איז טיים-טרעוול מעגליך?

[ישראל קאפקע]

אדרבה וואס האלט איר?
כהאב געזוכט און נישט געפונען אן אשכול מיוחד איבער דעם נושא,
איך וואלט געזאגט אז סאיז אבסולוט אוממעגליך, (בדרך הטבע) אבער איך בין גרייט צו טוישן מיין מיינונג נאך אן איבערצייגענדע ארגומענט.

[דריידל]

וואלסט געדארפט מאכן אן הקדמה מסביר זיין וואס דאס איז. איך, און מסתמה אסאך אנדערע ליינער, ווייס נישט וואס טיים טרעוועל איז. אויך, וואס זענען די צדדים און הסברים לכאן או לכאן?

[ונבנתה העיר]

כשמו כן הוא, טרעוולן אין זמן, צו אריין אינעם עתיד אדער צוריק אינעם עבר.

ישראל, דאס איז נישט א דיסקוסיע וואס פארנעמט אן 'איך טראכט/דו טראכטס', בכלל קומט זי זיך שווער אויס מיט סברות (עכ"פ אין די ערשטע שטאפלן), מיט כרסיות אודאי.

מען דארף קודם פארשטיין אסאך הקדמות, ובפרט דארף מען גוט ארויסהאבן וואס איז 'זמן' בכלל און די תורת הרעלאטיוויטי פון איינשטיין.

אינעם אשכול איבער רעלאטיוויטי האבן מיר שוין געהאט א געוויסע בחינה פון טיים-טרעוועל אריין אינעם עתיד, ווען איינער פארט מיט א געוויסע ספיד פאר 10 יאהר און דערנאך קומט ער צוריק וועט ער זעהן ווי פאר די איבריגע וועלט איז שוין אריבער 60 יאהר, אין אנדערע ווערטער איז ער - אין א געוויסע בחינה - אריינגעפארן אין די וועלט'ס עתיד.

[ישראל קאפקע]

כשמו כן הוא, טרעוולן אין זמן, צו אריין אינעם עתיד אדער צוריק אינעם עבר.

ישראל, דאס איז נישט א דיסקוסיע וואס פארנעמט אן 'איך טראכט/דו טראכטס', בכלל קומט זי זיך שווער אויס מיט סברות (עכ"פ אין די ערשטע שטאפלן), מיט כרסיות אודאי.

מען דארף קודם פארשטיין אסאך הקדמות, ובפרט דארף מען גוט ארויסהאבן וואס איז 'זמן' בכלל און די תורת הרעלאטיוויטי פון איינשטיין.

אינעם אשכול איבער רעלאטיוויטי האבן מיר שוין געהאט א געוויסע בחינה פון טיים-טרעוועל אריין אינעם עתיד, ווען איינער פארט מיט א געוויסע ספיד פאר 10 יאהר און דערנאך קומט ער צוריק וועט ער זעהן ווי פאר די איבריגע וועלט איז שוין אריבער 60 יאהר, אין אנדערע ווערטער איז ער - אין א געוויסע בחינה - אריינגעפארן אין די וועלט'ס עתיד.

איך זוך אן ארגומענט/ערקלערונג אז סאיז בכלל מעגליך, נישט א זיבעצן שעה'יגן לעקציע פונקטליך וויאזוי טיים-טרעוול ארבעט.
מיר איז זייער שווער אנצונעמען א גאנצע רייע טאאריעס אן פארשטיין יעדע טעאריע און אליינס איבערגיין די אימפליקעישנ'ס, איך זוך אן עלעמענטארע/פיליזאפישע שמועס, לאו דווקא ריין וויסנשאפטליך,

[ונבנתה העיר]

נו, פראבירן קען מען אלעס.

מען קען דן זיין אין צוויי נקודות, ווי אזוי ארבעט מען אויס די טעכנישע מעגליכקייט עס אויסצופיהרן, צו איז פשט אין זמן אז מיר שטייען אויף איין פלאץ און דער זמן לויפט אונז פארביי, אדער ניין, די גאנצע זמן מששת י"ב עד סוף העולם איז קאי וקיים, נאר 'מיר' זענען די וואס פארן איהר דורך ביי 60 מינוט א שעה, ולפי זה קען מען הערן אז אפשר זאל מען קענען עפעס ארומארבעטן מיטן סיסטעם, אפשר צוריקגיין, אפשר אויף פאראויס.

דערנאך קען מען דן זיין אין געשמאקע היכא תמצא'ס/פראבלעמען וואס קומען ארויס דערפון, ווי די באקאנטע 'זיידע פאראדאקס', וואס וועט זיין אז ראובן וועט צוריקגיין אין זמן און הרג'ענען זיין זיידע נאך פאר יענער האט אנגעיאגט צו האבן קינדער?

[מאטי]

טיים טראוול איז אקסימאראן אין דעפיניציע. ווייל דאס זאגט אז איך גיי צוריק צו א געוויסע צייט מיטן מהות פונעם יעצט וואס איז נישט געווען די ערשטע מאהל .

[עסקן בדברים]

טיים טראוול איז אקסימאראן אין דעפיניציע. ווייל דאס זאגט אז איך גיי צוריק צו א געוויסע צייט מיטן מהות פונעם יעצט וואס איז נישט געווען די ערשטע מאהל .

אויב ס' נישט געווען די ערשטע מאהל ביסטו גערעכט, אבער ווער זאגט ס' נישט געווען די ערשטע מאהל? אפשר וועט איינער אין דער ווייטער עתיד קענען צוריק גיין צו היינט, אין די וועסט איהם טאקע היינט זעהן

[ונבנתה העיר]

אפשר וועט איינער אין דער ווייטער עתיד קענען צוריק גיין צו היינט, אין די וועסט איהם טאקע היינט זעהן

איך מיין אז סטיווען האקינג טענה'עט אז פון דעם וואס מיר טרעפן זיך נישט היינט אן אין טיים-טרעוולערס פונעם עתיד איז מוכרח אז טיים-טרעוועל וועט קיינמאהל נישט דעוועלאפט ווערן.

[ישראל קאפקע]

איך מיין אז סטיווען האקינג טענה'עט אז פון דעם וואס מיר טרעפן זיך נישט היינט אן אין טיים-טרעוולערס פונעם עתיד איז מוכרח אז טיים-טרעוועל וועט קיינמאהל נישט דעוועלאפט ווערן.

א גוטע 'כאפ',

[מאטי]

טיים טראוול איז אקסימאראן אין דעפיניציע. ווייל דאס זאגט אז איך גיי צוריק צו א געוויסע צייט מיטן מהות פונעם יעצט וואס איז נישט געווען די ערשטע מאהל .

אויב ס' נישט געווען די ערשטע מאהל ביסטו גערעכט, אבער ווער זאגט ס' נישט געווען די ערשטע מאהל? אפשר וועט איינער אין דער ווייטער עתיד קענען צוריק גיין צו היינט, אין די וועסט איהם טאקע היינט זעהן

למעשה איז יעצט פארהאן צוויי עבר'ס. מיין הוה מיטן טיים טרעוולער אינעם בילד, און דער טיים טרעוולערס עבר.

[נהורא נפישא]

נו אז איך גיי צוריק אין צייט דארף דאך אויסקומען אז עווענטועל וועל איך צוקומען צום פונקט פונעם איצטיגן מאמענט ווען איך גיי צוריק אין צייט דאן וועט אויסקומען אז איך וועל אלס צוריקגיין אין צייט עד אין סוף ?

[ישראל קאפקע]

וועלכע סארט זייגער קען איבערווייזן די פענאמענאן פון טיים דייעלעישן? טוט דען א זייגער 'מעסטן צייט'?
סאיז בסך הכל אן אפאראט וואס מען האט אנגעשטעלט אז עס זאל פארן מיט א געוויסן ריטעם, אדער טעמפא,
סאיז נישט בעצם א טיים-דיטעקטאר,

קען איינער ארויסהעלפן?
איז איינער קלאר אין דעם נושא?

[ונבנתה העיר]

פון דעם אליין אז א זייגער אין מאושען לויפט שטייטער איז עס איבערגעוויזן, און די תירוץ אויף דיין קשיא איז אז אין הכי נמי, נאר א חלק פון דעם אז צייט לויפט שטייטער איז אז דיין זייגער לויפט אויך שטייטער.

לערן דורך דעם אשכול וועט דיר גוט זיין.

[עסקן בדברים]

למעשה איז יעצט פארהאן צוויי עבר'ס. מיין הוה מיטן טיים טרעוולער אינעם בילד, און דער טיים טרעוולערס עבר.

פארוואס? דער טיים טרעוולערס עבר איז דער זעלבע ווי מיין. (מיט בחירה חפשית שטומט עס ער טאקע נישט ווייל יעדער האט שוין געוואוסט פאר דעם פאר ער וועט טון)

[מאטי]

א מינוט פארן אנהייבן טיים טרעוולען האט ער געהאט אן עבר אן טיים טרעוול דערין, דיזע עבר בלייבט און קען זיך נישט טוישן נאכן אנהייבן טיים טרעוולן. די אלע קשיות האט מיר געענגבערט ביים וואטשן "לאסט" און דעריבער אויפגעהערט וואטשן.

[איחוד פעלד]

און פין ווי ווייסטו אז די טרעוועלס נישט אין צייט?

מאן יימר אז מען געדענקט דער עתיד ווען מען גייט צוריק אין עבר?

[מאטי]

דאס קען טאקע זיין, אבער אויב מ'קען קיינמאל נישט אויפווייזן אז דאס געשעהט דאן איז נישט שייך צו דעבאטירן.

[עסקן בדברים]

אויב ער האט געהאט אן עבר אן טיים טרעוול דערין קען ער טאקע נישט צוריקגיין אין טוישן זיין עבר אבער ווער זאגט אז ער האט? ער קען למשל צוריקגיין דירעקט צו 100 יאר פאר ער איז געבוירן געווארן אדער אפילו צו א פריערדיגע צייט אין זיין לעבן אויב ס' געווען אין זיין עבר

[יידל]

אויב קען ער צוריקגיין 100 יאר פארוואס זאל ער נישט קענען צוריקגיין 10 יאר?

[עסקן בדברים]

ער קען טאקע, אבער דענמאלטס וועט עס דארפן האבן געווען אין זיין עבר און דאס איז שווער זיך פארצושטעלן וויאזוי עס וואלט געארבעט

[מאיר]

איך האב אמאל געהערט, אויב טיים טרעוועל איז מעגליך פארוואס האט מען נאך נישט באגעגנט א מענטש וואס האט גטרעוועלט?

[חכמה]

למעשה?

[זוכער]

אויב מיר נעמען טאקע אן אז די BLACK HOLE גייט שנעלער ווי די ספיד אוו לייט, 186,282 מייל א סעקונדע, 5.8 טריליאן מייל פער יאר.
קומט אויס אז אויב איינער זאל אריינגיין אין די בעלק-האול און זיך ספינען דארט פאר 20 יאר, ווען ער קומט ארויס איז די צייט 20 יאר צוריק. ווייל די צייט האט זיך נישט געריקט קיין משהו, נאר פארקערט. ער גייט גאר צוריק אין צייט.

[מי אני]

אזוי ווי ונבנתה האט געזאגט קען מען צוטיילן די פראגע אין צוויי:

א). איז מעגליך צו טרעוולען צום עתיד?

ב). איז מעגליך צו טרעוולען צום עבר?

אויף די ערשטע איז די ענטפער (טעקניקעלי) א זיכערע יא. אויב האט מען גענוג ענערגיע וכו׳ צו פארן אזוי שנעל וועט זיך (פון א צווייטנ׳ס פערספעקטיוו) דיין צייט פארשטייטערן אזוי אז ווען דו קומסט צוריק וועסטו זיין אין (זייער) עתיד; אזוי ווי ונבנתה האט אזוי פיין מסביר געווען.

אויפ׳ן צווייטן פראגע איז די ענטפער אן ״אפשר״. עס זענען דא סאלושאנס צו איינשטיינ׳ס עקוועישאנס וואס לאזן דאס צו [למשל, א ווארמהול וואו מ׳גייט אריין אין אונזער צייט און מ׳קומט ארויס אויף די אנדערע זייט אינ׳ם עבר]. די שאלה איז צו דאס איז במציאות מעגליך. סטיפען האווקינג האט געהאלטן אז עס איז דא א כראנאלגיע פראטעקשאן עידזשענסי אריינגעבויט אין די יקום וואס לאהט דאס נישט צו (עכ״פ אויף מעקרא לעוועלס) כדי נישט צוצוקומען צו טעמפארישע פאראדאקסן [למשל ונבנתה׳ס משל, איינער גייט צוריק אין צייט און הרג׳ט זיין זיידע אלס בחור אד״ג] און פראבלעמען אין קאזעליטי בכלל [די עפעקט זאל נישט זיין פאר די קאז].

אנדערע ווילן היפאטיזירן אז טאמער איז עס יא (בעצם) מעגליך, איז ווען מען גייט צוריק גייט מען צו א פאראלעל אוניווערס און טיימליין [די מולטיווערס טעאריע], אזוי אז מעשים וואס ווערן דעמאלטס/דארטן אפגעטוהן האבן נישט קיין אפעקט אויף די טיימליין פון וואו מ׳איז געקומען (וממילא זענען נישט דא די פריערדערמאנטע פראבלעמען). אן אנדערע וועג ארויס פון דעם איז די נאוויקאוו סעלף-קאנסיסטענסי פרינציפ. דאס לויטעט אז ווען מען טרעוועלט צוריק צום עבר וועלן די געזעצן פון פיזיקס נישט צולאזן אז מ׳זאל קענען טוהן עפעס וואס וועט צוברענגן צו א טעמפארישע פאראדאקס און א ווייעלעישן אין קאזעליטי דאס גייט אן סיי אויב מען שיקט צוריק אן אביעקט און סיי א מענטש; עכ״כ אז עס וועט צונעמען דעם בחירה חופשית.

[רביה''ק זי''ע]

טיים טרעוועל כשלעצמו איז זיכער מעגליך במציאות, אונז זעהען דאך באשיינפערליך ווי די צייט רוקט זיך און אונז פארן מיט מיט'ן באן. ודא קוקו, אז ווען מ'זאל קענען שפרינגען צוריק אין צייט וואלט נישט געווען קיין שום וועג צו וואוסן אז ס'פאסירט ווייל דער טיים-טרעוועלער אליינס וואלט אויך מיטגעשפרינגען. ווען א פוופציג יעריגער טיים-טרעוועלער זאל צוריקשפרינגען צו זיינע צוואנציגער יארן וואלט זיין מוח און זכרון אויך צוריקגעשפרינגען צו זייער מצב אין יענע צייט, די אלע זכרונות פון די צוואנציג יאר און ווייטער וואלטן נישט עקזיסטירט מער, ער וואלט אינגאנצן נישט געדענקט די גאנצע טיים-טרעוועל מעשה, פאקטיש איז נישט דא קיין שום וועג צו וואוסן צו דו ביזט נישט בעצם א טיים טרעוועלער וואס האט אהערגעוואנדערט צום טראמפ עפאכע.

וואס מ'קען יא חלומ'ען איז פון שפרינגען צו א שפעטערע צייט, צו ווייט קענסטו אבער נישט שפרינגען ווייל דאן וועסטו שוין לאנג זיין טויט, אפשר וועט דיין טויטע קערפער אהינפאלן ערגעץ אין א פארלאזטע באמבאדירטע ניו יארקע מדבר למאכל לעוף השמים.

וואס זיי חלומ'ען איז אזא מציאות אז מ'זאל קענען שפרינגען אין צייט אבער דער שפרינגער'ס גוף זאל נישט מיטשפרינגען, וואס דאס איז סתם הוילע דמיונות, אן אקסי-מאראן וואס האט נישט קיין שייכות מיט'ן מציאות.