אויף ביידע פון אונזערע אשכולות האט [tag]בן נריהו[/tag] - א תגובה - געלאזט, וואו ער פרעגט ווי פאלגענד:
בן נריהו האט געשריבן:[justify]ווער - מיר צו דיר? - האט אן אנונג, כאטשיק ווי קליינזיניג, אין די גרויסקייט פון אונזערע לערערס, דאס מיר - אונז שרייבערלעך - זאלן זיי אין א פיר-קאנטיקע ראם - די מאס פון בלויז אונזער קליינקעפיגקייט - אריינשטעלן?
האט דען רבי שמעון זיך נישט פארנומען צו פארברענגען צייט מיט רבי יהודה בר עילאי, כאטשיק זיין געשטאלט האט געשיינט פון זיך פארנעמען מיט קערפער רייניגונג גייענדיג אין בית המדרש, צו מיט זיך ארומוואשן יעדן ערב שבת? גארנישט אזא בייזער געווען, זעט אויס, איז ער, רבי שמעון. צו איז רבי יהודה בר עילאי א בלויזע קטלא קניא'ער אדעק א וואויל-שמועסער, נאך וואס בלויז אויף עם ווערט געזאגט דאס צו א געטליכע מלאך האט זיין געשטאלט געענדלט?[/justify]
אין אדנירם'ס אשכול האט בן נריהו - שוין מער דירעקט - געפרעגט ווידעראמאל, אויסדרוקנדיג זיין וואונדער איבער די חוצפה אין אריינלערנען פשטים און די דמות פון א תנא:
בן נריהו האט געשריבן:איין פראגע - פון צווישן פילע - ווילט זיך מיך ביי דיך און ביי עם'ען, @יידל'ען, אנפרעגן. קען עס דען געמאלט זיין, דאס די לערערס פון תורה שבעל פה זאלן - באוואוסטזיניג צו נישט - אריינשטעלן די אייגענע נאטור אין א תורה וואס דארף פונקטלעך איבערגיין פון רבי צו תלמיד? צו קען מען משה רבינו'ס נאטור דערלערנען פון די ביבל'שע ווערטער באנוץ?
כאטש דער פארגלייך צו משה רבינו איז נישט ריכטיג, פרעגט אבער בן נריהו אן אויפריכטיגער פראגע וועלכע פארלאנגט א לענגערע באהאנדלונג אין א באזונדערן אשכול. צו קענען מיר אפלערנען א תנא'ס כאראקטער שטריכן דורכן מאכן א צד השווה צווישן זיינע פסקים? מעגן מיר זאגן אז דער רבינו תם איז געווען א שארפער און אז דער רמ"א האט זיך געקימערט איבער ארעמע אידן?
אין יענעם אשכול האט [tag]דעת תורה[/tag] געשריבן ווי פאלגנד:
דעת תורה האט געשריבן:לגבי תנאים ואמוראים, ראשונים ואחרונים איז שטארק אנגענומען ביי שלומי אמוני ישראל נישט זיך אריין צו לאזן אין די סארט כאראקטעריזירונגען, מכ"ש אז א טיטל ווי "ראדיקאלער ציניקער" שמעקט נישט צופיל. איינער פון די גאונים - אאל"ט איז דאס געווען דער ראגאטשאווער - האבן יא זיך אויסגעדרוקט מיט די סארט הבחנות, אפילו לגבי פסק'ענען הלכה (אז מען זאל יא אדער נישט אננעמען ווי דעם תנא'ס שיטה אדער דער אמורא'ס דעה, צוליב זייער תכונות הנפש) וכדו', ושתקוהו בנזיפה (מיינט נישט אז ער האט זיך דערשראקן...).
אבער אליבא דאמת איז דאס אביסל א חרדי'שע צוגאנג, וואס שטאמט פון די עטיטוד אז ווי נאר עס גייט אריבער א צאל יארן פון א גדול'ס הסתלקות ווערט ער קריטיק - פרוף און אלעס איז גוט פיין וואויל און וואס איז נישט פאפולער איז פון א תלמיד טועה אדער א טעות הדפוס אדער א צ"ע און מען פארשטייט עס נישט, כ"ש אז מען קען נישט מעלה על הדעת זיין אזא סארט מחשבת פיגול אז זיינע תכונות האבן געשפילט א ראלע אין זיינע פסקים.
אבער אליבא דאמת, היות תורה לא בשמים הוא און איז כסדר ניתנה להכרעת חכמי הדור, און במציאות איז - כמעט - נישט מעגליך פאר א בשר ודם זיך גענצליך ארויסצונעמען פון זיין אייגענע מצב און באטראכטן יעדע זאך מיט א טאטאל אביעקטיווע בליק בלי שום דעות ותכונות קדומות, מיינט דאס אז די תורה איז געגעבן געווארן אדעתא דהכי אז תכונות הנפש, אינדיווידועלע דעות און אומשטענדן זאלן שפילן א ראלע אין די הכרעות החכמים. דאס מיינט נישט - לפי ביאור זה - אז דאס גיט א רעכט פאר א מענטש נישט אנצונעמען די פסק פון א פוסק צוליב דעם; אויב איז יענעם'ס פסק בינדענד מצד עצמו, איז דאס מחייב אפילו נאכן אנאליזירן און שטודירן דעם פוסק'ס פערזענליכקייט.
(כמובן אז א דעה קדומה געבויט אויף חסרון ידיעה קען מסתמא יא אויסמאכן, אבער גלאט אזוי אפווארפן יענעם'ס פסק אז ער האט נאר אזוי געהאלטן צוליב זיינע נטיות, און ווען ער וואלט ווען געהאט נטיות להיפך וואלט ער געהאלטן אנדערש - כאטש ס'איז גאנץ מעגליך אמת - איז נישט ריכטיג, ווייל כאמור איז די תורה געגעבן געווארן על מנת כן).
דעת תורה זאגט צוויי זאכן: איינס, יא מען קען זאגן אזעלכע אפשאצונגען (כאטש אפשר די טאן דארף זיין איידעלער), פשוט וויבאלד נאך אלעם לא ניתנה תורה למלאכי השרת. די תנאים, די אמוראים, די ראשונים, העק אפילו משה רבינו גופא, זענען געווען מענטשן, און ביי מענטשן איז נישט מעגליך צו איגנארירן נגיעות און סוביעקטיווע מיינונגן פון אונטערן באוואוסטזיין.
דאס שטעלט אבער פאר א שטיקל טשאלענדזש פאר א איד וועלכע פאלגט נאך הלכה ווי גלייך אלעס איז מפי הגבורה, און דערויף ענטפערט דעת תורה זייער א מאסגעבנדער ענטפער, נעמליך אז טאקע אדעתא דהכי ניתנה תורה אז מען זאל נאכפאלגן די סוביעקטיווע, נגיעות-פולע פסקים, און דאס איז בכלל נישט קיין סתירה מיטן גלייבן אז דאס איז רצון הבורא.
ביידע פון די צוויי הנחות פארלאנגען א לענגערע באהאנדלונג, אבער איך וויל זיך באציען אביסל צום ערשטן חלק. וואס מיינט דאס ווען מיר זאגן אז תנא פלוני אדער אמורא אלמוני האט געהאט די און יענע מהלך אין פסק, וכדומה? רעדן מיר פונעם תנא דער מענטש, וועלכער איז געווען א ילוד אשה, געגעסן פרישטאג, געהאט א פעיוואריט שפילצייג אלס קינד, זיך געפלאגט מיט מאגן קרעמפן אויף דער עלטער און זיך נישט פארשטאנען מיטן ווייב? אדער רעדן מיר פונעם מושג, פונעם קאנצעפט, פונעם מיטאלאגישן פיגור וועלכער לעבט נאך, בבחינת יעקב אבינו לא מת?
עס דערמאנט די מעשה פונעם בריסקער וועלכער איז ארויפגעקומען אויף יענער וועלט און האט נאכגעזאגט פארן בית דין של מעלה א פשט אויף א רמב"ם. האט מען אריבערגערופן דעם רמב"ם וועלכער האט גע'טענה'ט חי וקיים אז נישט דאס האט ער געמיינט. זאגט אים דער בריסקער, "איי ר' משה, וואס פארשטייט א פרענק צום רמב"ם".
דאס איז אגב ווייט נישט קיין וויץ, עס איז פארהאן א שטיקל ר' חיים מסביר צו זיין צוויי דינים אין א רמב"ם אויף וועלכע דער רמב"ם זעלבסט האט געשריבן אין א תשובה צו חכמי לוניל אז ער האט געמאכט א טעות ביים שרייבן אין מ'דארף טאקע מתקן זיין די גירסא. דער חזון איש אין זיינע הערות צו ר' חיים דרוקט אויס וואונדער פארוואס ר' חיים האט פארשווענדט צייט צו פארענטפערן אן אומעקזעסטירנדער קושיא.
ווען איך האב געשריבן מיין אשכול, איז מיין כוונה געווען צו שילדערן דעם היסטארישן דמות פון רבי שמעון בר יוחאי? אדער דער מיטאלאגישער פיגור רבי שמעון בר יוחאי? כ'האב בשעת מעשה נישט געטראגט דעריבער, אבער מיר זעט זיך אויס ווי איך, און אנדערע וועלכע האבן געשריבן ענליכס, האבן געמיינט דעם צווייטן רבי שמעון. פארוואס זאג איך אזוי? ערשטנס ווייל איך בין נישט קיין היסטאריקער, און צווייטנס ווייל עס איז מיר נישט באמת נוגע ווער דער אריגינעלער רבי שמעון בר יוחאי איז געווען. נאך אלעם, זענען מיר נישט באמת פאראינטערעסירט אין דעם היסטארישן פיגור, און אפילו אויב לו יצוייר עס שטעלט זיך ארויס אז רשב"י לא היה ולא נברא וועט דאס נישט מעלה ומוריד זיין, גענוי ווי איוב לא היה ולא נברא טוישט גארנישט.
וואס איז אונז באמת נוגע איז דער מיטאלאגישער רבי שמעון בר יוחאי, דער פיגור וועמענ'ס געשיכטע ווערט געשאפן אין אונזערע ספרים, און וועמענ'ס געשטאלט ווערט אויספארמירט אין מעשיות וועלכע ווערן פארציילט מדור לדור. ווען מיר טאנצן לכבוד התנא האלוקי מיינען מיר דער רבי שמעון וועמענ'ס ווערטער מיר לערנען אין די גמרא און אין וועמענ'ס זוהר מען טרעפט באהאלטן פארהוילענע סודות. האט עס דען איינעם גערירט דעם חת"ס'ס און דעם יעב"ץ'ס צוגאנג צו זוהר? א מכה! ווייל ווער איז אינטערעסירט וואס עס האט פאסירט היסטאריש גערעדט? אונז אינטערעסירט דער מיטאלאגיע, די געשיכטע, אדער ווי מ'רופט עס אין ענגליש, די נערעטיוו. און אין דער נערעטיוו מעג איך - און יעדער איד - האבן א ווארט. דער ירושה וואס רשב"י - נישט דער פארשוין וואס האט געטראגן דעם נאמען, נאר דער מושג - האט איבערגעלאזט פאר כלל ישראל איז בבחינת מונחת בקרן זוית וכל מי שרוצה ליטול יבוא ויטול. גענוי ווי עס ווערט ערלויבט אריינצולערנען פשטים, רמזים, און דרשות אין זיינע ווערטער ווי עס ווערן געטון אין ספרי דרוש מימים ימימה, קענען מיר אריינלערנען פשט אין רשב"י'ס מהות, מה טיבו ומה טבעו, וועלכע מוסר השכל קענען מיר זיך פון אים אפלערנען און וויאזוי קענען מיר זיך טרעפן אין אים.
און דער אמת איז אז די זעלבע איז מיט סיי וואס עס איז נוגע צו אינספיראציע און הדרכה פונעם אמאל. אין א שכנות'דיגן אשכול איז [tag]נהורא נפישא[/tag] דן וואס צו טון מיט ר' שלמה'לע קארליבאך. אין מיינע אויגן איז עס נישט קיין שאלה. צו רעדן מיר דען איבער מכבד זיין דעם היסטארישען בלוט-און-פלייש שלמה'לע? מען רעדט דאך פונעם מיטאלאגישן געשטאלט, דער שלמה'לע וועלכע לעבט נאך אין די הערצער פון טויזנטער פון זיינע אנהענגער, דער קול וועלכע שפארט ארויס פון הונדערטע קאסעטע שפילער, דער פארפאסער פון די ניגונים וועלכע דערווארעמט טויזנטער הערצער. און אז מארגן וועט מען געוואויר ווערן אז "עוד אבינו חי" האט שלמה גאר גע'גנב'ט פון א ראמענישער פאסטוך וועט עס אוועקנעמען דעם קולטוראלן באדייט פונעם ניגון?
האט עפעס דען פאסירט ווען מען האט אנדעקט אז א הויפן ניגונים, פון חייב איניש לבסומי ביז יום טוב ערליך'ס לידער, שטאמען פון פרעמדע מקורות? אודאי נישט, און טאקע אזוי דארף זיין? האט "ירושלים של זהב" פארלוירן איר גלאנץ ווייל נעמי שמר האט דאס גע'גנב'ט פון א באסקישער ליד? אודאי נישט, דער טרוקענער היסטארישער פאקט איז נישט משנה דער מיינונג וואס דער שיר און איר פארפאסערין האבן אנגענומען ביים המון.
צי מיינט דאס אז טרוקענע היסטאריע פארמאגט נישט קיין פלאץ? אודאי אז יא. אין אן ארטיקל איבער תורה מסיני האט רעביצין תמר ראס געשריבן משל למה הדבר דומה צו א פאנטאזיע מאווי וועלכע מ'גייט וואטשן מיט גוטע פריינט. וועט דען איינער זיכער מאכן אויסצושרייען יעדע עטליכע מינוט, "קוק ווי גוט זיי האבן געפעלשט דעם סצענע! וואו, די קאמפיוטער עפעקטס אויף דעם מארד איז עפעס געוואלדיג!"? אודאי נישט, און אז יא וועט מען אים ארויסווארפן פון טעאטער. צו מיינט דאס אבער אז די שטודיע פון דיגיטאלע עפעקטס אין מאוויס און דאס פארשן ווי גוט א מאווי קען פעלשן א פאנטאזיע האט נישט קיין פלאץ? אודאי אז יא, נאר דער פלאץ דערפאר איז נישט בשעת'ן מאווי.
צום שלוס, איך בין בעצם מסכים מיט דעת תורה אז מען מעג אפשאצן היסטאריש די מהות פון אונזערע רבי'ס. אבער מען דארף דאס נישט אויסמישן מיט וואס איך האב געמיינט מיט מיין אשכול איבער רשב"י. ווי האט יענער תלמיד חכם געזאגט פארן סטודענט פון אידישע שטודיעס? "דו ווייסט אפשר וועלכע קאליר רש"י'ס העמד איז געווען, אבער איך ווייס וואס רש"י האט געזאגט."
צי ווייסט דען דער תלמיד חכם וואס רש"י האט געזאגט? איך וואלט געזאגט אז אפטמאל האט ער נישט קיין מושג וואס דער פראנצויזשער מאן שלמה יצחקי האט געמיינט צו שרייבן. אבער וועם גייט אן וואס דער פראנצויזישער שלמה האט געשריבן? דאס איז שטאף פארן חכמת-ישראל סטודענט צו שטודירן. פארן תלמיד חכם איז בלויז נוגע וואס רש"י האט געזאגט. און וועלכע סארט מענטש ער איז געווען.