש זיין מיט אן אנדערע מנהג, די מנהג פון תענית בכורים ערב פסח.

די מנהג אז בכורים פאסטן ערב פסח ווערט געברענגט אין פריערדיגע פוסקים אלץ א זכר צום נס אז הקב''ה האט איבערגעהיפט אויף די אידישע בכורים ביי מכות בכורות. אבער היינט זעהט מען קיינעם נישט פאסטן ערב פסח, וואס מען זעהט יא איז א צאל בכורים מאכן א סיום מסכתא און די איבריגע בכורים שטייען ארום און הערן צו, דערנאך גייט יעדער עסן א סעודה. וואס איז דא געשען?

אנגעהויבן האט זיך עס לכאורה מיט א הלכה'דיגע עצה, א "לופהאול", די הלכה איז דאך אז ווען מען מאכט א סיום מסכתא איז די סעודת מצוה דוחה די תענית, און נישט נאר די מסיים נאר אויך יעדער וואס איז געלאדענט צו די סעודת סיום קען עסן. האבן די בכורים געטראפן א עצה נישט צו דארפן פאסטן דורך מאכן א סיום, און אנדערע געלאדענטע בכורים האבן אויך נישט געדארפט פאסטן. ביז היינט איז שוין געווארן אז "מען הערט א סיום" און מען עסט, כאטש באמת מאכט נישט דער מסיים די סעודה און אלע אנדערע בכורים קענען אים קוים און עסן זייער אייגענע עסן.

לכאורה האט מען געמאכט ליצנות פונעם גאנצן מנהג, וויאזוי קען מען מצדיק זיין אז א בכור וואס האט געהערט ווי איינער ענדיגט א מסכתא זאל נישט דארפן פאסטן? זייענדיג א בכור אליינס האט מיר דאס שטארק געשטערט, אפשר דארף איך באמת יא פאסטן. ביז איך האב געטראפן אין א ספר ווי דער מחבר וויל בארעכטיגן דעם היינטיגן מנהג ווייל היינט איז דאס געווארן די מנהג, אז ערב פסח מאכן די בכורים א סיום אדער הערן זיי א סיום און מיט דעם איז מען גאר מקיים די מנהג. מאדנע רייד, ריכטיג? עס איז מיר אויך געווען מאדנע צום ערשט.

שפעטער האב איך געכאפט אז אפשר האט ער יא רעכט. ווי דערמאנט פריער איז די תענית נתקן געווארן צו דערמאנען די נס וואס איז געשעהן ביי מכת בכורות. אז מען טראכט אריין, איז דאך דער עיקר פונעם מנהג דאס געדענקן די נס, די פאסטן איז נאר די פראקטישע מיטל וויאזוי מען געדענקט (ומשום איזה סיבה האבן די מתקני המנהג געהאלטן אז פאסטן איז די ריכטיגע וועג צו פארצייכענען די נס). נו אז כלל ישראל האט מיט די לויף פון יארן געטוישט די מיטל פון פאסטן צו מאכן סיומים ברבים, האט זיך נאר די מיטל געטוישט, אבער די ציל איז געבליבן די זעלבע, און היינט געדענקט מען די נס דורך מאכן א סיום אדער דורך אנטייל נעמען אין א צווייטנס סיום. די עיקר איז אז מען פארצייכנט די נס, און דאס איז געבליבן.

יעצט לאמיר צוריקקומען צו די ניין טעג. אין די תקופה נאכן חורבן בית המקדש (די ערשטע אדער צווייטע) האבן די חכמי הדור איינגעזען אז דאס איז א געשעעניש וואס דארף ווערן פארצייכנט לדורות. זיי האבן אנערקענט אז די חורבן הבית און די נאכפאלגענדע גלות איז עפעס וואס האט געטוישט די אידישע געשיכטע פאר אייביג, און וועט לאזן א השפעה אויף די קומענדיגע דורות, דערפאר דארף מען דאס געדענקן. עס איז געווען פשוט פאר יעדע איד דעמאלטס אז ווען מען דערמאנט די חורבן איז דאס דורך טרויער און אבילות, זיי האבן געלעבט מיטן חורבן און זיי זענען געווען אונטערדרוקט אונטער א פרעמדע מלוכה. דערפאר ווען מען האט אוועקגעשטעלט די ימי בין המצרים איז דאס געווען דורך מנהגי אבילות. און אזוי איז עס געווען פאר אלע דורות נאכדעם, מער אדער ווייניגער האט מען אין יעדע דור געשפירט די גלות, איז פשוט געווען ווען עס איז געקומען די ימי בין המצרים האט מען דאס אפגעצייכענט מיט אבילות.

היינט איז אבער אן אנדערע מעשה, עס איז שווער צו זעהן מיט וואס כלל ישראל איז היינט אין גלות, ברחניות ובגשמיות שטייט היינט כלל ישראל בעסער ווי רוב תקופות אין היסטאריע, ממילא איז שווער פאר א אמת'דיגע מענטש ערענסטערהייט צו טרויערן אויף עפעס וואס האט קיין שייכות מיט אים. איך בין באקאנט מיט אלע געקונצעלטע חידושים וואס דרשנים קומען אויף צו מחייב זיין אבילות, אבער עס איז שווער צו זעהן אין דעם מער ווי א שפיל. דערפאר איז פארשטענדליך אז די ימי בין המצרים האבן פארלוירן זייער אריגינעלע צורה. (א חידוש איז אז אפילו ביי די ליטווישע קרייזן וואס זענען באקאנט צו גיין מיטן טריקענסטע אידישקייט שייך, האט מען אויך אנערקענט אז תשעה באב איז מער נישט א טאג מיוחד נאר פאר טרויער, און זיי שטעלן צו שיעורים אין תיקון המידות און אין היסטאריע.)

צו האבן מיר מיט דעם פארלוירן די גאנצע ימי בין המצרים? עס מוז נישט זיין. ווייל די אבילות איז נאר געווען א מיטל צום ציל פון געדענקן די חרבנות, און מיטן פארלוסט פונעם מיטל מוז נישט פארלוירן ווערן די ציל. און אויב ווייסן אידן אז אין די דריי וואכן הערט מען נאר אקאפעלע מוזיק, און אין די ניין טעג עסט מען נאר מילכיג -חוץ ביי א סיום וואס דאן עסט מען בהמה פלייש- ווייל עס איז די ימי בין המצרים, קען מען זאגן אז די ציל פון די ימי בין המצרים - דאס געדענקן לעבט נאך געהעריג ביי כלל ישראל.

וועט א בר דעת פרעגן: "מיט די מהלך קען מען אונטערברענגן גאנץ דת ישראל" הפנים א פרייער איד וואס פארברענגט שבת אויף זיין שיף מיט זיין משפחה און וואטשט א מאווי, האלט מער די אריגינעלע ציל פון שבת ווי מיר וואס פארברענגן אין שול, ריכטיג. און מיט דעם פארצייכענען מיר זיך אלץ "ארטאדאקסן" אז מיר טוישן נישט די הלכה מיט חשבונות. דאך ווען זאכן טוישן זיך ביי כלל ישראל פון זיך אליינס במרוצת הזמן, מעג מיר דאס אננעמען אלץ ריכטיג, און מיטפארן מיטן שטראם פונעם אידישן היסטאריע.