אן ענטפער פאר שמעון ראלניצקי

[בעל בעמיו]

לכבוד האי ספרא רבה מוה"ר ר' שמעון ראלניצקי הי"ו, עורך עיתון דער שטערן ודער שפאקטיוו.

ראה ראיתי דיין ארטיקל (פון מיין קוק ווינקל, דער שטערן, אייר תשע"ח) איבער לימודי חול אין די היימישע מוסדות, וואס דינט ווי א שטיקל ענטפער אויף מיין בריוו צו מורי ורבי דער סאטמאר רבי שליט"א.

דיין ארטיקל איז א געמיש פון אראפרייס און חוזק מאכן, עס נוצט ליידיג פראזן און האלבע פאקטן. בשעת'ן ליינען דעם ארטיקל האט זיך עס געפילט ווי איך ליין שרייבאכטצער וואס דו ביסט גאנץ באקאנט מיט, דער איסור אויפן שטערן און שפאקטיוו.

"כתבי עת אלו מסוכנים הם מאוד לנפש ישראל," שרייבן די רבנים פון סערדאהעלי, קאשוי און איבראן שליט"א. "והם בבל יראה ובבל ימצא," זענען זיי ממשיך. זיי שרייבן אז ס'איז מכשיל את הרבים און זיי וואונטשן "כי ה"א מתהלך בקרב מחניך להצילך מכל אויביך והי' מחנך קדוש."

נאך דרייצן רבנים, בתוכם די חברי בד"ץ פון סאטמאר ובראשם דער ראב"ד שליט"א, זענען זיך מצרף צו דעם און לייגן צו אז די מאגאזינען "מכניסים את דרכי הגוים ותהלוכותיהם עם כל תאוותיהם ושפלותם לתוך בתי בני ישראל, במקום אשר בית ישראל צריך להיות מובדל ומופרש מכל דרכי הגוים וכו', ועוברים בזה משום לאו דלא תחנם וכו', ומסיר אותם משמוע תורה."

זעכצן מנהלי המוסדות, די וואס דער שליסל פון די חינוך פון אונזערע קינדער ליגט אין זייער האנט, שרייבן אז דיינע מאגאזינען "רייסט ארויס דעם גאנצן חינוך, דאס קינד פארלירט דעם חשק צו לערנען און דאווענען, און ווערט אינגאנצן אפגעקילט פון אידישקייט ה"י." זיי שרייבן אז מיטן ליינען דיינע מאגאזינען קען מען "ח"ו אנקומען צו דאס ארגסטע"!

קהל יטב לב פון קרית יואל שרייבט "אז דאס טוט ל"ע פארדארבען דעם גאנצן חינוך וואס מען לייגט אריין אין די טייערע קינדער'לעך רח"ל."

איר הערט רבי שמעון? דיינע מאגאזינען זענען אן איסור דאורייתא! א לאו ממש! א סכנה פאר'ן חינוך. מ'קען אנקומען צו דאס ארגסטע. בנוסף צו דעם וואס עס ברעכט דעם חומת ההתבדלות.

ווי קאמיש איז מיר געווען צו זעהן ווי דו נוצט די זעלבע הויך-קלינגעדע, גארנישט-מיינענדע ווערטער. אויך דו נוצט דעם חתם סופר און דעם טענה אז "התבדלות פון דער גוי'אישער גאס איז איינע פון די גרונט-פרינציפן"! ווען איז שיטות החתם סופר גילטיג און ווען נישט? ווען איז די טענה אז מ'וויל אז אונזערע קינדער זאלן אויסוואקסן ערליכע אידן א גוטער טענה און ווען מאכט מען עס אוועק כלאחר יד?

מ'קען שרייבן בלעטער פון אלע איסורים, דרשות און פאשקעווילן וואס מ'האט געשריבן אויף דיינע מאגאזינען, פון א פאשקעוויל וואס שרייט אז ס'איז השכלה ביז הרב שלעזינגער וואס שרייט אז ס'איז גאר מינות און אפיקורסות. הצד השוה שבהם אז מיט שארפע לשונות האט מען אראפגעריסן דיינע מאגאזינען אויפן ערגסטן. יעצט קומסטו מאכן קאפי/פעיסט און דו נוצט די זעלבע טאקטיקן און לשונות אויף אנדערע. דו אליין ווייסט ווי די אלע לשונות מיינען גארנישט, והא ראיה, דיינע מאגאזינען ערשיינען נאך. איז ביטע פארקויף אונז נישט די זעלבע לאקשן.

שמעון, בשעת די רבנים שליט"א האבן געלייגט אן איסור צו פארקויפן דיינע מאגאזינען, האסטו פארלאנגט פון דיינע לייענער צו בעטן און פארדערן "ביי אייער גראסערי מאן אז ער זאל ווייטער פארקויפן דעם 'שטערן' און דעם 'שפאקטיוו.'" "אייער שטימע מוז אויך דערהערט ווערן!" האסטו געשריבן (ווענדונג צו אונזערע חשוב'ע לייענערס, שפאקטיוו, ניסן תשע"ב). ווי אזוי גייט דאס צוזאמען מיט דיין יעצטיגער וויי-געשריי אז מ'וויל "ארויפצווינגען די אייגענע מיינונג אויפן מוסד"? ווען מעג א איד יא פארלאנגען אז זיין רצון זאל דערהערט ווערן און ווען הייסט דאס צווינגען? מאי חזית דדמך סומק טפי? פארוואס איז פאר דיין פרנסה דאס מותר און פאר די פרנסה פון אסאך אנדערע אידן נישט? פארוואס דארף יעדער צווינגען זיין גראסערי מאן פאר דיר אבער קענען נישט פארלאנגען פאר זיך און זייערע אייגענע קינדער עפעס? שוין נישט גערעדט פון דעם אז דער גאנצער הנחה אז מ'צווינגט ארויף איז פאלש, ווי כ'וועל שפעטער שרייבן.

אנטשולדיג מיר פאר'ן שרייבן אביסל שארף, אבער אין אדם נתפס על צערו. דמי ודמי בני ובנותי שרייען ארויס פון מיר. מיין ווייטאג און פלאג ווערט אוועקגעמאכט מיט אויסגעדראשענע לויזונגען.

[center]***[/center][center][/center]

לאמיר זיך באציען צו אפאר נקודות וואס זענען ווערט אויסצושמועסן: מסורת אבות/התבדלות, טוהן טאקע יחידים ארויפצווינגען זייער מיינונג אויפן ציבור מיט פארלאנגען לימודי חול על טהרת הקודש, און העלפט טאקע לימודי חול פאר פרנסה.

מסורת אבות/התבדלות: דער גאנצער הנחה אז לערנען א פאך אז קעגן מסורת האבות איז, לכאורה, נישט אויסגעהאלטן. ס'איז גאר א חיוב פון גמרא ללמדו אומנות! חז"ל האבן דען נישט געוויסט פון דעם דרך פון לערנען נאר תורה? אוודאי האבן זיי געוויסט דערפון. אבער ברוחב בינתם ובגודל קדושתם האבן זיי פארשטאנען אז דער עמך ישראל צריכים פרנסה, און ארויף געלייגט א חיוב ללמדו אומנות פונקט ווי דער חיוב פון לימוד התורה. ווי אזוי מאכט מען אוועק א חיוב חז"ל מיט ווערטער ווי מסורת האבות?

די אבות פון וואס מ'רעד מיר האבן געלערנט זייערע קינדער די אומנות פון זייער צייט, אקערן און זייען. היינטיגע צייטן האבן זיך די אומנות געטוישט. און דאס דארף מען אדרעסירן.

ווי כ'האב שוין געשריבן אין דעם מכתב צום רבי'ן, די מיידלעך זענען א גוטער איקזעמפאל ווי אזוי לימודי חול על טהרת הקודש שאדט נישט פאר אידישקייט. ווי איז דער שיטות החתם סופר ווען עס קומט צו די מיידלעך? ווי איז געווען דער שיטות החתם סופר ווען רביה"ק זי"ע האט איינגעפירט אז מ'זאל לערנען לימודי חול אין חדר אויף אסאך שטערקער'ן אויפן ווי מ'לערנט היינט?

רביה"ק זי"ע האט געהאלטן אז "דאס ביסל ענגליש וואס מ'לערנט ביי אונז אין די חדרים, נישט נאר אז מ'מעג דאס לערנען נאר מ'מוז דאס לערנען... און קענען!" (הרב חיים משה שטויבער, צייטשריפט, אלול תשס"ט). רבי יונה לאנדא האט אמאל דערציילט אין א שמועס אויף קול מבשר (בערך צוויי יאר צוריק) אז ווען ער האט געלערנט אין חדר האט מען געלערנט צוויי אין א האלב שעה לימודי חול. מ'האט געלערנט אזאלעכע לימודים ווי אלגעברע, דזשיאגרעפי און דזשיאמעטרי, אלעס על פי הסכמות רביה"ק זי"ע. היעלה על הדעת אז ער האט זיך אוועקגערירט פונעם הייליגן דרך החתם סופר? אויב עפעס, האבן מיר משנה געווען פון דעם דרך הלימוד וואס רביה"ק זי"ע האט איינגעפירט.

בכלל, ווען מ'לערנט חשבון איז מען זיך מדבק מיט די גוים? דער חתם סופר האט דאס נישט געלאזט לערנען? ווי אין ווארד איז דא השכלה? ווי אזוי שאדט איקאנאמיקס צו אידישקייט? מען איז זיך מתבדל פון וועמען אויסער פון זיך אליין?

דער גאנצער ווארט "התבדלות" איז געווארן א ווארט וואס מען נוצט יעדער כפי רצונו. התבדלות פונעם חתם סופר האט געמיינט זיך אפטיילן פון רשעים. ערליכע אידן מיט רשעים זאלן נישט האבן קיין שייכות. היינט מיינט עס נישט ליינען דעם שטערן, נישט לערנען קיין מאטעמאטיקס, און אן איסור אויף יעדע זאך וואס דו ווילסט נישט דיין חבר זאל טוהן. ס'איז א ווארט ווי שגץ, כופר, רבי ז"ל, וכולי וכולי וואס מען נוצט כפי רצון איש ואיש. מיט דעם ווארט האלט מען אפ טויזענטער אידן פון האבן פרנסה.

לימודי חול על טהרת הקודש ברעכט דעם חומת ההתבדלות פונקט ווי דער שטערן און שפאקטיוו. אויב טאר מען נישט לערנען קיין לימודי חול, טאר מען נישט ליינען דיינע מאגאזינען.

[center]***[/center][center][/center]

טוהן טאקע יחידים ארויפצווינגען זייער מיינונג אויפן ציבור מיט פארלאנגען לימודי חול על טהרת הקודש: דו שרייבסט אז "א גאר קליינער הייפעלע אידן ... א קומץ קטן, יחידים שביחידים" פארלאנגען אז מ'זאל לערנען מער לימודי חול על טהרת הקודש. דו שרייבסט אז יחידים ווילן "ארויפצווינגען די אייגענע מיינונג אויף דעם מוסד." מהיכן דנתנו?
האסט עפעס הוכחות אז ס'איז יחידים שביחידים אדער איז עס גלאט אזוי אויסגעזויגן פון די פינגער?

איך ווייס נישט וואס ס'מיינט יחידים שביחידים. אבער מאך אליין א סורוועי אין דיין שול. גיי פרעג שטילערהייט פונעם עולם: ווילסטו אז דיינע קינדער זאלן קענען א זאכליכן ענגליש? אז זיי זאלן קענען חשבון? אז זיי זאלן קענען די יסודות פון ביזנעס? אז זיי זאלן וויסן ווי אזוי זיך צו פירן לעגאל? פון יחידים שביחידים וועט זיך דיר צוזאם זאמלען א גאנץ שיינער ציבור. איך האב א גרויסער חשד אז דיין אייגענער ענטפער דערויף וועט דיר לייגן צווישן די יחידים שביחידים.

שמעון טייערער, במשך אלע יארן וואס דו גיבסט ארויס דיינע מאגאזינען זענען שוין געשריבן געווארן צענדליגער טויזנטער, אויב נישט הונדערטער טויזנטער, ארטיקלען אנליין. מאך א חשבון, וויפעל פון די אלע ארטיקלען האסטו געשפירט אז דו דארפסט דיך באצוען דערצו? פארוואס האט דווקא דער בריוו זוכה געווען צו אן ענטפער?

אונז ווייס מיר אלע דעם ענטפער. דער בריוו איז געפארווארד געווארן אויף וואטסעפפ נאכאמאל און נאכאמאל. טויזנטער אידן האבן עס געשיקט ווייטער (וויפעל מאל האסטו עס באקומען?) אזש אז ס'האט זיך אויסגעפעלט אן ענטפער. שכל זאגט אז דער סיבה פארוואס ס'איז געגאנגען וויירעל איז ווייל טויזנטער אידן האבן זיך געזעהן אינעם בריוו. טויזנטער אידן זענען מסכים צו וואס דארט שטייט, אויב נישט אינגאנצן עכ"פ למחצה ולשליש. כמעט יעדער וואס האט עס געפארווארד איז נישט צופרידן פונעם מצב. ס'זעהט זיך שוין גארנישט אויס ווי ס'איז נאר יחידים שביחידים. אדרבה, אויב איך בין נישט גערעכט, פארוואס האסטו געפינען פאר וויכטוג אפצוענטפערן יחידים שביחידים?

גאר אסאך היימישע אידן ווילן מ'זאל לערנען לימודי חול על טהרת הקודש אויף א נארמאלן אופן. זיי זענען גרייט צו צאלן מער שכר לימוד אויב ס'וועט פירן אז זייערע קינדער וועלן האבן א
בעסערן שאנס אין האבן פרנסה. דו שרייבסט טאקע אז איך פארלאנג א ביליגערן שכר לימוד אבער א הארוועאד עדיוקעישאן פאר מיינע קינדער. שתי תשובות בדבר. חדא, איך בין גרייט זיך מער צו פלאגן און באצאלן טייערער אויב דאס וועט העלפן מיט די פרנסות פאר מיינע קינדער. ועוד, אונז האמיר שוין א סיסטעם וואס לערענט א גאנץ פיינעם לימודי חול און דער שכר לימוד איז גארנישט טייערער: בית רחל. אדרבה, מיידל שולעס זענען גאר א פראפיט ביזנעס בשעת חדרים לויפן אויף א דעפעציט.

דו לייגסט עס אראפ ווי גלייך א פארלאנג איז צווינגען. ווי גלייך האבן אן אפענער שמועס איבער אן ענין איז ארויפצווינגען א מיינונג. אויב צווינגען איז עס די וואס לאזן דאס אפילו נישט אויפברענגען. פארוואס ווערט מען אן אויפגעקלערטער ווען מען האלט אז לימודי חול על טהרת הקודש איז וויכטיג? פארוואס דארף מען אראפרייסן די וואס ווילן אז זייערע קינדער זאלן האבן א שטיקל ידיעה אין ביזנעס? פארוואס נוצסטו לשונות של גנאי אויף היימישע, ערליכע אידן וואס האלטן אנדערש פון וואס דו שרייבסט?

אז מ'רעדט פון צווינגען, לאמיך דיר נאכאמאל דערמאנען פון דיין פרשה. ווער האט וועם געצווינגען? דו וואס דו שרייבסט איבער עף-15s און דעם פענטאגאן אדער די וואס האבן דיר באגאסן מיט קיתונות של שופכין אזש אז ס'קען זיך גאר דאכטן אז מיט דיין יעצטיגען ארטיקל פראבירסטו זיך אפצוזייפן פון די צואה רותחת וואס מ'האט געגאסן אויף דיר? ווי אזוי האסטו דעמאלטס געשריבן אויף די מענטשן, "יחידים, אנשי דלא מעלי" (ווענדונג צו אונזערע חשוב'ע לייענערס, שפאקטיוו, ניסן תשע"ב). שוין דעמאלטס האסטו מיחד געווען יחידים.

[center]***[/center][center][/center]

העלפט טאקע לימודי חול פאר פרנסה: ס'איז גאנץ אינטערעסאנט ווי אזוי דו באנוצט דיך מיט געקונצעלטע ווערטער אין דעם ענין. דו ברענגסט סטאטיסטיקס וויפעל דער אלגעמיינער אמעריקאנער מאכט, און דערנאך שרייבסטו, "איך גלייב נישט אז ס'איז פאראן עמיצער וואס איז מקנה א משפחה וואס מאכט זעכציג טויזנט דאלאר. א חרדי'שער פאמיליע, מיט עטליכע קינדער וואס מאכט אזא סומע געלט, מוז שוין באקומען שבת-פעקלעך." שפעטער נוצטו דעם זעלבן טענה, "רוב מענטשן וואס האבן אן 'עדיוקעישאן' אין ניו יארק סיטי מאכן אפילו נישט נאענט אזויפיל געלט וויפיל ס'פעלט זיך אויס אויסצוהאלטן א חרדי'שע משפחה."

גאנץ שיין פארמישט די יוצרות. אנשטאט ברענגען סטאטיסטיקס וויפעל אלגעמיינער אמעריקאנער מאכט און אויף ווייזן אז היימישע איינגעלייגט מאכן מער, שרייסטו אז דאס געלט וואס מ'מאכט שוין נאך אן עדיוקעשאן איז נישט גענוג פאר'ן היימיש'ן עולם.

דער טענה אז דאס געלט וואס מ'מאכט נאך אן עדיוקעשאן איז נישט גענוג פאר'ן היימיש'ן עולם, איז אמת. אבער דאס מיינט נישט אז אן קיין עדיוקעישאן מאכט מען מער אדער דאס זעלבע. דיין ריכטיגע טענה איז אז צוליב דעם וואס אפילו נאך אן עדיוקעשאן ווען מ'פארדינט שענער מאכט מען נישט גענוג, זאל מען אפילו די בענעפיטן פון אן עדיוקעשאן אויך נישט האבן. אבער פארוואס נישט? אויב דארף איך האבן 100 טויזנט דאלאר צום לעבן און קען, לאמיר זאגן, מאכן 80 טויזנט מיט עדיוקעישאן און 50 טויזנט אן עדיוקעשאן, זאל איך נאר מאכן 50 טויזנט ווייל איך קען סיי ווי נישט מאכן 100 טויזנט?

נאך מער אינטערעסאנט איז ווי אזוי דו ברענגסט סטאטיסטיקס אויפצוווייזן אז עדיוקעישאן און פרנסה האבן נישט קיין שייכות, ווען אט די זעלבע סטאטיסטיקס דערציילן גאר אן אנדערע מעשה. דו ברענגסט א סטאטיסטיק פונעם ביורא אוו לעיבאר סטאטיסטיקס אז איינער וואס האט נישט געענדיקט היי סקול פארדינט בערך 26 טויזנט, איינער וואס האט יא געענדיקט פארדינט בערך 35 טויזנט, בשעת איינער וואס האט געענדיגט קאלעדזש פארדינט 59 טויזנט. ממקום שבאת. די סטאטיסטיקס וואס דו ברענגסט צייגן אז ווי מער עדיוקעישאן איינער האט, אלץ מער פארדינט מען! אזוי ווייט אז איינער מיט א קאלעדזש דעגרי מאכט מער פון דאפלט פון איינעם אן קיין היי סקול דיפלאמע.

טאקע דערפאר ווייל עדיוקעישאן און פרנסה גייען צוזאמען!

ברענגען די סטאטיסטיקס אויפצוווייזן אז עדיוקעישאן און פרנסה האבן נישט קיין שייכות, טוט - - צו אויסבארגן אן אויסדרוק פון דיר - - "באליידיגן דעם מענטשליכן אינטעליגענץ."

לאמיר גיין אביסל ווייטער און זיך אביסל פארטיפן אין די סוגיא. צום אלעם ערשט דארפן מיר אפטייטשן "מידיען אינקאם" (median income): מידיען אינקאם איז דער אינקאם וואס האלב מענטשן מאכן ווייניגער דערפון און האלב מענטשן מאכן מער דערפון. לדוגמא, ווען מען זאגט אז דער מידיען אינקאם איז 50 טויזענט דאלער, מיינט עס אז האלב מענטשן מאכן ווייניגער פון 50 טויזענט און האלב מאכן מער פון 50 טויזענט.

ווען דו שרייבסט איבער דעם אינקאם פון די יוצאי הקאלעדזשעס, מיינט דאס אז האלב מענטשן מאכן ווייניגער פון 60 טויזענט און האלב מענטשן מאכן מער דערפון. 50 פראצענט מאכן מער!

טראכט אריין, איז דא 50 פראצענט פונעם היימישן עולם וואס מאכן מער פון 60 טויזענט דאלער? איך מיין אז נישט.

לאמיר גיין א טריט ווייטער. ווען מען נעמט א גאנצן קאלעדזש, רעדט מען פון תלמידים וואס לערנען אלע ערליי לימודים. פון ארטס ביז דאקטעריי. ארטס, למשל, צאלט נישט אפילו נאנט צו וואס דאקטעריי צאלט. ווען מען נעמט פראפעשאנס עקסטער, ווערט די זאך קלארער.

לאמיר נעמען דאקטעריי און לויעריי. דער מידיען אינקאם פאר לויערס איז 118 טויזענט דאלער, אין ניו יארק איז עס 161 טויעזנט. געדענק, דאס מיינט אז האלב מאכן גאר מער פון דעם. זעה דא
https://money.usnews.com/careers/best-j ... yer/salary

דער מידיען דאקטער אינקאם איז 196 טויזענט. זעה דא
https://money.usnews.com/careers/best-j ... ian/salary

אפילו נאר א דענטיסט מאכט 154 טויזענט. זעה דא
https://money.usnews.com/careers/best-j ... ist/salary

לערנען א פאך האט יא זייער אסאך צו טאן מיט וויפעל מען מאכט. דו נומערן רעדן פון זיך אליין. מ'דארף זיך ווארפן זאמט אין די אויגן צו שרייען אז עדיוקעישאן העלפט נישט.

וועט יעדער ווערן א לויער אדער דאקטער אויב מען וועט לערנען לימודי חול אין די מוסדות? זיכער נישט. און לאמיר אפילו אננעמען דיין טענה אז ס'איז "לעכערליך" און "זינלאז" צו דערווארטן אז תלמידים פון אונזערע מוסדות זאלן ווערן דאקטוירים און לויערס. איז עס אבער לעכערליך און זינלאז צו זאגן אז אונזערע קינדער קענען אויסוואקסן, לדוגמא, ספעשאל עיד טיטשערס, אקאונטענטס און ארכיטעקטס?

דער מידיען אינקאם פון ספעשאל עיד טיטשערס אין ניו יארק איז 64 טויזנט פלאס בענעפיטס. זעה דא
https://www1.salary.com/NY/New-York/Spe ... alary.html

אן אקאונטענט מאכט 95 טויזנט. זעה דא
https://www.bls.gov/oes/current/oes132011.htm

אן ארכיטעקט מאכט 101 טויזנט. זעה דא
https://www.bls.gov/oes/current/oes171011.htm

איך האב אנגעכאפט א דוגמא פון די דריי פארפעשאנס ווייל ס'איז נישט "לעכערליך" און "זינלאז" אז היימישע אינגעלייט זאלן דאס אויסוואקסן. והא ראיה, מ'האמיר היימישע ספעשאל עיד טיטשערס, אקאונטענטס און ארכיטעקטס. לערנען לימודי חול על טהרת הקודש וועט צוהעלפן אז מער אינגעלייט זאלן קענען האבן די פרנסות. און ס'איז נישט נאר די פארפעשאנס, קוק אויפן bls וועבסייט איבער אנדערע פראפעשאנס וויפעל זיי פארדינען. פראפעשאנס וואס זענען געאייגנט פאר היימישע אינגעלייט.

נאכאמאל. די אלע סטאטיסטיקס ווייזן אז קענען א פאך העלפט גאר אסאך מיט מאכן פרנסה.

שוין נישט גערעדט פון דעם אז א מענטש וואס קען ענגליש, אפילו ער האט זיך נישט משלים געווען אין א פראפעשאן, קען באקומען א בעסערן דזשאב פון איינער וואס קען נישט. איינער וואס קען אביסל אקונטינג און קוויקבוקס ווערט באפארצוגט איבער איינעם וואס איז א גרינער. ס'איז א דבר המובן מאליו.

שמעון, ס'קומט דיר א ספינינג מעדאל. דו חידושים וואס דו טוסט אויף איבער דעם מצב הפרנסה ביים היימישן עולם איז עפעס געוואלדיג.

דו שרייבסט אז "לויט אלע באווייזן" פארדינען היימישע אינגעלייט "פיל מער געלט" פונעם גוי. גראד נאכן אפזאגן דיין פזמון, גייסטו אריין חוקר צו זיין דעם פאקט. א פאקט וואס דו האסט א מינוט צוריק באשאפן. דו פארלאנגסט גאר אז וויסנשאפטלער (טאקע די זעלבע וויסנשאפטלער וואס דו האלטסט אינאיין אוועק מאכן) זאלן דאס שטודירן. דו ספק'סט אויב ס'איז א הימלישע זאך צו ווייזן פאר די וויסנשאפטלער.

לא בשמים אני ולא בשמים אתה. איז לאמיר זעהן וואס די פליישיגע אויגן דערציילן. ניתי ספר ונחזה.

געדענקסט אפשר די ביורא אוו לעיבאר סטאטיסטיקס וואס דו האסט געברענגט? פאר עפעס א סיבה האסטו אינגאנצן פארגעסן דערפון ווען ס'קומט צום היימישן עולם. איז לאמיר עס אפיר נעמען און זעהן וואס ס'דערציילט.

לאמיר נעמען קרית יואל פאר אן עקזעמפאל. קרית יואל איז א שטאט פון לויטער היימישע אידן. לויט דיר וואלט דער מידיען אינקאם געדארפט זיין "פיל מער" פון די אלגעמיינע גאס. און פאקט אבער, איז עס דער ארעמסטער פלאץ אין אמעריקע! זעה דא
https://mobile.nytimes.com/2011/04/21/n ... place.html

דער מידיען פאמיליע אינקאם פאר יאר 2005-2009 איז געווען 18 טויזענט דאלאר בשעת דער מידיען פאמיליע אינקאם אין ניו יארק יענע יארן איז געווען צווישן 73 און 75 טויזנט! זעה דא
https://www.deptofnumbers.com/income/new-york

און ווען מ'רעדט פון דעם מידיען אינקאם, לאמיר נישט פארגעסן אז דאס נעמט אריין אלע ערליי מענטשן ווי אימיגראנטען, אפריקען אמעריקאן'ס און פרויען וואס מאכן ווייניגער אינקאם. לדוגמא, די מידיען אינקאם פון אפריקען אמעריקאן'ס איבער גאנץ אמעריקע איז 43 טויזענט, בשעת ביי ווייסע איז עס 71 טויזענט. זעה דא
http://money.cnn.com/2016/06/27/news/ec ... index.html

דער גרעסטער עולם פונעם היימישן ווארק פארס זענען מענער. אונז אלס ווייסע, נישט אימיגראנטען, מענער וואלט מיר געדארפט האבן א מידיען אינקאם פון איבער 73 טויזענט! רוב פון אונזער עולם מאכט אפילו נישט נאנט צו דעם.

איך ווייס אלע תירוצים. מ'מאכט געלט אונטערן טיש אד"ג. אבער אפילו אויב ס'איז אמת, הא גופא קשיא. פארוואס דארפן מיר מאכן געלט אונטערן טיש? פארוואס קענען מיר נישט זיין איינשטעדיגע בירגער וואס לעבן א נארמאל לעבן? בנוסף צו דעם וואס די אלטע טאקטיקן ווערן ווייניגער און ווייניגער מעגליך, ודי בזה.

און מיט די אלע תירוצים זעה איך נאך נישט אז מיר זאלן מאכן "פיל מער" פונעם גוי. אפילו גלייך צום גוי מאכן מיר נישט. אויב עפעס, ווייזן די סטאטיסטיקס, די זעלבע סטאטיסטיקס וואס דו ווילסט נוצן פאר דיין צורך, אז מיר מאכן פיל ווייניגער פונעם גוי.

דער מציאות איז אז רוב עולם איז ארעם. רוב עולם מאכט נישט קיין זעכציג טויזנט א יאר (אן גאווערמענט פראגראמען).

דו שרייבסט איבער די היימישע אינגעלייט וואס האבן אייגענע ביזנעסער און פארדינען שיין. איבער היימישע גבירים וואס האבן מצליח געווען נאר ווייל זיי האבן נישט געהאט קיין עדיוקעישאן. מעגליך. אבער ווי כ'האב געשריבן אינעם בריוו צום רבי'ן, נישט יעדער האט די כשרונות צו פירן אן אייגענעם ביזנעס. נישט יעדער קען פארנעמען ריסק וואס יעדע ביזנעס האט. נישט יעדער האט לידערשיפ סקילס. איך וואלט געזאגט אז רוב האבן נישט די כשרונות דערצו, והא ראיה אז רוב האבן נישט קיין אייגענע ביזנעס.

ולדבריך קשיא. דיין טענה איז אז מ'זעהט אסאך וואס גייען אין קאלעדזש און מאכן עס נישט, ממילא איז עס נישט דער ריכטיגער דרך, אפילו ווען אסאך מאכן עס יא. אבער דא שרייסטו אז ווייל ס'זענען דא וואס מאכן עס יא מיט אייגענע ביזנעסער, אפילו ווען רוב עולם מאכט עס נישט, איז דאס דער ריכטיגער דרך!

דו ברענגסט טאקע א שטארקער באווייז. א איד וואס איז געגאנגען אין קאלעדזש וואס מאכט ווייניגער פון זיין פאטער וואס איז נישט געגאנגען אין קאלעדזש. איין מענטש. אלע סטאטיסטיקס זענען פלוצלינג כלא היה. והא ראיה, האסט געטראפן איין מענטש. דאס זענען דיינע "אלע באווייזן." דו גיבסט אזוי בהבלעה א ווארף אריין אז "עדיוקעיטעד מענטשן" נעמען נישט אן מסקנות באזירט אויף איין משל, ווי צו זאגן אז די "עדיוקעיטעד מענטשן" זענען נאריש פאר'ן נישט אננעמען אזאלעכע מסקנות. הזאת נעמי? ווילסט אונז טאקע פארקויפן אז דו נעמסט יא אן אזאלעכע מסקנות? ווער עס קען אביסל סטאטיסטיקס ווייסט אז מ'דארף א גרויסען סעמפאל צו צוען מסקנות. דו וואלסט נישט גענומען קיין מעדיצין וואס האט נאר געהאלפן איין מענטש, בפרט אויב ס'האט געשאדט פאר איין אנדערע מענטש. דא אבער, ווייל דו האסט געטראפן איין מענטש, ביסטו גאנץ פיין דערמיט אפילו ווען די סטאטיסטיקס מיט גרויסע סעמפאלס ווייזן אנדערש. דו אליין גלייבסט נישט אין וואס דו שרייבסט, איז ביטע פארלאנג נישט אז איך זאל עס גלייבן.

[center]***[/center][center][/center]

צום לעצט איבער דיין פארשלאג פון טוישן אונזער משוגע-טייערע לייף-סטייל. מי יתן והיה! הלוואי הלוואי.

אבער לאמיר עס אביסעל צונעמען. אונזער לעבן, אן די לוקסוס, קאסט א געוואלד מער פונעם גוי. שכר לימוד. מיר צאלן טייער פאר כשרות. כשר פלייש קאסט א געוואלד. מצות קאסט בערך 28 דאלער איין פונט. מיר דארפן ד' מינים. תפילין ומזוזות. מיר צאלן מעמבערשיפ, מקווה, זיצן, עליות. ימים טובים. שבתים. צדקות.

מיר אלע מוזען לעבן קאנצענטרירט. מיר דארפן א בית המדרש, מוסדות, וכו'. צוליב דעם איז אין אלע אידישע געגנטער טייער די רענט.

מיר האבן א מצווה פון פרו ורבו. מיר מוזן האבן אסאך קינדער. יעדעס קינד דארף מען פיטערן און אנקליידן. יעדעס קינד ברענגט מיט שמחות. יעדן קינד דארף מען חתונה מאכן. יעדעס קינד קאסט א געוואלד.

רוב פון דאס טייערקייט פון אונזער לעבן זענען הכריחיות'דיג. דאס אידיש לעבן קאסט טייער. א משפחה מיט קינדער קאסט די הויזן. מ'קען און מ'דארף טאקע שניידן די לוקסוס. אבער אפילו אן די אלע לוקסוס איז עס נאך אלץ טייער.

והוא הנותנת. טאקע דערפאר וואס דאס לעבן פון אן ערליכן איד קאסט טייער, דארף מען טאקע לערנען דעם עולם ווי אזוי צו מאכן געלט. דער יעצטיגער מצב פון דארפן לעבן א טייער לעבן אבער נישט אויסלערנען דעם עולם ווי אזוי צו מאכן געלט לייגט אריין דעם עולם אין א ראד פון עניות. זה וזה גורם. שניידן הוצאות וועט אביסל העלפן, דער עיקר וואס מ'דארף איז פארגרעסערן די הכנסות. עדיוקעשאן איז דער ענטפער.

זאל דער אייבערשטער עפענען די ארבות השמים ואצרו הטוב און זאל משפיע פרנסה בכבוד וברווח פאר אחינו בני ישראל.