דארווין ביי קידוש

[בענדזשאמין פרענקלין]

ס'איז פרייטאג צו נאכטס, כ'האב נארוואס גענדיגט אפגעזינגען שלום-עליכם און אשת-חיל, אפגעזאגט ויהא-רעווא און איך בין גרייט אויף קידוש. מיין קליינער שווענקט מיר אויס דאס בעכער און לאזט איבער אביסעל וואסער כדי מזיגה. כ'שלעפ ארויס דעם ווייכן האלצערנעם טענענבוים שטאפער פונעם רויטן בורגענדי וויין פלאש און כ'שיט אריין דאס ביסל וואסער פונעם כוס אינעם פלאש און וחוזר חלילה גיס איך אריין דעם וויין אינעם בעכער. איך בין מהדק מיין גארטל אויף די לענדן; קרייזל מיר די פאות; פאררעכט מיין בערדל; כ'הייב אויף דעם כוס; איך שפיגל מיך אריין אין די וויין, ס'שיינט מיר צוריק א געשטאלט שלא מעלמא הדין, און איך טו א זינג מיטן פלאנטשע ניגון הידוע:

יום השישי ויכולו השמים והארץ...

און בשעת איך פלאנטעשע זיך אזוי מיטן פלאנטעשע תנועה, רוקט זיך אן צו מיר אן אומערווארטעטע גאסט: דער בעל-דבר בכבודו ובעצמו... באגלייט מיט נישט קיין אנדערן ווי דארווין! יא, יא, טשארליס דארווין פון די ביכער, דער טאטע פון עוואלוציע איז דא ביי מיר אין שטוב, מיטן גאנצע הדרת פנים; מיטן שיינעם פאטריאכאלישן לאנגע ווייסע בארד, שניי ווייסע וואנצעס, און לאנגן שווארצן מאנטל. איך טראכט צו מיר נאר א קאַפּל פעלט אים און ער זעהט אויס ווי א פארצייטישע איד.

איך ווארף א בליק פול מיט פאראכטונג אויפן שטן, ווי איינער זאל זאגן: וואס זוכסטו דא ביי מיר אין שטוב? האסט אפשר שוין געענדיגט מיט איוב? האסט שוין געפארטיג מיט רש"י'ס טאטע אדער מיט ר' אלימלך'ס מאמע אז דו האסט איבעריג צייט זיך צו נעמען צו מיינע ארימע ביינער? און וואס קומסטו אין באגלייטונג פון טשארליס דארווין, קענסט נישט אליינס די מלאכה? און וואס ווילט עטץ פון מיר האבן פרייטאג צו נאכטס ביי קידוש, זעהסט נישט אז איך בין פארנומען צו מאכן א קאָפּ שטימע מיטן פלאנטעשען תנועה?

זיי די שקצים מאכן זיך נישט וויסענדיג פון מיין מבול פון שאלות. דארווין שטעלט זיך נעבן דאס ווייב, און דער בעל דבר נעבן מיר און גלאצט מיר אריין אין די אויגן.. וואס זאל איך אייך זאגן, ס'האט זיך אנגעפאנגען א מלחמה כבדה, איך זאג יום השישי.. ויכל אלקים ביום השביעי און דארווין צועק כנגדי: יום השישי?! ויכל אלקים ביום השביעי?! דו ווייסט אפשר נישט אז דאס באשאף האט גענומען ביליאנען יארן, שלב נאך שלב, אלעס האט עוואלווד איינס פונעם צווייטען?

איך בין אויך נישט טומן ידי בצלחת, איך לאז מיך נישט, איך ענטפער אים: שגץ וואס דו ביסט! ס'איז נישט קיין שום סתירה! זאג נאר, זאג איך אים, האסט שוין געליינט למשל סליפקין?! סליפקין זאגט אז פרשת בראשית שילדערט נישט דעם וויסנשאפטליכן מציאות, נאר אלעגאריע.

נו, נו, מישט זיך דער בעל דבר אריין: אלע גדולים האבן דאך שוין געזאגט אז סליפקין וחבריו זענען טרייף ווי חַזיר; זיינע ספרים האבן א דין ספרי מינים. און אז דו האלטס אויך אזוי ביסטו אליין אן אפיקורס און א כופר. זאגט איך אים: אבער סליפיקן איז דאך באזירט אויפן שיטת רמב"ם נישט אזוי? נא, נא, ענטפערט מיר דער בעל דבר צוריק ווי א גאנצער תלמיד חכם, רמב"ם אהער רמב"ם אהין מהר"ל און נתיבות התורה האסטו שוין אמאל געלערנט? לויטן מהר"ל און רוב גדולי ישראל ההולכים לאורו איז סליפקין וההולכים בשיטתו ריכטיגע אפיקורסים!!!

איך געב נישט אזוי שנעל אויף, איך שריי צוריק מיט מיין לעצטע כוחות: וואס טוט זיך מיטן מאור עינים פון ר' עזריה מן האדומים וואס דינגט זיך אויפן מהר"ל? (עטץ ברויכטס האלטן קאפ אז דאס האט זיך אלעס אפגעטוען אינמיטען די פלאנטעשע קאפ שטימע).

א קיצור ס'איז געגאנגען אהער און אהין, בינו לבינו טראכט איך צו מיר: הייסט עס אז לויטן מהר"ל זענען מיר אלע סליפקיניקעס רעכטע אפיקורסים. אויב אזוי, רבונו של עולם! דאס וויין!!! דאס וויין ווערט דאך נסך!!!

עטץ דארפטס פארשטיין, דא בין איך מהדר ווי א בריסקער מחמיר צו מאכן קידוש נאר אויף יין שאינו מבושל, איך לאז מיך קאסטן אלע געלטער נאכצוקומען דעם חומרא, ועכשיו נמצא תקנתו זה קלקלתו! לויטן מהר"ל איז דער וויין פראסט נסך און מען האט נישט יוצא געווען קיין קידוש.

פאר מען גייט ווייטער וויל איך מסביר די געוואלדיגע פסיכאלאגישן דרוק וואס ליגט אונטער דעם ענין פון יין נסך. געבט'ס א קוק אז מ'זאגט למשל פאר איינעם: איר האט א דין פון א אפיקורס און אייער שחיטה איז פסול. וועט ער זאגן א געשעפט האב איך, העכסטענס אנשטאט א שוחט וועל איך ווערן א בעל מכשיר. אפילו פון די סטראשע אז אלץ כופר ווערט מען א פסולער מוהל און מ'קען מער נישט מכניס זיין א קינד בבריתו של אברהם אבינו, איז אויך א קנאפע עסק אנשטאט דעם כיבוד פון מל'ן וועט דער שיינער איד זוכן אנדערע כיבודים. דער כיבוד פון סנדקאות, צום ביישפיל, איז נישט אוועק צו מאכן. אפילו דעם אפשרעק אז מען ווערט חלילה א פסול לעדות דארף אויך נישט צעשאקלן דעם גרעסטען רבין ווייל ווער וויל דען זיין עדות? אויב עפעס וויל מען זיין דער מסדר קידושין, און פון דעם, תודה לקל, ווערט מען נישט געפסל'ט קיינמאל. אבער דאס אז מען איז מנסך יין דאס איז איינס און א גוטס דאס שרעקט אפ אפי' דעם גרעסטען קל. אויף איינמאל פילט מען זיך ווי א מנודה לקהל; מען קען נישט טרונקן ארבע כוסות; מ'קען נישט מאכן קידוש. און דאס ארגסטע איז נאך מ'איז גלייך מיט די חברה וואס ווען זיי קומען אריין ביי א שבת סעודה זאגט מען אראפ מיט די וויין ס'ווערט נסך! הערסט דארט, נעם אראפ דעם וויין פון טיש די זעהסט נישט אז דער ערל איז דא! איין באשעפער ווייסט וויפיל אפיקורסים זענען געבליבן פרום נאר וועגן דעם.

צוריק צום קידוש. איך ענדיג אפ מיין קידוש בחפזון. איך פאל אריין און מיין בענקעל ווי א איד פאלט אריין אין זיין זיץ נאך א מוסף שמונה עשרה פון יום כיפור. מיין פנים איז פארפלאמט ווי דער רעבע הושענא רבה. מיין בעקיטשע דורכגעווייקט ווי א חתן נאך זיין חתונה. און איך זאג פאר מיין ווייב, הער נאר! פון היינט און ווייטער קויף מען אין דעם הויז נאר יין-מבושל. איך וויל נישט זען קיין יין שאינו מבושל פאר די אויגן. זי שווייגט. וואס זאל זי זאגן? זי איז שוין צו געוואוינט צו מיינע קאפריזן און אויסברעכען. שוין, אז ער וויל יין מבושל וועט זיין יין מבושל.

אז איך פארצייל די מעשה פאר א ליטוואק פאנגט ער אן צו לומדות'ן צו די וויין איז טאקע נסך צו נישט, און צו מען קען נישט זאגן 'קים לי' ווי דער 'מאור עינים' אקעגן דעם מהר"ל אזוי ווי מען זאגט 'קים לי' ווי דער סמ"ע אקעגן דעם ש"ך אין חושן משפט, און צו מען איז טאקע נישט יוצא קידוש מיט יין נסך, און צו דער וויין ווערט נסך פארן מנסך אליינס און נאך אזעלעכע ענליכע חקירות און פשט'לך.

אבער אז איך פארצייל די מעשה פאר א חסידישע איד זאגט ער מיר: אה! וואספארא מעשה!! גיב אזא מעשה פארן הייליגן בארדיטשובער און ער וועט מאכן פון אזא מעשה אזעלעכע מטעמים אזש ער וועט קענען פוילן גוטס פאר אידן פאר א גאנצע יובל יארן. אכיה"ר.

[יאנקל]

דער לייק וואס איך האב דיר געגעבן איז א לייק מיט אלע מפרשים, און א גענצליכע הסכמה אויף אלע דיינע פיגול'דיגע דעות.
און אז מ'רעדט שוין, אפשר קענסטו מיר איינלאדן צו דיר פאר פרייטאג-צו-נאכט? (אדער ליבערשט פאר מלוה מלכה, ווען דיינע גאונישע מאמרים ווערן געבוירן.)

[טאמבל סאס]

איך בין זייער נייגעריג ווער דארווין איז, לאמיך אים גיין סוירטשן. אוי.. דזשעי נעט. געבלאקט. אקעי, כ'מיין אז סליפקין וועט שוין מאכן די דזשאב.

[ממרום שלח אש]

שוין גארנישט קיין וויץ, אסאך פרומע אינגעלייט נוצן מבושל דערוועגן.

אבער די גרעסערע פראבלעם איז, קען דען א אפיקורס מוציא זיין מיט קידוש? ווייב און קינדער ברויכן עסן אן קידוש בלויז צוליב אייגענע חטאים, ועל דא בכי רבי...

אז איינער וועט זיך יאווען פותר זיין דעם פראבלעם וועליך אים נאכטראגן די בראך בענדל צום בית המרחץ.

[חזקיהו המלך]

בענשאמין, כ'טריי צי פארשטיין ווי די צילסט מיט דיין ארטיקעל,

צי האט טאקע דער דארווין האט אפילו א פראצענט געוויכט אין דיין הארץ קעגען תורת משה,
אין אנדערע ווערטער, עניבאדי וואזס שטייט אויף אויף די לינקע זייט אין מאכט א ביך פיהל מיט הבלים וועסטו עס קויפען ?!

אדער האסטע סתם געשריבען אין די וועלט אריין, אין טאמער יא פארוואס פין אזאלכע ענינים, אלא מאי איז עס יא ענינים וואס די טראכסט דערפין, דאן לייג אויס דעם דארווין אויפען טיש וועט מען אויפווייזען אז ער איז מלא שטותים, ס'איז סך הכל א טעאריע וואס ער האט זיך אויסגעחלום'ט, מסתם פאר לאנגווייליקייט,

[יתרו]

חזקיהו די גאנצע עוואלאשען איז איין שטיק קאנספיריסי.

[יידל]

נע, ממרום, ווער זאגט אז אן אפיקורס קען נישט מוציא זיין קידוש?

--
חזקיהו, דזשערמס און גראוויטי זענען אויך "סך הכל א טעאריע" וואס איינער האט אויסגע'חלומ'ט. און אגב, ס'שוין פארהאן אן אשכול ווי דארווין איז אויפן טיש, אז דו האלטסט אז דו קענסט איבערצייגן די פאלשקייט פון זיין טעאריע, זיי מיין גאסט.

[טאמבל סאס]

חזקיה, איך וואלט געראטן זאלסט לייענען וויקיפידיע, ( קענסט אויך וואטשן די סיריעס פון "די דזשיניעס אף טשארלס דארווין" ) אדער מיך צאלן 50 $ א שעה עס איבערצוזעצן פאר דיר.
אדערווייז, טאר מען זיך נישט טענה'ן מיט אן אפיקורס. אזויפיהל נעם נאר אין אכט, אז דארווין אליין איז געווען קודם א שטארקע גלויביגער. ווי אויך איז דארווין געווען ווייט פון לאנגווייליג אויב וואלט ער נאך יעצט געלעבט, וואלט ער נאכאלץ געהאט אסאך אסאך ארבעט צו טוהן.
אבער ווי געשמועסט איז עס נישט קיין סתירה צו קריעשאן ווי סליפיקין בוך - וואס איז אגב אויך געגעבן געווארן במעמד הר סיני - איז שוין מסביר.

[חזקיהו המלך]

חזקיהו די גאנצע עוואלאשען איז איין שטיק קאנספיריסי.

כ'ווייס נישט צי עוואלוציע איז א קאנפירעסי , אבער היטלער ימ"ש וואס האט קאנספירירט צי איבערנעמען די וועלט, איז געווען א הייסע דארווין חסיד, ער האט מורא'דיג געהאלטען פין די געדאנק אז כל דאלים גבר, (סארווייוועל אף דע פיטעסט אדער Law of the Jungle),

[טאמבל סאס]

דיין חתימה האסטו יעצט געמאכט?
ווייל ס'איז מיר יעצט עפעס פונקט אויפגעשפרונגען אין פנים..
אקעי, כ'וועל פרובירן דיך ענטפערן. יעדער קען נעמען סיי רעליגיע, און סיי עוועלוציע [סייענס] און אויסנוצן פאר גוט'ס אדער שלעכטס. ווענד זיך ווער עס זענען די מענטשן אין וואס אין זייער האנט ליגט דער געצייג. זענען מיר אבער פארטשען אז סייענס ליגט ביי "קלוגע מוחות" וואס האב "קאמען סענס" און פארשטייען "פרידאם אף לייף ענד ספיטש" און נישט ביי מעלאנכאליש קראנקע מערדער ווי היטלער און סטאלין. אויך דארף מען געדענקען אז היטלער האט אויך זיך פארלייגט אויף א "געוויסע רעליגיע" פאר א ריזן. און דאס דארף מען זען צו פרעווענטן. רעליגיע זאל מער נישט קענען זיין א תירוץ אין די צוקונפט פארוואס צו הרגנ'ען.
און ביי די וועי. ס'איז נישט אזוי זיכער אז היטלער איז געווען א אטעאיסט ווי שוין באשריבן ערגעצוואו דא.

[בענדזשאמין פרענקלין]

חזקיהו די מטרה פון מיין אשכול איז צו געבן א שופר פארן אינעווענדיגער און א 'צהר לתיבה' פארן דרויסענדער אריינצובליקן אינעם ספיקות'דיגע וועלט פונעם היינטיגן (מאדערענער) מאמין דורך אנכאפן איין ספעציפישע פאל. די ספיקות דארף נישט זיין דוקא עוואלוציע און די מעשה דארף נישט זיין דוקא ביי קידוש. אבער די נקודה איז איינס עס איז דא ווייטאג און מען ברויך עס באשרייבן און ארויסברענגען, אפגעזעהן צו די און איך גלייבן יא און עוואלוציע צו נישט.

[נולד מאוחר]

די גמ' זאגט ..... פלעגט קומען נאכן טויט צי זיין און שטוב מאכן קידוש פארן ווייב. איז מיר אלץ שווער געווען פארוואס דארף זיך א נשמה מטריח זיין אראפקומען עניבאדי קען דאך מאכן קידוש?
זעט אויס ער האט מורא געהאט אויב וועט ער לאזן א צווייטן מאכן קידוש קען זיך דארווען אנרוקען. און ער האט געהאלטן ווי ממרום אז מאיז נישט יוצא.

[חזקיהו המלך]

ווי אויך איז דארווין געווען ווייט פון לאנגווייליג אויב וואלט ער נאך יעצט געלעבט, וואלט ער נאכאלץ געהאט אסאך אסאך ארבעט צו טוהן.
אבער ווי געשמועסט איז עס נישט קיין סתירה צו קריעשאן ווי סליפיקין בוך - וואס איז אגב אויך געגעבן געווארן במעמד הר סיני - איז שוין מסביר.

לאמיר דיר עפעס מסביר זיין, דארווין איז ביי מיר נישט ווערד כקליפת השום, נישט יעדער משוגענער וואס שרייבט א ביך דארף מען נעמען ערענסט,

ממילא איך זעה בכלל נישט קיין צורך צי גיין פארענפערען אז עוואלוציע איז יא אדער נישט א סתירה צי קריעשען, עוואלוציע איז א הייפאטעסיס, ס'איז נישט קיין פאקט, זיכער איז דא חלקים פין די בריאה וואס מען קען אנריפען עוואלוציע אבער עכ"פ זיין הייפאטעסיס איז ביי מיר אפגעפרעגט,

די זאך איז נאר אז כ'האב נישט געהעריג אדורעך געטוהן זיין שיטה, ממילא ווייס איך נישט פינקטליך וואס ער האלט אין וואסערע חידושים זענען פין זיינע נאכשלעפער'ס, ממילא טראכט איך עס אביסעל צי מברר זיין אין נאכדעם וועל איך זיך קענען געהעריג מתווכח זיין איבער דעם ענין,

אבער קודם א שאלה פאר דיר,

גלייבסטו אז די שטאמסט פין א מאנקי ?

אין טאמער יא, איז דאס אפשער דיין עלטער זיידע ?

[יאיר]

לאמיר דיר עפעס מסביר זיין... נישט יעדער משוגענער וואס שרייבט א ביך דארף מען נעמען ערענסט,

[טאמבל סאס]

ווי אויך איז דארווין געווען ווייט פון לאנגווייליג אויב וואלט ער נאך יעצט געלעבט, וואלט ער נאכאלץ געהאט אסאך אסאך ארבעט צו טוהן.
אבער ווי געשמועסט איז עס נישט קיין סתירה צו קריעשאן ווי סליפיקין בוך - וואס איז אגב אויך געגעבן געווארן במעמד הר סיני - איז שוין מסביר.

די זאך איז נאר אז כ'האב נישט געהעריג אדורעך געטוהן זיין שיטה, ממילא ווייס איך נישט פינקטליך וואס ער האלט אין וואסערע חידושים זענען פין זיינע נאכשלעפער'ס, ממילא טראכט איך עס אביסעל צי מברר זיין אין נאכדעם וועל איך זיך קענען געהעריג מתווכח זיין איבער דעם ענין,

אךך. איך קען עס נישט בעסער ארויסברענגען ווי דיר.

צי איך שטאם פון א מאנקי? א גוטע קשיא.
קינד: טאטי, דו ווייסט, מיין טיטשער זאגט אז מיר שטאמען פון מאנקיס.
טאטע: פון מאנקיס?? עה! אפשר דו שטאמסט פון מאנקיס. איך נישט!

יא יא. די וואס קענען זיך גוט אויס אין מאכן די שיינע בילדער, בלייבן אבער מיט צו ווייניג צייט "צו קענען געהעריג אדורכטוהן זיין שיטה און זיך געהעריג מתווכח זיין איבער דעם ענין"

[יתרו]

[
גלייבסטו אז די שטאמסט פין א מאנקי ?

אין טאמער יא, איז דאס אפשער דיין עלטער זיידע ?

דער וויץ איז אלט בערך הונדערט יאר (אויב נישט עלטער), זייט דעמאלטס איז שוין אסאך וואסערען דורגעלאפן אין כנרת און רוב וועלט מיט אלע חכמים און סייענטיסטן האבען איינגעזעהן אז עס איז שוין גארנישט קיין וויץ, עס איז דער ריינער אמת (איך וויס נישט צו ממש דער מין מאנקי אדער א קאממען ענקסעסטער).

[נולד מאוחר]

חזקיה און מדרש שטייט ענדליך צי דארווענס שיטה הקב''ה בונה עולומת ומחריבן. נעקסט וואך קענסט שיקן דער בל המאמר פונעם מדרש פרייטיג צינאכטס צי בענדזשי און שטוב. און טוישן די קעפל פונעם אשכול צי 'ר'שמעון ביי קידוש'

[חזקיהו המלך]

ווי אויך איז דארווין געווען ווייט פון לאנגווייליג אויב וואלט ער נאך יעצט געלעבט, וואלט ער נאכאלץ געהאט אסאך אסאך ארבעט צו טוהן.
אבער ווי געשמועסט איז עס נישט קיין סתירה צו קריעשאן ווי סליפיקין בוך - וואס איז אגב אויך געגעבן געווארן במעמד הר סיני - איז שוין מסביר.

די זאך איז נאר אז כ'האב נישט געהעריג אדורעך געטוהן זיין שיטה, ממילא ווייס איך נישט פינקטליך וואס ער האלט אין וואסערע חידושים זענען פין זיינע נאכשלעפער'ס, ממילא טראכט איך עס אביסעל צי מברר זיין אין נאכדעם וועל איך זיך קענען געהעריג מתווכח זיין איבער דעם ענין,

אךך. איך קען עס נישט בעסער ארויסברענגען ווי דיר.

כ'האב עס געשריבען ווייל כ'וויל נישט זאלסט מיר אפפרעגען אז דאס אדער יענץ איז נישט פין דארווין נאר פין זיינע נאכשלעפער, אבער די קשיא איז אויף דיר, פין דיין שרייבען איז משמע אז די האסט עס גוט אדורעך געטוהן, איז לאמיר זעהן זאגמיר א טענה וואס כ'וועל נישט קענען אפפרעגען,

אויף וויפעל איך ווייס פין דארווין איז עס לויטער הבלים, ממילא פארוואס זאל איך זיין אינטערעסירט עס צי אדורעך טוהן,

די טענה'סט אז די ווייסט יא נו שיק מיר נישט קיין לינקס, לאמיר הערען לייג ארויס דיינע ראיות אין עמער זעהן , אבער דארפסט זיך אינטערנעמען אז טאמער איך קום ארויס דער זיגער אין דעם וויכוח דאן גייסטע תשובה טוהן בתשובה שלימה,

צי איך שטאם פון א מאנקי? א גוטע קשיא.

אין וואס איז די תירוץ ? גלייבסטו אין דארווין'ס אויפקומענישען אדער נישט,

[יתרו]

עס דארף זיין דוקא פון טאמבל סאס ? יידל האט שוין מעורר געווען עס איז דא א גאנצע אשכול ביי אונז אין שטיבל איבער דעם נושא גיי דארט און פרעג אפ אלע ראיות און זיי מחזיר בתשובה אלע חוטאים.

[חזקיהו המלך]

[
גלייבסטו אז די שטאמסט פין א מאנקי ?

אין טאמער יא, איז דאס אפשער דיין עלטער זיידע ?

דער וויץ איז אלט בערך הונדערט יאר (אויב נישט עלטער), זייט דעמאלטס איז שוין אסאך וואסערען דורגעלאפן אין כנרת און רוב וועלט מיט אלע חכמים און סייענטיסטן האבען איינגעזעהן אז עס איז שוין גארנישט קיין וויץ, עס איז דער ריינער אמת (איך וויס נישט צו ממש דער מין מאנקי אדער א קאממען ענקסעסטער).

קודם כל שרייבסטו אלע חכמים אין סייענטיסטען,

איז קודם איך בין אויך א חכם אין איך האלט נישט אזוי אין כ'קען נאך א פאר וואס האלטען נישט אזוי, סאו קום נישט צי גיין מיט אלע,

צווייטענס האב איך זייער נישט ליב אזא תגובה, האסט עפעס א טענה צי שרייבסט עפעס נאך וואס זיי זאגען קען איך זיך טענה'ן מיט דיר מען קען דן זיין די זאך,

אבער ווען די קומסט מיר פארקויפען אלע חכמים אין סייענטיסטען זאגען בלא בלא בלא, האב איך איין תירוץ דערויף אויפען זעלבען נוסח,

זיי רעדען אלע הבל הבלים,

אין תורת משה וואס איז שוין אומצאליגע מאל איבערגעוויזען געווארען אז ס'איז אמת לאמיתו שטייט אזוי :

וַיִּיצֶר יְהוָה אֱלֹהִים אֶת הָאָדָם עָפָר מִן הָאֲדָמָה וַיִּפַּח בְּאַפָּיו נִשְׁמַת חַיִּים וַיְהִי הָאָדָם לְנֶפֶשׁ חַיָּה.

[טאמבל סאס]

חזקיהו, פארפאלן, אז דו פארשטייסט פארשטייסטו.
זעט אויס אז כדי צו פארשטיין און אנהויבן אפ' וועלן וויסן דארווינען, דארף מען זיין אזוי געפאלן ביי זיך, אז אדורכגייענדיג דעם מאנקי'ס שטייג חול המועד אינעם זו , פיהלט מען אז מ'קוקט זיך אין שפיגל. טריי עס אויס. ס'קען זיין וועסט זיך זען דארט.

[חזקיהו המלך]

עס דארף זיין דוקא פון טאמבל סאס ? יידל האט שוין מעורר געווען עס איז דא א גאנצע אשכול ביי אונז אין שטיבל איבער דעם נושא גיי דארט און פרעג אפ אלע ראיות און זיי מחזיר בתשובה אלע חוטאים.

יתרו וואס האט אויספרובירט אלע עבודה זרא'ס איז צים סוף געקומען צי די מסקנא אז משה אמת ותורתו אמת,

וואס זיכסטע יעצט ביי דארווין'ען ?

[חזקיהו המלך]

חזקיהו, פארפאלן, אז דו פארשטייסט פארשטייסטו.
זעט אויס אז כדי צו פארשטיין און אנהויבן אפ' וועלן וויסן דארווינען, דארף מען זיין אזוי געפאלן ביי זיך, אז אדורכגייענדיג דעם מאנקי'ס שטייג חול המועד אינעם זו , פיהלט מען אז מ'קוקט זיך אין שפיגל. טריי עס אויס. ס'קען זיין וועסט זיך זען דארט.

גיימער זיך מתווכח זיין צי נישט ?

[יתרו]

דארווין איז נישט קיין סתירה מיט תורת משה ושניהם אמת.

[טאמבל סאס]

כ'האב עס געשריבען ווייל כ'וויל נישט זאלסט מיר אפפרעגען אז דאס אדער יענץ איז נישט פין דארווין נאר פין זיינע נאכשלעפער,

איך וואלט געזאגט אז ענדישער זענען זיינע נאכגייער די שלעפערס, און דארווין איז די נאך-שלעפער.

די טענה'סט אז די ווייסט יא נו שיק מיר נישט קיין לינקס, לאמיר הערען לייג ארויס דיינע ראיות אין עמער זעהן , אבער דארפסט זיך אינטערנעמען אז טאמער איך קום ארויס דער זיגער אין דעם וויכוח דאן גייסטע תשובה טוהן בתשובה שלימה,

נאך א מזל איך בין נישט א ספרים געשעפט אייגענטומער, ווען יא, וואלסטו אריינגעקומען מיר פרעגן קשיות אויפ'ן קצות...
איך קען עס נישט אזוי גוט מסביר זיין ווי ער.