''לעיקוואד'' איבער ''ירידת הדורות''

[כוכב]

אין א שכינותדיגן אשכול האט זיך ווידעראמאל פארמירט א שמועס איבער דער נושא פון ירידת הדורות און דער רבי פון אמאל ווערסוס דעם רבין פון היינט, דער איד פון אמאל ווערסוס דעם איד פון היינט.
די נושא איז שוין עטליכע מאל בארירט געווארן אין שטיבל ווען מורינו ר' לעיקוואד האט דערביי געלאזט הערן אן אינטרעסאנטן פערספעקטיוו איבער דעם נושא וואס איך האב צוזאמענגעקליבן לפונדק אחד און צוליב דעם רייכן חומר שבו שטעל איך עס אין א באזונדערן אשכול.

שטותים והבלים. נישט אמאל איז געווען אזוי געוואלדיג נישט היינט איז אזוי שרעקליך אלץ איז מער וייניגער די זעלבע, מיט די אייגענארטיגע תכונות פון יעדער דור און פלאץ. די סארט ויינעריי איז שקר און האט נישט קיין שום תועלת.

שטותים און נאכאמאל שטותים. איך קען היינט צענדליגע כולל יונגעלייט וואס קענען זיך גרינגערהייט פארמעסטן מיט ר' משה פינשטיין דער טשעבינע רב און די אלע אנדערע גאונים דיינע, הן בחריפות והן בבקיאות והן בהתמדה והן בערליכקייט, (ווען זיי ווואלטען ווען נישט אליינס געווען איינגערעדט אין די ירידת הדורות קאנספיראציע וואלטן זיי עס אויך געטוהן בפועל).
און אזוי אויך האב איך מברר געווען אז אין יעדער שטאט אמאל זענען געווען הונדרעטער אדער טויזנטער מטומטמים נארנים בעלי עבירה שקצים סתם ליידיגייער אפיקורסים וכו' וכו'. סו קאט די קרעפ.

עס שטייט דאך אז די דורות וועלן פאלן, און בעפאר ביאת המשיח וועט מען זיין גאר נידריג... עס ברויך דאך צו זיין אזוי! עס איז נישט קיין שום קשיא פארוואס.

עס שטייט נישט. אדרבה ברענג עפעס איין נארמאלער מחייבדיגער מקור פאר אזא מין זאך. איך וייס אויך די צוויי מאמרי חז"ל אם הראשונים כמלאכים וכו'. אבער פון צויי מיט אהאלב מאמרי חז"ל בויט זיך נישט קיין גאנצע וועלט און אוודאי נישט קיין נבואה לדורות אז אייביג מיז שולט זיין עפעס אזא חוק פון ירידת הדורות. פונקט ווי סדא די צויי מיט אהאלב אזעלכע מאמרים איז אויך די צויי מיט אהאלב מאמרים פארקערט וואס מקען פון זיי בויען פונקט די פארקערטע תורה. און מציאות וייזט קלאר אנדערש, אדער אפשר אפילו פארקערט.

לעקוואד - דיין חלק ב' איז ריכטיג. דיין ערשטע פארט סאונד אביסל מוגזם, אדרבה, הוציאם אלינו ונדעה אותם!

אז דו וועסט זיך קודם אפשאקלען פון די מוגזמדיגע הערכה צו פריערדיגע, וואס איז געבויט אויף סיפורי גוזמאות, און וועסט זיין גרייט צו מעריך זיין דער צאנזער רב דער משנה ברורה און דער ווילנער גאון על סמך וואס מזעהט בפועל פון זייערע ספרים וכו' נישט על סמך כל מיני חיובי הערכה מוגזמים וסיפורי נפלאות, ווייז איך דיר אויף יעדער גאון וואס דו קענסט מיר אנצייכענען אין פריערדיגע דורות איינער וואס פארמעסט זיך מיט עם אדער שטייגט עם גאר איבער בדורנו.

מדארף זיי נישט זיכען מיט לעכט, שפאציר נאר אריין אין ספרים געשעפט און קוק זיך ארום די ערנסט ספרים וואס קומען היינט ארויס, און פראביר אובייעקטיביש זיי צוצושטעלן צו פריערדיגע ספרים.

און אז מרעדט וועגן פשוטע יודען, דערמאן איך סתם, איך אליינס האב געהאט צוויי מלמדים וואס מהאט געקענט פארהערן ש"ס מיט א נאדל. דאס איז נישט קיין מעשיות נאר מהאט זיי טאקע פארהערט און זיי האבען געקענט. און דאס איז יודען וואס זענען פשוטע מלמדי תינוקות אין חדר און דרייען זיך אפילו נישט ארום אלץ שיינע יודען.

ר' משה פיינשטיין, במחילה מהדר"ג, רעדט פיל מאל שטותים, ער בויט זיך אויף אזעלכע סברות וואס האבען מיט די מציאות קיין דמיון נישט. דאס קומט טאקע פון דער נישט האבען קיין קאמפיוטער און פראבירען צו זאגען דעות אויף "אלע" נושאים, אויך די וואס מהאט נישט ארויס. די היינטיגע ספרים וואס קאנצענטערירען אויף איין נושא און טוהן עס געהעריג דורך טאקע מיט אלע כלי עזר וכו' רעדן אסאך מער צו דער זאך ווי אלע בענדער דברות ואגרות משה צוזאמען וואס פראבירען צו זאגען דעות אויף כל העולם כולו.

איך זעה נישט מיט וואס א ספר פון איינער וואס טוט דורך גוט א נושא איז גרעסער ווי דער מחבר. קיינער קען נישט פון ארבעל ארויס מברר זיין קיין שום נושא ריכטיג, און ווען מפראבירט עס צו טוהן האט עס אזא פורימדיגע פנים ווי די קוועסטשין ענס ענסער פוו ארגון שיעורי תורה חול המועד, אדער פון ספרים וואס מגיט ארויס מפסקי הרב אלישיב, און אפילו דער ספר וואס איז ארויס לעצטנס אויף ר' משה פיינשטיין בסגנון זה.

ווילסט דווקא א נאמען? איך שיס סתם. ר' זלמן נחמיה גאלדבערגער איז א שטערקערע פוסק ווי ר' משה פיינשטיין.

הרב לעקוואד קיקט זיי מוחל אריין אין שו"ת דובב מישרים חלק א' רוב תשובות האט ער געשריבען אהן קיין איין ספר כמו שכתב הוא בעצמו עיי"ש האט איר היינט איינער וואס קען אפ שרייבען כמו ספרי ר' יוסף ענגיל בלויז מיט'ן קאפ אהן די היינטיגע ספרי עזר ומראי מקומות

קודם האב איך בדעתי הענייה מאד נישט באמערקט עפעס עקסטערע גאונות אין דובב מישרים וואס איז נישטא ביי ר' מלכיאל קוטלער למשל. (כמובן כל אחד לפי דרכו שלא קרב זה אל זה).
צוייטענס היינט איז אויך דא עילויים וואס קענען שרייבען גאנצע מערכות אן קיין קאמפיוטער. נעם למשל ר' יעקב חיים סופר.

אבער איך זעה נישט די גרויס התפעלות פון אזא זאך בכלל, סתם עליושקייט איז א מתנה מן השמים און לדעתי בפועל איינער וואס ניצט נישט די אלע היינטיגע כלים און איז זיך סומך על דעתו וזכרונו אפילו דער גרעסטער עליוי טוט א אומאחריותדיגער זאך.

והנני מונה מקצת שבחן של מקצת מגאוני דורנו המפורסמים, והכל סתם מה שאני זוכר על הרגע, ובהשוואה לדורות קודמים.
ר' חיים קנייסבקי געדענקט ש"ס וכל ספרי חז"ל קלארער ווי א שום גדול וואס איך וייס וועגן אפשר ביז'ן ראגעטשאבער אדער דער ווילנער גאון. ר' עובדיה יוסף געדענקט כל התורה כולה און יעדער פארשטיפטע תשובות ספר בעסער ווי אסאך גדולים פון אסאך דורות. ר' יעקב חיים סופר כנ"ל. ר' דב לנדו קען כל התורה כולה ראשונים ואחרונים מיט אלע לומדות קלאר. ר' חיים גריינמאן האט ערנסטע עיונ'שע ספרים אויף גאנץ ש"ס. ר' שלמה פישר איז קלאר מיט אן אייגנארטיגקייט אין רוב מקצועות התורה בהלכה ובאגדה.
ר' משה שפירא זאגט שטערקערע און מערערע מערכות אין השקפה ווי ר' צדוק הכהן. ר' מאטל זילבער'ס דרוש קען זיך גרינגערהייט פארמעסטן מיט'ן זרע קודש און אמרי נועם. ר' יצחק גינזבורג'ס דרוש שטייגט איבער יעדער ספר וואס איך קען. ר' בן ציון ליפשיץ איז א עובד ה' וואס פארמעסט זיך מיט אלעס חסידישע יודען פון אמאל. אזא עקסטרעמער עבודה ווי האדמו"ר מאמשינוב, ר' אליעזר ברלנד, ר' צבי מאיר זילבערבערג, וייס איך נישט אויב סאיז דא אפילו אין די מעשה ביכלאך.

און לגבי המון עם. די צאל יונגעלייט וואס זיצען און הארעווען על התורה ועל העבודה לשמה אן קיין שום אנדערע ציל אדער מטרה אין לעבן וואס איז דא היינט אין בני ברק אדער אין לעיקוואד ווייס איך נישט אויב סאיז אמאל געווען אין היסטאריע. (על אף החסרונות הרבים שיש בדבר שאכ"מ). די ריבוי שטיבלאך און קבוצות פון עובדים, מבקשי ה', לומדי פנימיות התורה קבלה חסידות מחשבה מוסר, וואס איז דא בדורנו, איז מיר שווער צו טרעפן דוגמתו אין היסטאריע. די ערנסטקייט מיט וואס מנעמט דקדוקי מצוות, הידורים, חומרות, וואס איז היינט א מילתא דפשיטא ביי חלקים נרחבים פון כלל ישראל, איז אויך א פרעצעדענטלאזע זאך. אמת אין אשכולות איבער אכשר דרא לאכט מען אביסעל איבער די תופעות, אבער צו הערן די אויסגעדראשענע סיסמאות וועגן שפלות הדור און ירידת הדורות אז מנעמט דער מציאות אין באטראכט איז פשוט צו לאכען.

@מוטי
דו ווילסט וויסען צו איך קלער אז אמאל איז געווען אזעלכע זאכען אדער צו איך קלער אז היינט איז אויך דא אזעלכע זאכען?

וויבאלד סרעדט זיך דא פון מיסטיששע רוחניותדיגע ענינים וואס איז זייער שווער מוכיח צו זיין, אז דער בעש"ט האט פארציילט אז ער זעהט נשמות וכו', איז האסטו א ברירה יא צו גלייבען אדער נישט צו גלייבען. דו האסט בוחר געווען יא צו גלייבען אין די פריערדיגע ואוס פארציילען אזעכלע מעשיות און נישט אין די היינטיגע. דאס איז אבער א החלטה פון אמונה, בפועל איז דא היינט פונקט ווי אמאל צדיקים וואס זאגען אז זיי זענען מתקן נשמות וכו' וכו'. א חלק וואס איך קען פרעזענליך. ממעג זיך ספקנען אויב איז עס אמת אדער דמיון, אבער פונקט די זעלבע ספקות איז דא אויף די פריערדיגע. די פאקטן וואס מקען זעהן זענען אייניג היינט און אמאל, לגבי גלייבן זאל יעדער גלייבען וואס ער וויל.


לגבי משה רבינו תנאים ואמוראים שלשלת מסורת התורה אונזער הערכה צו זיי איז לאו דווקא ווייל זייז זענען געווען גרעסערע מענטשען ווי אונז נאר וויבאלד זיי געבן אונז איבער דער מסורת התורה. אחוץ דער ענין פון אמונה בנבואת משה שהיה אב לנביאים וכו', אבער דאס האט נישט צוטונן מיט ירידת הדורות נאר מיט דער ענין מיוחד פון נבואת ותורת משה.

איך האב אויך א הערכה צו דזארדזש וואשינגטאן וחבריו, ווייל איך האב געליינט אמעריקאנער היסטארי וואס מאכט זיי פאר גרויסע גיבורים. בפועל אבער איז דא אסאך שמוץ צו פארציילען אויף זיי, פרעג זיך נאר נאך וועגן בען פרענקלין'ס ממזרים למשל, און פארשטייט זיך רוב וואס איז געווען צווישען זיי איז געווען ריין פאליטיק כאז כן היום. ספעלט נישט היינט קיין גרויסע מענטשען אין די גויישע וועלט, וואס פארמעסטן זיך בקלות בחכמה ובמעשים מיט אלע פריערדיגע. לאוו דווקא אז זיי טוהן אין פאליטיק, אבער דאס האט שוין פאליטישע סיבות.

און אפשר בלייבט אלעס מער ווייניגער די זעלבע. די פאר דורות וואס איך קען זעה איך נישט בכלל זאל זיין א ירידה אין קיין שום הינזיכט. גלייבען וואס איז געווען אמאל ווייס איך נישט. אין יעדער דור זענען פארהאן חכמים און טיפשים, צדיקים און רשעים, דערהויבענע און גרעבערע. איך זעה נישט קיין ערנסטע סיבה צו גלייבען אז עס קומט פאר דראסטישע טוישונגען אין א פעטערן פון דורות לגבי די יסודישע טבע פון מענטשהייט.

נאסטאלגיע איז א נאטורליכע געפיהל פון מענטשען צו רעדן וועגן דער גלארייכער אמאל קעגן דער פראסטער היינט. דאס נעמט זיך פון א פשוטע פסיכאלאגישע בייעס אז דער זכרון פון א מענטש איז נוטה צו געדענקן די גוטע חלקים און די שוואכערע פארגעסט ער. מען פרעגט ווי איז דא היינט א רמב''ם און מען פארגעסט אז אויך בזמן הרמב''ם איז נישט געווען קיין רמב''ם נאר איינס ,און עס איז פונקט אזוי געווען מיליאנע פשוטי עם רשעים און סתם טיפשים. די געציילטע מאמרים וואס מען טרעפט אין חז''ל אדער אנדערע גדולי ישראל איז מסתבר אז דאס איז דער פשט פון זיי, נישט אז זיי זענען עפעס מחדש א כלל אין מציאות א חוק ירידת הדורות, נאר זיי רעדן נארמאל ווי מענטשען רעדען. פונקט אזוי זענען פארהאן מאמרים וואס שרייבען פארקערט, לויט די נטייה אמאל צו זעהן ווי זאכען ווערען בעסער.

איז שוין געווען אמאל א חכם וואס האט געטענה'ט אל תאמר שהימים הראשונים היו טובים מאלה כי לא מחכמה שאלת על זאת. מאנכע טענה'ן ער איז גאר געווען דער חכם מכל אדם.

שמעקעדיג, איך האב נישט באמערקט אז עס זאל זיין עפעס א ירידה באופן כללי אין די ענינים וואס איר האט דערמאנט. אוודאי אין די לעצטע דריי דורות למשל וואס מיר געדענקען זענען ענטשטאנען פארשידענע שינויים אין דער קולטור ווי מיר לעבן, עס איז אבער א וויכוח צו די שינוי איז לטובה אדער נישט, און אפילו אויב זאל זיין מוסכם אז נישט, איז אלעמאל זענען דא שינויים. אמאל ווערען זאכען בעסער אמאל ערגער. למשל ביי אונזער עולם איז מיר נישט קיין ספק אז מיר זענען פיל פרומער און ערליכער בדרך כלל ווי אונזערע טאטעס און זיידעס, סיי כמדובר באשכול אכשר דרא און סיי בענינים וואס איז באמת ריכטיג זאל אזוי זיין, צו בויען פון איינצענע פעלער א כלל פון "ירידת הדורות" איז נישט לאגיש. אמאל איז דא א ירידה אמאל א עליה און אמאל בלייבט שטיין.

וועגן די מאמרים האב איך און אנדערע שוין גענטפערט.

מוטי, מיר איז דאס טאקע אויך אינטרעסאנט, שוין לאנג מוטשע איך זיך, וואס איז פשט אין דעם וואס למשל א ליבעראלער צייטונג ווי דער ניו יארק טיימסאדער הארץ אין ישראל, טשעקט אלעמאל בעסער זיינע פאקטען און ברענגט בדרך כלל ארויס מער צוויי צדדים פון א זאך ווי דער מער רעכטער סארט צייטונג, למשל דער פאוסט, אדער מעריב. קען דאס זיין אז ליבערעליזם מיט זיין ווייניגער איינזייטיג און מער מדוייק האבען עפעס א שייכות?

[tag]איש עברי[/tag] שלום עליכם. כ'האב טאקע לעצטנס נישט אזוי דא באזוכט, עס איז מיר א כבוד אייך צו טרעפן..

איז על ראשון ראשון. אזויווי איך האב געשריבען פאר שמעקעדיג אין א פריערדיגע תגובה, אוודאי זענען דא שינויים צווישען דורות אין פארשידענע הינזיכטען. איך האב נישט דאס מכחיש געווען. איך האב נאר געזאגט אז באופן מהותי איז שווער צו בויען פון דעם א כלל, אז דאס זאל האבען עפעס צו טוהן מיט עליית הדורות צו ירידת הדורות. עס איז אנעקדאטעל. אין היסטאריע ווי עס איז אנגענומען צו לערנען זענען געווען תקופות פון פראגרעס און עס זענען געווען תקופות פון רעגרעסיע. קען מען מאכען א כלל אדער א הסבר אז עס איז דא עפעס א סדר הדורות וואס איז דאס קובע?

די שאלה צו מען איז דאס מחוייב צו גלייבען מצד השקפה פארשטיי איך נישט. אויף וויפיל איך ווייס איז מען מחוייב צו גלייבען אין די ריכטיגע אמונה וויבאלד עס איז ריכטיג און אמת. אמאל זענען דא זאכען וואס מען קען נישט אליינס מברר זיין גלייבט מען זיי מכוח המסורה, כל זמן עס איז נישט קלאר מופרך ונגד השכל. איז פרעגן א שאלה אויב מען איז מחוייב עפעס צו גלייבען האט נישט קיין פשט. ווילסט וויסען צו מיר האבען א מסורה אז עס איז דא ירידת הדורות? כאמור, אין חומש, גמרא, ראשונים, און אחרונים, איז נישטא ערגעץ א עיקר אמונה וואס איז אזוי מכריז. פארהאן מאמרים וואס מען קען פון זיי ארויסדרינגען לכאן ולכאן. כדרכה של תורה. ממילא בלייבט צוריק די עיקר שאלה צו דאס איז אמת, די אמת איז די איינציגסטע ריכטיגע השקפה וואס איך ווייס פון.

אביסעל מער טיף און קלאר אין דער נושא, לאמיר זעהן וואס זענען די פאקטען און וואס איז די היפאטעזא וואס דארף זי מסביר צו זיין (@מוטי הער צו..). לאמיר זאגען:
(1) מיר קוקען ארום אויף היסטאריע, און ווייסען קלאר וואס איז געווען לאורך אפאר טויזנט יאר. [על פי רוב איז היסטאריע גאר ווייט פון א פונקטליכע סייענס, קוים וואס מיר ווייסען ווער האט באקומען מער וואוטס בוש אדער גאר, קל וחומר לאורך אלפי שנים]
(2) מיר האבען א קלארער מעסטער זאל אונז זאגען וואס הייסט אן עלייה און וואס הייסט א ירידה [דאס וואס איר רופט א עלייה אין מאראל למשל רופט שמעקעדיג אפשר הפקרות, מענטשען זענען נישט בדעה אחת וואס הייסט א עלייה אדער ירידה אלעמעל].
(3) מיר באמערקען אז במשך א לאנגע תקופה זעהט מען קלאר ווי די דורות גיין אראפ פאלען די מענטשען.
וואלטן מיר געהאט דא אן ערשיינונג וואס ברויך אן ערקלערונג. וואלט מען געקענט קלערען פארשידענע זאכען ואס זאלען דאס מסביר זיין. יעצט לאמיר זאגען איינער וועט קומען מיט א סברא אז עס איז דא א יסוד וואס הייסט "ירידת הדורות", און וועט צוגעבען עפעס א הסבר פאר די מעכאניזם וויאזוי דאס ארבעט, [למשל אז ווי ווייטער פון מתן תורה/אדם הראשון איז מען ווייטער פון מקור און מען פאלט] וואלטען מיר געהאט א התחלה פון אן ערנסטער דיון איבער דער געדאנק.

איז וואס זענען די פאקטן? איר ברענגט צוויי דוגמאות. אז די טעכנאלאגיע און סייענס איז געווארען פארגעשריטען מער לעצטנס, דהיינו די לעצטע פאר הונדרעט יאר. דאס ווייזט אבער נישט אויף א מהות'דיגער "עלייה", נאר וויבאלד די וועג ווי חכמה, עכ"פ די סארט חכמה, ארבעט איז אז יעדער איינער לייגט צו א טראפ ביז עס ווערט א גאנצער בנין. דער היינטיגער קאמפיאטער טעכניקאן איז נישט קלוגער ווי זיין זיידע דער בעל עגלה, נאר ער בויט אויף רעיונות און חכמות וואס יעדער דור האט צוגעלייגט א טראפ. (דאס ארבעט exponentialy פשוט מאטעמאטיש און דאס איז די סיבה פארוואס עס זעהט אויס צו ווערן שנעלער און שנעלער). בקיצור: די מאשינען ווערען קלוגער, נישט די מענטשען. לגבי מאראל האב איך שוין מרמז געווען פריער און איך בין שוין פויל מסביר זיין פארוואס דאס איז נישט קאנקלאסיוו.

(לגבי דע ווינטשי, מען מיינט צו זאגען אז ער איז געווען בקי בכל החכמות, א רענעסאנס מען, משא"כ אנדעער זענען מער ספעציעל, צו איז ער געווען חכם מכל אדם? ווייט פון דעם)

כתבתי תגובה בבקר אבער די ירידת הדורות פון מיין בראוזער האט עס פארמעקט, מאך איך דא חזרת השיעור..

קודם כל, הרב איש עברי, איך האב דווקא נישט געמיינט וואס איר האט געשריבען לגבי מאראל, דאס מיינט אבער נישט דאס איז נישט קיין ריכטיגע סברא. נאר כאמור נלאיתי אביסעל אריינגיין אין די גאנצע נושא פון מאראל, בקיצור סתם צו ענטפערן וואס איר האט געשריבען, עס איז נישט געווארען קלארער און קלארער דער מאראל, נאר דווקא ווייניגער קלאר, וואס דאס איז דער יסוד פון דער היינטיגער ליבעראלער מאראל. אבער דער נושא פון היסטאריע פון מאראל איז פארצווייגט און אכמ"ל. אין עצכח איז דא א שיינער אשכול פון מיכאל אברהם וועגן דעם האם ישנה מגמת התקדמות מוסרית בעולם ומה משמעותה עיי"ש.

איך האב הנאה געהאט פון אייער הגדרה "כננס על גבי הרבה ננסים". אין אנדערע ווערטער, דער ענק אין דער משל איז דער צירוף פון די ערגרייכונג פון אלע אנדערע דורות, נישט איין געוויסער דור אדער מענטש. דאכציך דאס איז (קרוב צו) דער אריגענעלער כוונה.

----

איך וויל קלאר מאכען נאך א נקודה/חידוש. מען רעדט דא אויב איז דא, במציאות אדער בהשקפה, "ירידת הדורות", און מען ברענגט ראיות לכאן ולכאן פון פארשידענע לשונות און ביטויים. אסאך מאל אבער אז מען פארשטייט די אריגענעלער קאנטעקסט און כוונה פון די לשונות, זעהט מען אז עס מיינט בכלל נישט די יסוד פון ירידת הדורות. איין זאך האב איך פריער מסביר געווען און דאס איז נאסטאלגיע. איך וועל צולייגען נאך א זאך.

רוב פון די לשונות וואס מען רעדט דא וועגן וואסארא דור שפל עס איז היינט, וכדומה, קומען פון מוסר דרשות און תוכחה וואס מנהיגים, מוכיחים, אדער דרשנים, זאגען. ברויך מען ארויסהאבען וויאזוי די סארט מציאות פון תוכחה ארבעט. אין יעדער מצב אין יעדער ציבור אין יעדער דור איז פארהאן אסאך וואס מענטשען האבען צו מתקן זיין צו זיין בעסער ריכטיגער און ערליכער. און דער תפקיד און פלאץ פון דער מוכיח איז דאס צו זאגען. מען דארף פארשטיין אז צו זיין אין אז מצב פון זאגען מוסר איז גאר שווער און קאמפליצירט, וויאזוי שטעלט זיך איינער אויף און זאגט פאר מענטשען, פאר א ציבור, איר זענט נישט גוט איר דארפט זיין אנדערש.

די צוויי עיקר טשעלענדזשעס זענען אז מען דארף א שטארקער מקור אז דער מוכיח איז גערעכט, ווי למשל אז דאס שטייט אין די תורה וכדומה, און צווייטענס דארף מען אן אופן ווי מענטשען זאלן קענען הערען אז זיי זענען נישט גוט. עס איז דא אסאך נאטורליכע הגנות וואס מענטשען שיצען זיך פסיכאלאגיש פון אזא זאך. איינע פון די אפט גענוצטע מעטאדען איז נוצען די שפראך פון דור שפל, להחזיר עטרה ליושנה, וכו'. דער וועג ענפערט די צוויי זאכען, סיי עס איז אסאך גרינגער פאר מענטשען צו הערען. סיי נוצט מען זייער נאטורליכע נאסטאלגיע וועגן דער עבר און זייערע עלטערן, און סיי שרייט עס נישט דירעקט איר זענט נישט בסדר, נאר מער פון די זייט ווי דער דור פאלט מען מוז עפעס טוהן וכו'.

נאך מער איז אין א רעליגיעזער/קאנסערוועטיווער געזעהלשאפט, ווי איינער פון די ערשטער טענות אויף יעדער וואס קומט מתקן זיין /בעסער מאכען איז "דו ווילסט זיין בעסער פון אונזערע זיידעס?" דו מחוצף וכו', אסאך מאל איז אפילו אמת אז די זיידעס זענען גאר געוון ערגער. אבער אויב וויל מען מתקן זיין מוז מען זאגען אז אמאל איז געווען בעסער, און דא איז מען נאר מחזיר עטרה ליושנה. אז ידידי הרב [tag]הוגה[/tag] וויל שרייבען א מוסר דרשה איבער זאכען וואס שטערען עם, נוצט ער ירידת התורה אלץ א שפרונג ברעט ארויסברענגען זיין פוינט. אזוי איז עס סיי זיך תולה אין שטארקע מקורות און סיי רופט נישט ארויס קיין קריטיק פארן זיין א מחדש אדער מחוצף.

ווען ירמיה הנביא האט געשריגען אויף די אידען זיי זאלן קוקן אויף די אבות, אויף דור המדבר, און זיך פארבעסערען, האט ער געוואוסט אז ווען ער וועלט געווען אין דור המדבר וואלט ער אויך געהאט מוסר זיי צו זאגען, והא ראיה, משה רבינו אין יענער דור איז אויך נישט צופרידען געווען. דאס איז א כלל אין טבע כמעט, אז אלעמאל איז דא וואס מוסר צו זאגען. אבער ווען מען זאגט מוסר זאגט מען אזוי. די זעלבע ווען חז"ל זאגען חייב אדם לומר מתי יגיעו מעשי למעשי אבותי. מיינט עס נישט זיי האלטען דווקא די אבות גערעכט אין אלעס, אין חז"ל טרעפט מען פיל ביקורת אויף מעשי האבות, אבער דאס איז גאר א שטארקע טעכניק און דעווייס צו מאכען א מענטש וועלען בעסער ווערן, פיל בעסער פון סתם שרייען דו ביסט נישט גוט דו דארפסט זיין אנדערש.

אז מיר האבען נישט געברענגט א גמרא, מילא, דא זענען דאך א באנדע עמארצים. און גמרות ומאמרי חז"ל קען מען פארטייטשען לכאן ולכאן אלעמאל. אבער אז [tag]ברסלבער[/tag] פארזעהט אן אפענער שטיקל שיחות הר"ן שאינו משתמע לשני פנים, איז שוין יא א פלא.

שיחות הר"ן שז
לְעִנְיַן מַה שֶּׁדֶּרֶךְ הָעוֹלָם לוֹמַר בְּכָל שָׁנָה וּבְכָל עֵת שֶׁעַכְשָׁו אֵינָם עִתִּים טוֹבוֹת וּבַשָּׁנִים הַקּוֹדְמִים הָיָה טוֹב יוֹתֵר וְכוּ' כַּיָּדוּעַ שִׂיחוֹת כָּאֵלּוּ בֵּין רב הָעוֹלָם דִּבַּרְנוּ עִמּוֹ מִזֶּה הַרְבֵּה וְרב. הַשִּׂיחָה הָיָה שֶׁסִּפְּרוּ לְפָנָיו הַרְבֵּה שֶׁבַּיָּמִים הָרִאשׁוֹנִים הַטּוֹבִים הָיָה הַכּל בְּזוֹל גָּדוֹל הַרְבֵּה יוֹתֵר מִשֶּׁל עַכְשָׁו כִּי לא הָיָה אָז נְגִידִים וַעֲשִׁירִים גְּדוֹלִים כְּמוֹ עַכְשָׁו וּמַה שֶּׁמּוֹצִיא עַכְשָׁו בַּעַל הַבַּיִת פָּשׁוּט וַאֲפִילּוּ מְקַבֵּל חָשׁוּב הוּא יוֹתֵר מֵהַהוֹצָאוֹת שֶׁל הַנְּגִידִים, שֶׁבַּשָּׁנִים הַקּוֹדְמִים כַּיָּדוּעַ וּמְפֻרְסָם כָּל זֶה עָנָה וְאָמַר הֲלא אַדְּרַבָּא, הַשֵּׁם יִתְבָּרַךְ מַנְהִיג עַתָּה הָעוֹלָם יָפֶה יוֹתֵר מִקּדֶם !

הגם ער רעדט לכאורה לגבי גשמיות, מען דארף מעיין זיין מער וואס ער האט געהאלטען לגבי רוחניות.