א ווארימער בחור ווערט א קאלטער אינגערמאן?

[ברסלבער]

[justify]אם הראשונים כמלאכים אנו כבני אדם ואם הראשונים כבני אדם אנו כחמורים – דאס פלעגט מיין מגיד שיעור אין ישיבה זייער שיין אויסטייטשן לויט דעם וועלט'ס ווארט אז א פלאם פייערדיגער בחור ווערט א ווארימער אינגערמאן און א ווארימער בחור ווערט א קאלטער אינגערמאן. "אם הראשונים כמלאכים" – אויב הויבט מען אן צום ערשט צו ברענען ווי א מלאך, דאן וועט מען צום סוף כאטש בלייבן א מענטש. "ואם הראשונים כבני אדם" – אויב אבער הויבט מען שוין לכתחילה נאר ווי א פשוטער מענטש, דאן וועט מען צום סוף בלייבן אן אייזל.

גאנץ א זיסער פשט, די פראגע איז נאר אויב דאס איז אויך אמת. איז עס טאקע אזוי אז אויב מען איז מחנך א קינד צי א בחור מיט א פלאם פייער, מער פון וויפיל מען פארלאנגט פון ערוואקסענע, דאן וועט ער כאטש בלייבן מיט א טייל פון וואס מען האט אריינגעבאקן אין אים. אדער גאר פארקערט, דער בחור וועט קוים קענען אויסווארטן צו ווערן א גרויסער טאטע און מעגן טון וואס ער וויל, און דאן וועט ער אינגאנצן אראפווארפן דעם עול, און בלייבן ניטאמאל מיט די מינימום.

ס'קען גאר זיין אז אויב א קינד זעט אז מען פארלאנגט פון אים דאס זעלבע וואס מען פארלאנגט פון א גרויסן און נישט מער, דאן וועט ער פארשטיין אז דאס איז די נארמאלע וועג אין לעבן, און אפילו ווען אלס קינד וועט ער זיך נישט אלעמאל קענען באהערשן. אפילו אין זיין קינדערישע מח ווייסט ער אז ער טוט נישט ריכטיג, איז ער אבער דאך נאכנישט קיין מח שליט על הלב, און זיינע מחנכים וועלן דארפן טרעפן מיטלען ווי אזוי אים צו מאכן זיין וואויל. אבער די ידיעות צו וויסן וואס ער דארף באמת צו טון, צו פארשטיין וואס איז ריכטיג פאר יעדן מענטש ווי אזוי זיך אויפצופירן, דאס וועט אים בלייבן אין מח, און ווען ער וועט עלטער ווערן וועט ער שוין האבן די כוחות זיך מתגבר צו זיין אויף זיינע מידות און ער וועט עס קענען פאקטיש אויספירן. און ער וועט נישט ווארטן אויף די מינוט צו קענען אראפווארפן פון זיך דעם יאך וואס מען פארלאנגט נאר פון יונגע, און עלטערע דארפן עס נישט איינהאלטן.

א דאקטער שרייבט אן אפ-עד אין די ניו יארק טיימס דעם פארגאנגענעם פרייטאג. ער שרייבט אז עס איז דא גוטע נייעס אין פעלד פונעם קריג קעגן איבערוואג ביי קינדער. עס שטעלט זיך ארויס אז די געוואלדיגע כוחות און געלט, וואס גרויסע ארגענעזאציעס האבן אריינגעלייגט צו פארבעסערן דאס געזונט פון עסן ביי קינדער, האט זיך אויסגעצאלט. די "ראבערט וואד דשאנסאן פאנדעישאן" האט אויסגעגעבן א האלבן ביליאן דאלער אין די לעצטע זיבן יאר צו רעדוצירן די שעדליכע און נישט געזונטע עסן ביי קינדער און זיי האבן צוגעגרייט נאכאמאל דעם זעלבן סכום ווייטער אנצוגיין מיט זייער ארבעט. אבאמא'ס פרוי פירט א גרויסן קאמפיין אז אין די שולעס זאל מען געבן געזונטערע עסן, און מען זאל נישט קענען קויפן קיין זיסע געטראנקען אין די ווענדינג מאשינען פון די שולעס. און מען דערקענט טאקע א שטארקע רעדוקציע פון איבערוואגקייט ביי קינדער אין אמעריקע.

דער דאקטער טענה'ט אבער אז דאס מאכט אים בכלל נישט פרייליך. ער זאגט אז אין די זעלבע צייט וואס די ראטע פון איבערוואג ביי קינדער איז געפאלן, איז די זעלבע ראטע אבער גאר הויך געשטיגן ביי ערוואקסענע, אויף א פארנעם וואס איז שוין נישט געווען פאר לאנגע יארן. דער דאקטער האלט אז די צוויי שטודיעס זענען דירעקט פארבינדען איינס מיט די אנדערע. טאקע דערפאר ווייל די אלע ארגענעזאציעס קאנצעטרירן זיך בעיקר אויף קינדער, דעריבער קוקן דאס די קינדער אן ווי דוקא זיי טארן נישט עסן די אומגעזונטע עסנווארג, און זיי קענען קוים ווארטן ארויסצוגיין פון די ראמען פון שולע און דאן הויבט עס אן אזוי צו בעקפייערן, זיי רוקן אריין וויפיל עס גייט נאר, און דאס איז די אורזאך פונעם אויפשטייג אין איבערוואג ביי ערוואקסענע.

אין די פריערדיגע יארן האט די רעגירונג געפירט א גרויסן קאמפיין קעגן רויכערען, און זיי האבן זיך דאן אויך פארלייגט דוקא אויף די יוגנט. זייער סלאגאן איז געווען: "מיר ווילן נישט אז אונזערע קינדער זאלן רויכערען". פון איין זייט איז דאס געווען גוט ווייל קיינער האט זיך נישט קעגן געשטעלט דעם קאמפיין, קיינער וויל דאך טאקע נישט אז קינדער זאלן רויכערען, און די אנפירער פונעם קאמפיין האבן געקלערט אז אויב וועט מען נישט אנהויבן רויכערען אין די יוגנט, דאן וועט דאס שוין בלייבן אזוי לאורך ימים ושנים. יעדער האט געשטיצט דעם קאמפיין, אריינגערעכנט די טאבעקא פירמעס. און ווי עס האט זיך ארויסגעשטעלט האבן די טאבעקא פירמעס געמאכט א גאר גוטע אינוועסמענט, ווייל ווי נאר די יוגנט איז אונטערגעוואקסן האבן זיי אנגעהויבן צו רויכערען אויף כח, אז איז געגאנגען א רויך, און טאקע פשוטו כמשמעו. ביי די יוגנטליכע איז אריין אין קאפ אז זיי ווילן שוין קוים אויפוואקסן, און ווען זיי האבן באוויזן צו כאפן א ציגארעטל, האבן זיי זיך געשפירט ווי א גרויסער טאטע.

דער קאמפיין האט זיך ארויסגעשטעלט צו זיין א טאטאלער דורכפאל, און דאן האט מען זיך גענומען קאמפיינען קעגן רויכערען בכלל, סיי פאר די יוגנערע און סיי פאר די עלטערע, און דאס האט יא געהאט א גרעסערע סוקסעס. מען האט פארבאטן דאס רויכערען אין עפנטליכע ערטער, און אנגעהויבן רעקלאמירן איבער דאס שעדליכקייט פונעם ציגארעטעל פאר יונג און אלט, און דאס האט שטארק גענוצט צו רעדוצירן די ראטע פון רויכערער אין אמעריקע.

און יעצט – פירט דער דאקטער אויס – אנשטאט זיך צו לערנען פון די אלטע טעותים, מאכט מען נאכאמאל איבער דעם זעלבן נארישן סטראטעגיע צו צילן א קאמפיין דוקא צו די יוגנט ביים קאמפיינען קעגן אומגעזונטע עסן.

דאס איז מער ווייניגער וואס דער דאקטער האט צו זאגן. און ווארשיינליך איז ער גערעכט. ולענינינו איז די זעלבע זאך, אויב שטעלט מען אוועק אז עס זענען דא אנדערע סטאנדארטן פאר יונג ווי פאר אלט, דער יונגל און בחור מוז זיין אויסנאם גוט, און אלס יונגערמאן מעג ער נאכלאזן, דאן טויג דאס אויף כפרות. דער יוגנטליכער ווארט נאר אויף די מינוט וואס ער וועט אנטון די גרויסע טאטע-שיך, און דאן וועט ער זיך קענען אויפרייסן און טון וואס ער וויל. פוק חזי מאי עמא דבר.

די ריכטיגע וועג איז צו רעדן און מחנך זיין קינדער לויט ווי אזוי זיי דארפן אויסקוקן ווען זיי וועלן זיין ערוואקסענע. דער קינד האט פונקט דער זעלבע מח ווי אן ערוואקסענער, און ער כאפט אויף זאכן נאך שנעלער און בעסער ווי אן ערוואקסענער, און ווען מען רעדט צו אים די זאכן וואס וועט אים צוניץ קומען ווען ער וועט עלטער ווערן, דאן וועט דאס ווערן אריינגעבאקן אין זיינע ביינער און דאס וועט בלייבן ביי אים אויף אייביג. אבער אז מען רעדט צו אים ווי צו קינד, מען פארלאנגט פון אים קינדערישע זאכן וואס ער וועט נישט דארפן טון שפעטער, דאן ווען ער וועט עלטער ווערן וועט ער בלייבן קרח מכאן וקרח מכאן. דאס וואס מען האט אים געלערנט אין די יוגנט, דאס איז דאך שוין יעצט נישט נוגע. און דאס וואס ער דארף יעצט טון אלס ערוואקסענער, האט מען אים דאך נישט געלערנט. און יעצט גיי לערן אן אלטן בער טאנצן.

אודאי רעדט מען אנדערש צו א קינד ווי צו אן ערוואקסענעם. דאס איז אבער נאר דער צוגאנג, דער וועג ווי אזוי צו רעדן צום קינד, אבער די נושאים, די פארלאנגען, די זאכן וואס מען וויל אז ער זאל טון, די זאכן וואס מען וויל ער זאל נישט טון, דאס דארף זיין די זעלבע סארט זאכן וואס ער וועט ווייטער דארפן טון זיין גאנץ לעבן.

ווען איך טראכט צוריק פון מיינע קינדערישע יארן, פון די מלמדים ומחנכים ביי וועמען איך האב געלערנט, זע איך דא במציאות. די מלמדים וועלכע האבן גערעדט צו אונז מיט שכל, זיי האבן ערקלערט וואס זיי ווילן אזוי ווי מען רעדט צו אן ערוואקסענעם מענטש, זייערע ווערטער און לימודים געדענק איך נאך ביז'ן היינטיגן טאג און עס ליגט מיר אין די ביינער. כאטש וואס דעמאלט – זייענדיג א קינד – האב איך עס נישט אזוי גוט פארשטאנען, האט עס אבער מיין מח אויפגעכאפט, און איך האב דאס שפעטער געקענט איינקעשן. ווידער די אנדערע וועלכע האבן זיך אויפגעפירט – אזוי ווי דאס רוב פירן זיך – ווי צו קינדער, קען איך נישט איבערזאגן היינט וואס איך האב געלערנט פון זיי.

איין פראבלעם איז נאר דא אז ווען מען איז מחנך קינדער אזוי ווי ערוואקסענע, דאן קומט נישט אזוי גוט אויס די בילדער אלבום. א גרויס חלק וואס עלטערן און מחנכים פארלאנגען פון די קינדער איז נישט מיט'ן ציל זיי מחנך צו זיין פאר די טובה פון די קינדער, נאר פשוט אז דאס בילד זאל אויסזען גוט. אז די עלטערן זאלן קענען שטאלצירן מיט'ן קינד. אז דער מלמד זאל זיך קענען אהערשטעלן מיט געלונגענע תלמידים. אז דער מוסד זאל האבן שיינע בילדער צו ווייזן ביים דינער. אויב אבער שניידט מען ארויס דעם טייל פון בילד, קען מען זיך מער קאנצעטרירן אויף די טובה פון די קינדער, מען קען רעדן צו זיי דאס וואס וועט זיי צוניץ קומען א לאנגע צייט שפעטער, וואס דאס איז דאך דער עיקר ציל פון חינוך.

לאמיר טוישן דעם סלאגאן: "א פלאם פייערדיגער בחור ווערט אן אייז קאלטער אינגערמאן, און א ווארימער בחור בלייבט א ווארימער אינגערמאן".

חנוך לנער על פי דרכו, גם כי יזקין לא יסיר ממנו.[/justify]