שינויי נוסחאות בפסוקים שהוזכרו בחז"ל

[אויבערלענדער חכם]

איך וויל אנהייבען אן אשכול אויף "מסורה וחז"ל". די טעמע איז שינויי נוסחאות אין פסוקים וואס חז"ל האבען געהאט אנדרעש פון אונזערע מסורה. אויב עס געפינט זיך שוין אזא אשכול, בעט איך די מסדרים זאלען מאכען פון ביידע אידען איין איד.

[center]הקדמה[/center]
עס איז ווערט מקדים זיין א ידיעה וואס נישט יעדער איינער ווייסט, אז אין מערערע פעלער האבען חז"ל געהאט אן אנדערע נוסח אין פסוק פון וואס מיר האבען היינט. א באקאנטע משל אויף דעם איז אין די הגדה של פסח. ווער ווייסט נישט די קשיא: וואס איז די אונטערשייד צווישען די בן הרשע און די בן חכם? פארוואס ווען די רשע זאגט "מה העבודה הזאת לכם?" שרייט מען עם אן בנזיפה "לכם? ולא לו?" און ווען די חכם זאגט "אשר צוה ה' אלקינו אתכם?" דערציילט מען עם רוהיגערהייט וועגען די אפיקומן?
באקאנט איז די תירוץ פון מונקאטשער רב (וכן אומרים בשם רבים אחרים בנוסחאות אחרים) אז די רשע רעדט עברית ממילא פאדערט מען פון עם צו דערקענען א חילוק צווישען "לכם" און "לו", אבער דער חכם רעדט דאך נישט עברית וכו' וכו'.
אנדערע ווייסען צו זאגען אז די מקור פון די ברייתא איז אין דער ירושלמי (ערבי פסחים) און דארט טאקע שטייט נישט "אשר צוה ה' אלקינו אתכם", נאר אשר צוה ה' אלקינו אותנו". אין די תרגום השבעים שטייט אויך "אותנו" און מסתבר צו זאגען אז דאס איז געווען די גירסת הירושלמי אין דער פסוק והכל על מקומו יבוא בשלום. [דרך אגב: עיין בדברי הגרדצ"ה (בית ועד לחכמים מאמר בקורת בהגדה של פסח) שבאמת לא היו לחז"ל נוסח התרגום שבעים, ע"ש, אבל הגם שיש פקפוק בחרתי בדוגמא זו בגלל שהוא מפורסם]
תוספות אין מסכת שבת (נה, ב) מערקט שוין אן אז "הש"ס שלנו חולק על ספרים שלנו" און תוספות לייגט צו "וכן מצינו בירושלמי...". רעק"א אין זיין גליון הש"ס [איינער פון די לענגסטע שטיקלאך אין גליון הש"ס] ברענגט כמה וכמה דוגמאות אויף אזא זאך ווי חז"ל באניצן זיך מיט אן אנדערע נוסח פון תנ"ך פון וואס מיר האבען. וכבר דשו בו רבים.

[center]נוסח הגמרא מתאים לנוסח מגילת ים המלח[/center]
לעצטענס האב איך באגעגינט א גמרא (עבודה זרה כג, ב) וואס ברענגט א פסוק "כל צאן קדר יקצבו לך יעלו לרצון על מזבחי". די ב"ח (הגהות הב"ח אות א) זאגט "נכתב בצדו אף על פי דבקרא לאו כתוב כך, דהא כתיב יעלו על רצון" אלא שהתלמוד משנה משמעו וכה"ג כתבו התוספות בעירובין". ער מיינט צו זאגען אז כאטש אפילו אין פסוק (ישעיה ס, ז) שטייט "כל צאן קדר יקבצו לך [אילי נביות ישרתונך] יעלו על רצון מזבחי", די גמרא איז נישט מקפיד צו ברענגען די פסוק פונקט ווי אזוי עס שטייט בפרט ווען עס איז שווער צו טייטשען, דעריבער 'דרייט' אויס די גמרא די ווערטער מען זאל עס לייכטער פארשטיין.
איך האב געקוקט אין די Isaiah Scroll פון מגילות ים המלח דא און איך האב געטראפען אז דארט שטייט די פסוק פונקט אזוי ווי אין די גמרא: "יעלו לרצון על" - דאס ווייזט אז די גמרא האט מסתמא געהאט יענער גירסא אזוי ווי אין די מגילות ים המלח!

[center]בירור נוסח ע"פ התרגום[/center]
אין דער אויבען דערמאנטע פאל האבען מיר געקענט באשטעטיגען אז די גמרא האט טאקע געהאט אן אנדערע גירסא מיט דעם אז עס איז די זעלבע ווי מגילות ים המלח, אבער עס זענען דא א סאך אנדערע וועגען דאס צו באשטעטיגען. איינער פון די בעסטע וועגען איז מיט'ן תרגום. מען קען זעהן פון די תרגום וואס איז געשטאנען אין זיין ספר.
דוגמא לדבר: אין זיין ספר אמת ליעקב (במדבר יח, כא) אויף דער פסוק "ולבני לוי הנה נתתי כל מעשר בישראל" שרייבט רבי יעקב קמנצקי זצ"ל וז"ל, בתרגום יונתן כתוב וז"ל, הא יהבי "ית" כל מעשרא וכו'". הרי שתרגם תיבת "את" שליתא בספרינו. ועיין במסורה שכתב: מטעים ביה "את", וכן הוא במנחת שי. ועיין ברמב"ם (פרק ו ממתנות עניים הל"ב): וזהו סדר תרומות וכו' ונאמר ולבני לוי הנה נתתי "את" כל מעשר בישראל, עכ"ל. הרי שהיתה להרמב"ם גירסת אותם הספרים ודו"ק, עכ"ל.
זעהט מען אז רבי יעקב זצ"ל נוצט דער תרגום יונתן צו ווייזען אז אין די ספר תורה פון "יונתן בן עוזיאל" [עיין במאור עיניים מאת רבי עזריה דמן אדומים שאיננו מיונתן בן עוזיאל אלא "תרגום ירושלמי" ועיין מה שהאריך בזה מהר"ץ חיות] איז געווען דארט די ווארט "את" וואס פעלט ביי אונז. ער דערמאנט אויך אז די רמב"ם ברענגט אויך אזוי די פסוק. [במהדורת פרנקל ליתא "את", אבל חיפוש באוצר החכמה מגלה שעוד ראשונים היו להם גירסת "הרמב"ם" כמו שציטט בעל אמת ליעקב.]

[center]בירור נוסח הפסוק בפרשת פינחס ע"פ התרגום[/center]
אין פרשת פינחס (במדבר כו, נה) שטייט "אך בגורל יחלק את הארץ". דער ווארט "ארץ" איז בדרך כלל לשון נקיבה אזוי ווי מען זאגט "ארץ הקדושה" נישט "ארץ הקדוש", און עס שטייט "והארץ לעולם עומדת" נישט "לעולם עומד". אויב אזוי וואלט געדארפט שטיין "בגורל תחלק את הארץ" אזוי ווי עס שטייט טאקע פריער (שם פסוק נג) "לאלה תחלק הארץ" און שפעטער (שם פסוק נו) "על פי הגורל תחלק נחלתו".
למעשה אין מסכת סנהדרין דפוס ונציה און אין דפוס שונצינו פיזארו (מג, ב) זאגט די גמרא "עתידה ארץ ישראל שתתחלק בגורל שנאמר "אך בגורל תחלק הארץ". אין די נייע ש"ס'ין האבען זיי "מתקן" געווען און אריין געשטעלט אזוי ווי עס שטייט ביי אונז "יחלק", אבער א זוך אין אוצר החכמה אנדעקט אז א סאך ראשונים כולל דער רמב"ן האט געהאט דער גירסא "תחלק". וכן הוא בילקוט שמעוני.
איך מיין אז פון דער תרגום קען מען זעהן אז חז"ל האבען געהאט אן אנדערע גירסא. דער תרגום זאגט "ברם בעדבא תתפלג ית ארעא" – "תתפלג" איז לשון נקיבה און איז די תרגום פון "תחלק" און נישט "יחלק". אויב דער תרגום וואלט געהאט דער גירסא "יחלק" וואלט ער געדארפט זאגען "יתפלג". די ספר "מעט צרי" אויף תרגום אונקלוס מערקט אן די פראבלעם און זאגט: "תרגם בלשון נקבה בהתאם למלה "ארעא", אבל במקרא "יחלק" הוא לשון זכר בהתאם למלה "ארץ" שבאה לפעמים במקרא גם בלשון זכר. [אגב אורחא: עיין בדפוס ארטסקרול שתיקנו התרגום ל"יתפלג"]
לויט וואס מיר זעהן אין די גמרא איז מסתבר צו זאגען אז די גמרא און אונקלוס [עיין מהר"ץ חיות ש"אונקלוס" הוא תרגום בבלי] האבען ביידע געהאט די גירסא "תחלק" אין דער פסוק.

דער עולם איז געבעטען צו מעיר זיין און צולייגען נאך אזעלכען הערות