ומותר הבהמה מן האדם

[סאשי פיש]

אריין אין שמייכעל פארום.......

[פידלער]

מיר וואונדערט מיך אויף דיין קלוגע חברה'מאן. ביי cognito ergo sum איז עס געבליבן? ער האט נישט פרובירט צו אויפקומען מיט counter-arguments אדער כאטש עפעס קריטיסיזמס?

עפעס האט ער פרובירט, אבער למעשה איז ער נעבעך געבליבן איינגעמיירעט מיט דעם נארישן פזמון, וואס דער גאנצער עולם גולם זאגט נאך ווי אן אני מאמין, און קיינער פארשטייט נישט עכט וואס זיי זאגן, ממילא ר' demon איז געבליבן אן קיין ארבעט כמעט.
דיין קוואוט פון פאסקאל דערמאנט מיר פון א צווייטע קוואוט וואס איז היבש פאסיג דא. הוא היה אומר:

“When I see the blind and wretched state of men, when I survey the whole universe in its deadness, and man left to himself with no light, as though lost in this corner of the universe without knowing who put him there, what he has to do, or what will become of him when he dies, incapable of knowing anything, I am moved to terror, like a man transported in his sleep to some terrifying desert island, who wakes up quite lost, with no means of escape. Then I marvel that so wretched a state does not drive people to despair

.”

אה! איז דען א וואונדער אז "the mass of men lead lives of quiet desperation"?

[יאיר]

איך וועל קיינמאל נישט פארגעסן ווען איך האב צום ערשטן מאל געליינט די דורכגרינגליכע ווערטער פון פאסקאל, ס'האט מיר בארירט ביז די טיפענישן פון מיין נשמה, און ס'האט זיך מיר געדאכטן אז איך האב עס אליין געשריבן. ווען מען טראכט אריין דערין קומט מען טאקע צו די מסקנא אז ומותר הבהמה מן האדם און אלע סארט דעפרעסינג קאמענטס פון קוהלת.

[מאטי]

דאכט זיך אז א צייט צוריק ווען @מח שליט (ווי איז ער רבש״ע) האט זיך געוואגט רעדן אזוי האסטו אים פארשריען אז ס׳שמעקט פון דיפרעסיע..

[הוגה]

אריין אין שמייכעל פארום.......

@שרגא, @moti107, @יאיר, @געפילטע פיש, איך ווייס נישט אויב דאס איז געווען אייערע כוונות אבער איר ברענגט ארויף, איינס ביי איינס גוטע חומר למחשבה. איר נעמט געוויסע פון מיינע נקודות צו די נעקסטע שטאפל. (פארשטייט זיך אז ס'נישט קיין קונץ נאכצומאכן יענעם, נאר איך בין געווען ארגינעל.... ) אבער איר זאגט אלע גוט און I like the way you're all thinking. נעמט עס נישט אריין אין שמייכל פארום, this is only the beginning בעז"ה.

[שרגא]

שרגא, דו ביזט בעסער ווי גאלד און זילבער (נ''א, קענדיס און לאליס). דיינע תגובות זענען זיך צום באלעקן די פינגער און זיי הייבן אויף די ניווא פונעם פארום. דאכצעך אז איך האב געלייקט א יעדע תגובה וואס דו האסט געשריבן מיום דרכו רגלי על מפתן הקאווע שטיבל. (אויב האב איך אויסגעלאזט איינס ביטע שוק עס מיר אין אישי ווייל כ'האב עס מן הסתם נישט געליינט.)

קודם א דאנק פאר די לויב-ווערטער (אז איך בין אפילו בעסער ווי קענדיס און לאליס...).
ערשט מוז מען דא אויסקלארן א שווערע קשיא. פון איין זייט זאגסטו אז "איך האב געלייקט א יעדע תגובה וואס דו האסט געשריבן מיום דרכו רגלי על מפתן הקאווע שטיבל", לויף איך שנעל קוקן אין מיין "לייק שענקל", איך זון און זוך, טרעף איך דארט קוים איין מאגערע לייק פון הוגה, און דאס טאקע מיום דרכו רגלי על מפתן השטיבל עד היום הזה. אויב וואלט מיך די קשיא אליין נישט גענוג געערגערט, מוז איך מיך יעצט נאך גיין פלאגן וויאזוי עס איז מעגליך אין מציאות אז דו האסט אזוינס געקענט זאגן, על אף די חזקה איז דאך אז א מענטש זאגט נישט קיין ליגנט אויף מילתא דעבידא לגלויי? איך וויל פארענטפערן אז עס איז בלויז געווען א גוזמא, אבער צו שפרינגען פון "איינס" ביז "אייביג" וואלט דער גרעסטער דחקן נישט אנגענומען.
ווייטער האבן איך געטראפן א שטיקל תירוץ, ווייל דו שרייבסט "אויב האב איך אויסגעלאזט איינס, ביטע שיק עס מיר אין אישי ווייל כ'האב עס מן הסתם נישט געליינט". אה, קען לויט דעם זיין אז דו האסט פשוט נאר געליינט פון מיר איין איינציגע תגובה, און אויף יענע האסטו טאקע געגעבן דעם לייק. אבער הלוואי עס שטימט אזוי גרינג, קודם ווייל "אויסגעלאזט איינס" מיינט בהכרח אז געדענקסט צו ליינען עטליכע, צווייטנס האסטו געשריבן "דיינע תגובות", בלשון רבים, און "א יעדע תגובה", דריטנס איז דאס א סתירה און שטימט נישט מיט דעם גאנצן "מיום דרכו רגלי וכו'". אקעי, גענוג געווען.

לאמיר דיר פרעגן (דו שרגא, נישט אברהם יאנקאוויטש), וואס בלייבט למעשה, ווער איז חשוב'ער און מער מבחר, די לעבעדיגע אדער די טויטע? מען קען דאך מאכן א קעיס פאר ביידע, די לעבעדיגע ברענגט אראפ אלוקות למטה מעשרה טפחים, די לעבעדיגע מאכן א נחת רוח לה' מיט קיום התורה והמצוות, משא''כ די טויטע. פון די אנדערע זייט, די לעבעדיגע זענען אזוי מגושם, און זענען אזוי מרוחק מה', זענען פארשקלאפט צום חומר, משא''כ די טויטע זענען איין שטיק רוחניות, כל כולו נהנה מזיו השכינה. פון ספרי חסידות איז משמע אז יצחק איז גערעכט, און אז אין עולם הבא בענקט מען זיך צוריק צום עולם הזה.

קודם כל, דו ווילסט פרעגן מיך, שרגא, נישט אברהם, דארף איך דיר ענטפערן וואס דו האסט געענטפערט פאר אנדערע ווען דו ביסט געווען אין מיינע שיך:

און אפשר בין איך בכלל נישט קיין איינער פון די דריי? אפשר בין איך א פשוטע איד וואס האט זיך אונטערגעהערט א שמועס און גיבט אייך איבער דברים כהווייתן?

נאר למען האמת קען איך דיר סייווי נישט ענטפערן קיין זיכערע תירוץ, נאר טאקע בלויז פון אונזער לעבעדיגע קוק וווינקל. אבער פון אן אמת-לאמיתו'דיגן פערספעקטיוו מוז איך האב געווען, און געדענקען, ביידע פאזעס, צו קענען מכריע זיין ווער איז חשוב'ער. נאר לויט ווי נישטיג דאס גשמיות'דיגע לעבן שפירט זיך, איז מיר זייער שווער אנצונעמען אז מיר זאלן זיין מער מובחר.

הלוואי ווען מיין יאנקל אקס איז האלב אזוי קאנפידענט און זיכער ווי דיין אברהם אייכלער. דא שטעקט איינער פון די גרויסע חילוקים, בשעת ווען דיין אברהם אייכלער רעדט פון לאגיק זייענדיג אדורך געטראכט, איז אבער יאנקל אקס נישט אזוי, ער גייט מיטן קאפ אין וואנט אריין, ער טראכט נישט, ער איז א ריכטיגע מימיני מיכאל.

אויב וועסט גוט קוקן וועסטו זען אז דיין יאנקל רעדט אויך צומאל דורכגעטראכט. און דאכט זיך אז מיין אברהם איז דא אויך לאו דוקא לאגיק, נאר ער זאגט מער וואס ער "שפירט", לויט וואס איז אין זיינע אויגן אין כלל פון אינטואישען.
אגב, שקויעך פאר'ן צוצייכענען דעם שיינעם מימיני מיכאל.

דא האבן די צוויי כאראקטארן (אברהם און יעקב) זיך אביסל פארהאנקערט, ר' שרגא. וואס איז פלוצלינג געשעהן אז יעקב איז געווארן אויס ציניקער? אויך אברהמ'ס טענה אז די לעבעדיגע האבן א מח צו טראכטן, נו זיי נוצן דאך די מח, אבער אברהם שרייט די גאנצע צייט אז ס'נישט גוט צו טראכטן נאר ענדערש זאל מען גיין מיט אינטואישען; מיט וואס זעהט אויס ווי רעאליטעט. פארוואס וויל ער פלוצלינג יעצט אז די לעבעדיגע מענטש זאל יא טראכטן? עפעס שטימט נישט! עפעס זעהט מיר אויס ווי בתוך תוכיות קאכט זיך אויך עפעס אינערליך אין אברהמ'ן, ער איז נישט דער תמימות'דיגע נפטר'ל ווי ער שטעלט זיך פאר.

א ציניקער קען נישט אמאל נעמען א ברעיק?... באמת אבער ביסטו דא אביסל גערעכט און עס איז אביסל פארקראכן די ריטם פשוט ווייל די מתים און זייערע ווערטער זענען דא געגאנגען אויף אביסל אן אנדערע אופן ווי דיינע בהמות, און איינמאל איך בין פארקראכן פון דיין וועג זעט אויס האט עס אביסל פארקירעוועט פון גראדן וועג. נאר לגבי אברהם בלייבט ער דא אויך בעיקר מיט אינטואישען, נאר ער זאגט סך הכל אז מען האט א "מוח צו טראכטן און קענען דערגרונטעווען צו אביסל טיפערס ווי וואס די הענט קען אנטאפן." און וואס איז "אביסל טיפערס ווי וואס די פיזישע הענט קען אנטאפן" אויב נישט אינטואיציע. נאר נישט דוקא קיין אויבערפלעכליכע. און ווי דו קענסט זען מיט וואס ער פארענדיגט ווייטער זיינע ווערטער "זיי האבן דאך א נשמה", ואוס דאס ווייזט קלאר אז ער רעדט נישט דוקא פון טריקן שכל, נאר אינטואישען און געפילן.

סיי וויאזוי, נאך א מזל דו האסט עס אזוי שיין אפגעלערנט.

[הוגה]

קודם כל @שרגא, איך וויל דיר איבערבעטן. זאלסט נישט מיינען אז איך האב ח"ו בשאט נפש געשריבן א ליגנט. פאר סאם ריזען איז מיר געלעגן אין קאפ אז איך האב דיר אסאך געלייקט, אבער טאקע נאכן נאך קוקן האב איך געזעהן אז כדבריך האב איך נישט אלץ געלייקט. עס איז מיין fault, איך וואלט געדארפט זיין מער פארזיכטיג פארן שרייבן אזא שטארקע סטעיטמענט. עכ"פ כ'האב דיר דעמאלטס שוין געהאט געלייקט אפאר מאל (מער ווי איין מאל, דוק ותשכח) טראץ דעם וואס איך האב דיסאגריעט מיט וואס דו האסט געשריבן, נאר צוליב וואס איך גלייך שטארק דיין סטייל פון שרייבן מיט א קלארקייט און מתינות (אנדערש ווי אנדערע וואס איך לייק נישט). צוליב דעם איז אין מיין דמיון געלעגן אז די אהבה'ראציע בינינו איז אזוי שטארק ווי כ'האב געשריבן. ואתכם הסליחה. אלץ תשובת המשקל וועל איך מער לייקן, דו שרייב נאר.

לעצם הענין איז אזוי. שוין א לאנגע צייט וואס די מחשבה ווירבלט מיר אין קאפ, ווי אזוי קענען מיר זיין אזוי זיכער אז מיר זענען מער מובחר פון אנדערע בע"ח? אפשר דרייען זיך די בהמות חיות ועופות ארום מיט די זעלבע סארט גאווה'דיגע געפילן איבער אונז? האט שוין איינער געהערט פון א הונט אדער א קאץ אז זיי זענען אונז מקנא?

און אפשר טאקע פארדעם זענען זיי טאקע בהמות ווייל זיי פארשטייען נישט אונז מקנא צו זיין? קען מען דאך זאגן די זעלבע אויף אונז, ניין? כ'מיין ווי אזוי קענען מיר זיין אזוי זיכער? וועלכע לאגיק אדער צוזאג האבן מיר צו סופארטן אונזער סופרעמעסי איבער די אנדערע בע"ח? ווייל מיר קענען געוועלטיגן אויף זיי? קודם כל ווער זאגט אז געוועלטיגן מאכט מער חשוב און מער מובחר? זענען די רומיים געווען מער חשוב ווען זיי האבן געוועלטיגט איבער אונז? צווייטענס, מיר געוועלטיגן נישט איבער די לייבן ודומיהן, אויב עפעס קענען זיי געוועלטיגן אויף אונז, זענען זיי מער חשוב ומובחר ווי אונז?

וואס פארע מעלות האבן זיי איבער אונז? אנו אוכלים והם אוכלים. אנו ישנים והם ישנים. מיר דארפן ארבייטן פאר עסן און זיי אויך. מיר האבן שפראך און זיי אויך. מיר דינען גאט און זיי אויך.

וכבר אמר שלמה המלך החכם מכל האדם, "ומותר האדם מן הבהמה אין". מיר זענען גארנישט מער ווי בהמות.

איך זאג דאס נישט אלץ א מסקנא, נאר איך וויל אויסשמועסן די זאך. אדרבא, ווייזט מיר אויף אז מיר זענען מער.

למאי נפקא מינה? עס איז נישטא קיין נפקא מינה, איך גיי נישט ווערן קיין בהמה יעצט, און מיר זענען ווייטער מחויב מיט אלע חיובים מצד השם ומצד אנושיות, ס'נאר אינטערעסאנט להבנה והעמקה בעלמא.

[נולד מאוחר]

וואס מיינט 'מער'? קלוגער, תכלית הבריאה?

[שרגא]

הוגה, אוודאי האב איך קיין טענות, איז דען שייך ארויפצווינגען אהבה?... אקע, כ'האב נאר געווערטלט.

לאמיך פרובירן ענטפערן גאנץ פשוט. פרעגסט אפשר דרייען זיך די בהמות אויך ארום מיט גאוה'דיגע געפילן פונקט ווי אונז? איז דער תירוץ אז מיר מענטשן וואלטן דאס מסתמא געוואוסט. ליין נאר איבער די טויזנטער עקספערימענטן וואס מיר האבן שוין געמאכט אויף זיי, וועסטו זען ווי ווייט מיר פארשטייען און ווייסן איבער די בהמות און חיות. אפשר דאס פונקט וואלטן מיר נישט געוואוסט, אבער אזויפיל אינפארמאציע האבן מיר יא אויף אזויפיל סארט באשעפענישן. אבער זאג מיר צי ס'איז דא איין בהמה אדער חיה וואס ווייסט אונזערע נאטורן אדער טבעיות? איך גלייב אז דאס אליין זאגט גענוג אז מענטשן שטודירן און אנאליזירן אנדערע חיות, און טאקע טויזנטער פון זיי, בשעת עס איז נישטא קיין איין בעל חי וואס שטודירט מענטשן...

מיינסט אז מיר געוועלטיגן נישט אויף לייבן? קלערסט אויב זיי שטערן אונז אויף דעם קלענסטן פארנעם, קענען מיר זיי נישט אלע בייקומען און אויסראטן ביום אחד? מיר האבן מסתמא הונדערטער אויב נישט טויזנטער מיטלען זיי צו באקעמפן און פארטיליגן, פון קאנאנען ביז נוקלעארע מיסילס. אבער צי האבן זיי סיי וועלכע מיטל אויסער זייערע נעגל אדער ציין?

און אמת, מיר מענטשן זענען געקומען צו די מסקנא אין די לעצטערע יארן אז די חיות זענען ווייט נישט אזוי נאריש ווי מען האט געמיינט. טייל פון זיי באזיצן טאלאנטן ווייט מער ווי מיר האבן זיך אמאל פארגעשטעלט. אבער נאך אלץ (עט ליסט רוב פון זיי) זענען א וויץ אין פארגלייך צו אונז. נישט מיט זייער שכל (וואס קענסט נישט טענה'ן אז אפשר מיינען מיר נאר אזוי ווייל דער סייז פון זייער פיזישער מוח איז א פאקט און די טעסטן דערויף ווייזן זייערע לימיטס), און נישט מיט זייערע דערגרייכונגען (וואס דאס איז אויך א פאקט אז זיי האבן קיין ביציקלעך און קיין לעפטאפס). פארגעס נישט, אונז מענטשעלעך זענען שוין אנגעקומען אויף די לבנה און גרייטן שוין צדה לדרך צו גיין קיין מארס וואס איז צענדליגער מיליאנען מייל אוועק פון אונז. ווידער "זייער" גרעסטע דערגרייכונג איז זיך ארויסגעדרייט פון א פארציקער אדער אנגעקומען אריבער דעם וואסער...

מיר זענען נישט קיין אויטאמאטישע ריין-אינסטינקטיווע באשעפענישן. מיר זענען קאמפליצירט, זייער קאמפליצירט. אזוי קאמפליצירט אז טייל ספק'ענען צי זיי זענען פונקט ווי בהמות, ווי מורישקעס, ווי גראזלעך, אדער צווייפלען בכלל צי זיי טוען בכלל עקזיסטירן... קלערסט אז ס'דא איין חיה וואס האט די יכולת פון אזעלכע מחשבות?

[הוגה]

וואס מיינט 'מער'? קלוגער, תכלית הבריאה?

יא. קלוגער, תכלית הבריאה, מובחר וכו'. אלעס.

@שרגא, דו שרייבסט דאך בטוב טעם ודעת אבער אלעס איז באזירט לויט די מוגבל'דיגע בליק פון מיר קליינע מענטשעלעך. טאקע דאס איז מיין חקירה, אפשר איז אונזער פארשטאנד און וויסן איבער אנדערע בע"ח אזוי ווייל מיר זענען אזוי קליין און נישטיג אז מיר קענען ניטאמאל אנהייבן צו פארשטיין די אנדערע בע"ח - אקוראט ווי דו זאגסט אויף זיי?

אונזער טעסטס און ידיעות האלטן זיך אין איין פארמערן און פארבעסרן. ס'נישט קיין ספק אז אין הונדערט יאר ארום וועלן מיר נישט קענען גלייבן ווי ווייניג מיר האבן געוואוסט היינט איבער בע"ח און זייערע כוחות און קעיפעביליטיס.

זענען דא בע"ח וואס ווייסן און קענען די מענטשן? מעגליך, פארוואס נישט? זיי האבן טאקע נישט קיין לאבערטאריעס, און זיי נוצן נישט די געווענטליכע פינף חושים צו עקספערימענטן אויף אונז. אבער אפשר האבן זיי אנדערע וועגן ווי אזוי צו טעסטן און עקספערימענטן אויף אונז? אפשר האבן זיי נאך א חוש וואס מיר קענען זיך ניטאמאל פארשטעלן אין אונזערע שכל, צוליב דעם וואס עס איז למעלה מהשגותינו, וואס פיטערט אינפארמאציע אטאמאטיש?

זיי האבן נישט קיין ביציקלעך, עראפלאנען, קליידער, ספעיסשיפס וכדומה, איז דאס דען א קלארע באווייז אויף inferiority? אפשר פעלט אונז די פארשטאנד צו איינזעהן אז די אלע פארשריטן איז נישט לטובה? זיי די קלוגערע ברואים פארשטייען עס אבער יא. מיר זענען עבדים צום טעכנעלאגיע, זיי האבן אבער קיינמאל נישט מקבל מרות געווען.

אולי, ווען לייבן, בערן, טשיטאס וכדומה זענען מחליט וואלטן זיי געקענט געהעריג שולט זיין אויף אונז ( )וכבר היה לעולמים... ) נאר זיי זענען בוחר עס נישט צו טון ווייל אזוי איז זיי בעסער? זיי האבן נישט קיין וואפן אבער זיי דארפן עס נישט. און אפילו אויב זיי דארפן עס יא, מעגליך אז זיי ווייסן ווי אזוי צו מאכן איין מענטש שיסן דעם אנדערע.

מיר זענען נישט קיין אויטאמאטישע ריין-אינסטינקטיווע באשעפענישן. מיר זענען קאמפליצירט, זייער קאמפליצירט. אזוי קאמפליצירט אז טייל ספק'ענען צי זיי זענען פונקט ווי בהמות, ווי מורישקעס, ווי גראזלעך, אדער צווייפלען בכלל צי זיי טוען בכלל עקזיסטירן... קלערסט אז ס'דא איין חיה וואס האט די יכולת פון אזעלכע מחשבות?

כא כא כא זאגסט דאך אזוי גוט, ממש אזוי וואלט 'יאנקל אקס' געענטפערט...

בקיצור, כ'מיין אז מיינע שאלות האבן נישט קיין עכטע לעזונג. ווייל ממ"נ, בין איך גערעכט וועל איך דאך קיינמאל נישט ווערן קלוגער ווי זיי כדי איך זאל זיי קענען גענוג פארשטיין און קאנפירמען אז אזוי איז עס. ביסטו גערעכט וועל איך דאך אלעמאל זיין אזוי "קלוג" און פרעגן אזעלכע קשיות. הא? וואס זאגסטו?



.

[שרגא]

הוגה טייערער, אוודאי קענען מיר מענטשעלעך אלעס נאר רעדן לויט אונזער מוגבל'דיגן בליק. אויף אלעם איז דא א ווייטע מעגליכקייט, פונדעסטוועגן מיין איך אז פארשידענע זאכן קען מען גאנץ רואיג אננעמען.

בנוגע צי זיי זענען קלוגער? "קלוג" רעדן מיר דאך ופן אונזער פערספעקטיוו, ממילא קען מען אננעמען גענוג אויף זיכער אז נישט.

אויף דיין קשיא אז "אפשר אפשר ווייסן מיר פשוט נישט זייערע באהאלטענע מעגליכקייטן און אפשר טוען זיי טאקע יא עקספערימענטירן אויף אונז מענטשן און אפשר האבן זיי נאך א חוש למעלה מהשגותינו וואס מיר קענען זיך בכלל נישט פארשטעלן אין אונזער שכל", טראכט איך: אויב יענער מוראדיגער חוש איז נישט גענוג גוט און ראפינירט אז זיי זאלן דאס קענען ניצן זיך צו באקוועמער מאכן דאס לעבן און זיך באשיצן פון טויט, איז דאס גאר א שוואכער חוש. אויב ווען אונז מענטשעלעך נעמען די ראטן און מאכן אלע סארט טעסטן און פייניגן זיי אין די "לעב", און זיי קענען זיך פון אונזערע הענט נישט ארויסדרייען און שטארבן אפט אינמיטן דעם פראצעדור, וועל איך נישט קלערן אז זיי זענען קלוגער און טוען נאר דערביי עקספערימענטירן אויף אונז בשעת זיי גייען אויף קידוש השם...

נאר ביסט גערעכט, אויב וויל איינער דוקא פרעגן און פרעגן "אבער אפשר דאך", איז אלעס דא א מעגליכקייט, און מ'קען נישט איבערווייזן אנדערש. נאר לאמיך דיך פרעגן: די זעלבע פראגע האסטו אויך אויף א הארטע שטיין אין גאס, אז קען זיין ער האט חכמה און איז קלוגער ווי א מענטש, נאר מיר קענען דאס נישט זען, אדער נאר אויף באוועגליכע האסטו דיין חקירה?

[ונבנתה העיר]

און אפשר דרייעט זיך א טשייניק ארום די זון?

[שרגא]

און אפשר דרייעט זיך א טשייניק ארום די זון?

הוגה וויל דאך טאקע נישט דוקא קיין פרוף נאר סתם חקר'ענען לשם חקר'ענען, ווי ער האט אליין געזאגט, איז פארוואס דען נישט?

אגב, מעגליך האט דער "האק נישט קיין טשייניק" עפעס מיט "ראסעל'ס טיי-קעסל"? עס קען שטימען זייער שיין, ווען איינער זאגט עפעס וואס איז אבי געהאקט אין קאפ אן קיין לאגיק אדער קאמען סענס, זאגט מען אים "גיי האק א טשייניק", אים צו אנווייזן אז ער רעדט אזעלכע נארישקייטן ווי יענער זאגט אז דער טשייניק גייט ארום די זון. (איך ווייס ס'זענען דא אנדערע פשטים, אבער ס'דאך ע' פנים).

[ונבנתה העיר]

איך בין טאקע מסופק ווי ווייט דער טשייניק גייט, ווי איך האב עס אפגעלערנט איז עס נישט נאר א פטור פון שאפן פראף, עס איז א דין אין אננעמען א מציאות - מען נעמט נאר אן די מינימום וואס האט א סיבה מ'זאל איהם אננעמען.

אגב, מעגליך האט דער "האק נישט קיין טשייניק" עפעס מיט "ראסעל'ס טיי-קעסל"? עס קען שטימען זייער שיין, ווען איינער זאגט עפעס וואס איז אבי געהאקט אין קאפ אן קיין לאגיק אדער קאמען סענס, זאגט מען אים "גיי האק א טשייניק", אים צו אנווייזן אז ער רעדט אזעלכע נארישקייטן ווי יענער זאגט אז דער טשייניק גייט ארום די זון. (איך ווייס ס'זענען דא אנדערע פשטים, אבער ס'דאך ע' פנים).

פונקט געטראכט דערפון, ברוך וכו'.

[I'm back]

שמעתי, אז מען פלעגט אמאל אנרופן א פרוי, 'א טשייניק'...
פון דארט קומט דער אויסדרוק.

[boxcover]

לאמיך פרובירן ענטפערן גאנץ פשוט. פרעגסט אפשר דרייען זיך די בהמות אויך ארום מיט גאוה'דיגע געפילן פונקט ווי אונז? איז דער תירוץ אז מיר מענטשן וואלטן דאס מסתמא געוואוסט. ליין נאר איבער די טויזנטער עקספערימענטן וואס מיר האבן שוין געמאכט אויף זיי, וועסטו זען ווי ווייט מיר פארשטייען און ווייסן איבער די בהמות און חיות. אפשר דאס פונקט וואלטן מיר נישט געוואוסט, אבער אזויפיל אינפארמאציע האבן מיר יא אויף אזויפיל סארט באשעפענישן. אבער זאג מיר צי ס'איז דא איין בהמה אדער חיה וואס ווייסט אונזערע נאטורן אדער טבעיות? איך גלייב אז דאס אליין זאגט גענוג אז מענטשן שטודירן און אנאליזירן אנדערע חיות, און טאקע טויזנטער פון זיי, בשעת עס איז נישטא קיין איין בעל חי וואס שטודירט מענטשן...

פון אונזער קוק-ווינקל און מיט די דיימענשאנס וואס מיר יומענס זענען באהאווענט, ביזטו זיכער גערעכט. אבער פונקט ווי דער בהמה ווייסט נישטאמאל אז דער פראפעסאר האט אויפגעשניטן זיין ברידער פאר אן עקספערימענט (ווייל ער פארשטייט נישטאמאל די באגריף פון א עקספערימענט), ווייסן מיר אפשר אויך נישט וואס דער וואָרעם נעמט ארויס פון מיין זיידע'ס מוח לאחר מאה ועשרים... (צו די פעסטאסייד\מייקרא-ארגאניזם בחייך)

...נישט מיט זייער שכל (וואס קענסט נישט טענה'ן אז אפשר מיינען מיר נאר אזוי ווייל דער סייז פון זייער פיזישער מוח איז א פאקט און די טעסטן דערויף ווייזן זייערע לימיטס), און נישט מיט זייערע דערגרייכונגען (וואס דאס איז אויך א פאקט אז זיי האבן קיין ביציקלעך און קיין לעפטאפס). פארגעס נישט, אונז מענטשעלעך זענען שוין אנגעקומען אויף די לבנה און גרייטן שוין צדה לדרך צו גיין קיין מארס וואס איז צענדליגער מיליאנען מייל אוועק פון אונז. ווידער "זייער" גרעסטע דערגרייכונג איז זיך ארויסגעדרייט פון א פארציקער אדער אנגעקומען אריבער דעם וואסער...

(אפשר) [זיכער] איז פארהאן מער צו חכמה וויפיעל אונזער שכל ארבייט (צ.ב.ש. מיר פארשטייען נישט צו רוחניות). מיר ווייסן אז חיות האבן די מעגליכקייט צו זעהן די די קאלירפולע אור וואס נעמט ארום יעדעס מענטש (שוין ערגעץ אויסגעשמועסט אינעם שטיבל), וואס איז לכאורה די צלם אלוקים.

די בהמה, חיה און רעפטייל פארשטייט נישט אז מיר זענען קליג און די פיש און אינסעקט ווייסט נישט אז מיר האבן געמאכט א רינדעכיגע-נסיעה (round trip) צו די לבנה. אפשר וויסן מיר נישט די השגות וואס זיי האבען? כאטש מיר קענען פעסטשטעלן אז הינט און טשערעפּאַכעס פליען נישט אין די ספערן ווען מיר מאכען צו די אויגן, ווייסן מיר אבער נישט צו זיי האבן אנדערע מעטאדן צו אנקומען ווי מיר קענען נישט, אדער גאר רעדן צו מלאכים.

דיסקלעימער: איך גלויב נישט קיין ווארט וואס איך האב דא געשריבען.

[יאיר]

אז מ'דערמאנט שוין ראסעל'ס טשייניק, וועל איך אריינווארפן א ווארט אז דאס ווערט היבש אביוזד אין אלגעמיין. עס איז נישט סתם אז מיר האבן נישט קיין פרוף דערקעגן, נאר מיר האבן שטארקע סיבות צו גלייבן אז א טשייניק פליט נישט ארום די וועלט, אזוי ווי מיר האבן שטארקע סיבות נישט צו גלייבן אז די בהמות זענען קלוגער פון אונז. על כל פנים, איך זע אז הוגה איז מדמה די וואס גלייבן נישט אין די אידישע מסורה צו די וואס גלייבן נישט אז מענטשן זענען קלוגער ווי בהמות. דאס איז א גרויסע קאמפלימענט פאר אונז מאמינים .

[הוגה]

@יאיר, עס פעלט נישט אויס קיין ראיות וסברות. למעשה, אויב אונזער קליינע נער'ישע שכל ווייזט אונז אז מיר זענען קלוגער און מיר פארשטייען בעסער, און מיר האבן געמאכט די מערסטע פארשריט דאן דארפן מיר ארבייטן מיט דעם. אין לחכם (טיפש?) אלא מה שעיניו רואות. און ממילא ליגט אויף אונז צו טון ווייטער וואס מיר האבן געטון ביז היינט.

איי, מיר האבן דאך יעצט געהאט א גילוי אז מעגליך עס איז פארהאן א העכערע שכל ווי אונזערס? אז מעגליך זענען די בהמות (און שטיינער אפילו) קלוגער און מער פארגעשריטן ווי אונז? נו, וואס האבן מיר פון דער ידיעה? אפילו אויב ס'איז אמת קענען מיר נישט טון מער ווי אונזער שכל איז משיג, און אונזער שכל איז משיג אז ס'נישט דא מער ווי אונז.

[לעיקוואד]

פנינה יקרה זו מצאתי בבית גנזי חדר הקפה ואמרתי להזכירו בדרך מושך בעגלות הסוס להעלות מאמר מתהום נשייה אל האשכולות הפעילים ולו לזמן מה והיה זה שכרי.

[יאיר]

והיו שפתותיו דובבות וכו'

[הוגה]

לאזט שלאפן! גזל שינה!

[גראדעמעכעלע]

wow! עס פלעגט זיך גיסן קוואלן פון חכמה דא! ומי יתן ויתחדש כנשר נעירוכי ,

[chusid]

איז דאס א פערצופאל אז די ניק'ס וואס פארשטייען קלאר פארוואס אונז זענען יא די גערעכטע קומען סיי ווי פון דע בעקגראונד?

[berlbalaguleh]

wow! עס פלעגט זיך גיסן קוואלן פון חכמה דא! ומי יתן ויתחדש כנשר נעירוכי ,

גראדעמעכעלע: דאס האט דיך בכלל געמאכט קומען דא אהער...

[ונבנתה העיר]

איז דאס א פערצופאל אז די ניק'ס וואס פארשטייען קלאר פארוואס אונז זענען יא די גערעכטע קומען סיי ווי פון דע בעקגראונד?

viewtopic.php?f=13&t=7136