"וועקער" אינטערוויו מיט פראפעסאר מארק שפירא

[ראובן]

דאס וואס מארק שפירא דערמאנט השגחה פרטית איז פשט אז מאדערן-ארטאדאקסן זעען שינויים אין געזעלשאפטליכע ערכים ווי א חלק פון גאט'ס פלאן. דאס אז היינט אנערקענען מיר פרויען ווי א חלק פון דער געזעלשאפט מיט אייניגע רעכטן, איז ווייל גאט האט מחליט געווען אז אין דער היינטיגער תקופה דארף אזוי זיין. דאס איז גאר אנדערש פון דעם חרדישן בליק, וואס זעט דעם אמאל ווי דעם אידעאל, און היינטיגע ערכים ווי פירצות און אוממאראלישקייטן.

ווען חז"ל זאגן אונז דרך ארץ קדמה לתורה, מיינט דאס אז די אוניווערסאלע מענטשליכע פארשטאנד פון מאראלישקייט איז פאר דער תורה -- דאס איז נאך שטערקער באפעסטיגט אין דער בריאה און אין גאט'ס פלאן ווי די תורה אליין. דאס קען אויך מיינען אז מיר דארפן נאכפאלגן דעם קאלעקטיוון מענטשליכן באוואוסטזיין, און זען דעם רצון השם אין דאס וואס מענטשן זעען ווי גערעכט און ריכטיג, אמת און יושר, אין יעדער תקופה.

[קורקלענד]

יש''כ פאר די קלארע הסבר. אבער איך פארשטיי נאכאלטס נישט וויאזוי דאס ווערט אריין געטייטשט אין השגחה פרטית. אויב איינער איז באקאנט מיט א לענגערע מקור אויף דעם וואלט איך הנאה געהאט.

[ראובן]

דא קענסטו לייענען א גאנצע טעזע על דרך זה:
https://www.amazon.com/Expanding-Palace ... 1584653906

[ליטוואק פון בודאפעסט]

הרי"ד סאלאווייציק אין די פיהר דרשות (אויף אידיש אויף היברובוקס, שפעטער איבערגעטייטשט אויף לשה"ק און געדרוקט אונטער׳ן נאמען חמש דרשות) זאגט אז דער אויבישטער רעדט דורך היסטאריא. דערמיט בארעכטיגט זיין שטיצען דער מזרחי נאך דעם וואס זיין זיידע האט זיך אזוי מתנגד געווען.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[יעקב מענטש]

דאס וואס מארק שפירא דערמאנט השגחה פרטית איז פשט אז מאדערן-ארטאדאקסן זעען שינויים אין געזעלשאפטליכע ערכים ווי א חלק פון גאט'ס פלאן. דאס אז היינט אנערקענען מיר פרויען ווי א חלק פון דער געזעלשאפט מיט אייניגע רעכטן, איז ווייל גאט האט מחליט געווען אז אין דער היינטיגער תקופה דארף אזוי זיין. דאס איז גאר אנדערש פון דעם חרדישן בליק, וואס זעט דעם אמאל ווי דעם אידעאל, און היינטיגע ערכים ווי פירצות און אוממאראלישקייטן.

ווען חז"ל זאגן אונז דרך ארץ קדמה לתורה, מיינט דאס אז די אוניווערסאלע מענטשליכע פארשטאנד פון מאראלישקייט איז פאר דער תורה -- דאס איז נאך שטערקער באפעסטיגט אין דער בריאה און אין גאט'ס פלאן ווי די תורה אליין. דאס קען אויך מיינען אז מיר דארפן נאכפאלגן דעם קאלעקטיוון מענטשליכן באוואוסטזיין, און זען דעם רצון השם אין דאס וואס מענטשן זעען ווי גערעכט און ריכטיג, אמת און יושר, אין יעדער תקופה.

איז דאס א פטור פון דעם זאת התורה לא תהא מוחלפת ? אמער, מ'קען דאך אויף א געוואלד מיט ענינים פאכען מיט דעם פריש-איבערגעטייטשטען מאמר דרך ארץ קדמה לתורה, ניין ?

איך פרוביר נישט צו מחולק זיין מיט אים, ווייל ס'איז קלאר נישט אונזער השקפה, איך פרוביר נאר אים צו 'פארשטיין', וויאזוי שטעלט מען אראפ די גבולות ?

[ראובן]

דעם פריש-איבערגעטייטשטען מאמר דרך ארץ קדמה לתורה

בכלל נישט פריש איבערגעטייטשט. דאס איז פשוט פשט.

איך פרוביר נישט צו מחולק זיין מיט אים, ווייל ס'איז קלאר נישט אונזער השקפה, איך פרוביר נאר אים צו 'פארשטיין', וויאזוי שטעלט מען אראפ די גבולות ?

יעדע השקפה האט א פראבלעם מיט גבולות. צום ביישפיל, אויב זאגט מען "חדש אסור מן התורה", וואס זענען די גבולות?

[יעקב מענטש]

אם בדרך ארץ עסקינן כאפט א בליק אין דעם לינק, איך האב נאכנישט דורכגעלערנט דאס גאנצע, אבער ס'וועט אפשר צוגעבן אביסל פערספעקטיוו צו דעם שמועס

http://yeda.eip.co.il/?key=6820

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב א ספר ביי מיר אינדערהיים וועגען דער טעמע.


Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[בן אדם]

דורכגעליינט.

א גרויסן יישר כח @ראובן פאר די געוואלדיגע שאלות, מ'זעט אז ס'איז אריינגעלייגט כח און מח און דער וועקער האט מיט וואס זיך צו שטאלצירן מיט אזעלכע שואלים.

מיט די תירוצים בין איך ב"ה נישט אנטוישט. כ'האב נישט געזען קיין חידושים ווייל כ'האב שוין אלעס געוואוסט - און אויך געהאלטן אזוי - פארדעם אבער עכ"פ ברוך שכיוונתי. נאר מיט די חילוק וואס ער מאכט פון מציאות מיט חזקה מיין איך אויך אז יש עוד לדון בזה, אזוי ווי @ליטוואק און @שמערל האבן מעורר געוווען.

נאך איין קליינע זאך, ער ווערט געפרעגט צו ער איז מסכים מיט דר. אברהם טווערסקי וואס זאגט אז ער פארלאזט זיך נישט אויף זיך ווען ער האט א שאלה אין הלכה ווייל ער איז אן אקאדעמיקער און נישט קיין כולל אינגערמאן אויף וואס מלך ענטפערט אז ניין (עיי"ש תשובתו). לדעתי איז דאס נישט אזא מחלוקת, און דר. טווערסקי מיינט נישט צו דעמאנסטרירן א סטעיטמענט אז אזוי דארף אן אקאדעמיקער זיך צו פירן, נאר ס'איז ענדערש זיין אייגענע הנהגה וואס משום ענוותנותו וויל ער זיך נישט פארלאזן אויף זיך אליינס אפילו ער ווייסט אז יענער רב איז אויך נישט מקיים דעם משנה פון כך הוא דרכה של תורה, אבער עכ"פ וויל ער עס נישט אויף זיין אחריות. אבער איך גלייב אז ער כאפט נישט אבי א רב... מסתם ווייסט ער גאנץ גוט וועם צו פרעגן אז ס'זאל שטימען מיט עם, (און אז נישט וועט זיך אויך אן עצה געבן).

[ליטוואק פון בודאפעסט]

היינט האב איך זיך נאך עפעס דערמאנט. דער גמרא זאגט אדם עשוי למשמש בכיסו כל שעה. דער בארימטער פרופ׳ וויל מיר זאגען וואס טוט מען מיט אזא חזקה היינטיגע צייטען?

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[שמערל]

פארוואס זאל די גמרא האלטן אז היינט איז אנדערש.

טב למיתב טן דו איז אמאל געווען אוניווערסאל אנגענומען בעת וואס היינט איז נישט אזוי אנגענומען, איז מילתא בטעמא צו זאגן אז סגייט נישט און היינט.
מיר איז נאר שווער זיין חילוק צווישן קולטור און מציאות ווי כינים פרים ורבים, אבער דיין צושטעל קומט נישטא אריין

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ווייל מיר זע׳ען בחוש אז היינט איז אנדעריש.
איך פרעג עס נאר ווייל טב למיתב איז א סענסיטיוויער נושא, ס׳רירט אן טעמעס וואס זענען היינט אויפ׳ן וואגשאל. מענער טיילען איין וואס פרויען טראכטען, און באופן כללי דאס וויסען פאר זיכער וואס ׳יענער׳ וויל. דער קולטור לאזט עס נישט אזוי שנעל, הגם אז דאס מאכט נישט קיין חילוק אין דער מציאות צו הלכה. אדם עשוי למשמש בכיסו איז א לייכטערע נושא, וואס מ׳קען זע׳ען מיט די אויגען, מ׳דארף נישט שאצען.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[קומזיץ]

קודם ישר כח ראובן פאר די הערליכע ארבעט איך האב זיך באלעקט מיט יעדן ארטיקל עס דערקענט זיך די שעות פון ארבעט וואס ליגט דא
מען שמועסט דא אויס די חזקה פון טב למיתב אז ס'איז אנגעהאנגען און די קולטור , פארוואס קען נישט זיין אז ס'איז וועגן די נאטור פון א פרוי וואס איז אנדערש פון א מאן ,
און די תורה זעט מען א פונדאמענטאלע חילוק צווישן מענער און פרויען לגבי מצות עשה שהז"ג , און ווי אויך און די מציאות ווען א מאן און פרוי געפעלן איינע פאר די אנדערע איז דא עפעס וואס ברענגט זיי צאם , די מאן באקומט א געוויסע אנערקענונג און ליבשאפט פון די פרוי און די זעלבע פארקערט , און דעס האט זיך נישט געטוישט דורךאויס די יארן ווייל ס'איז אנדערע נאטורן , איז מעגליך אז די חזקה האט אויכעט צוטוען מיט די חילוק און נאטורן פון א מאן און א פרוי

[ליטוואק פון בודאפעסט]

און וואס איז ווען זי לייקענט און זאגט אז ביי איהר איז עס נישט ריכטיג, זי וויל נאר א מאן וואס קען שיין זינגען, און אז נישט, וויל זי בלייבען עלענד? און נאכ'ן חתונה ווער זי געוואויר אז ער קען נישט זינגען? און וואס איז ווען ער שלאגט איהר, וואס קיין שום פרוי וויל נישט א מאן וואס שלאגט איהר, דאס איז אויך א מקח טעות? ווייל ס'האט קיינער נאך נישט אזוי געטענה'ט. נאר דער מאן וואס וויל נישט געבען א גט, האט הרב ראקמאן געוואלט מתיר זיין אן א גט, און קיינער האט נישט אנגענומען זיין מיינונג.

ער האט נאכנישט פארענטפערט דער אומרעכט וואס ער מאכט ביים אנשטעלען הרב סולובייציק ווי דער יחיד וואס האט זיך געדינגען. איך האף ער וועט זיך דא אריינשרייבען און ענטפערען, אפילו אויף ענגליש צו לשה"ק.

[בן אדם]

געמיינט אז די מאן קען זינגען איז נאר א פראבלעם אויב זי האט דאס געזאגט מיט א תנאי פאר די חתונה (וכולי האי ואולי, ס'האט דאך נישט קיין ממשות). און שלאגען גייט אריין בגדר בעלות וואס האט האט די מאן דער אויבערהאנט (קען זיין אז ביי דעם איז שוין שייך דינא דמלכותא...)

[ליטוואק פון בודאפעסט]

א תנאי איז גאר עפעס אנדעריש. תנאי האט נישט מיט דעת, כידוע לכלל הלומדים.

אז דער מאן מעג נישט שלאגען, שטייט שוין אין די ראשונים. און זיי זאגען א טעם ׳ווייל ס׳איז נישט אידיש, ס׳פאסט פאר גוים׳, עי׳ בשו"ת הרמב"ן. די היינטיגע פרוי וואלט קיינמאל נישט מסכים געווען צו אזא חתונה, און וואלט בעסער געוואלט בלייבען אליינס. און פון דעסטוועגען זאגט מען טב למיתב טן דו, דלא כדברי החכם ר׳ מלך

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[בן אדם]

א תנאי איז גאר עפעס אנדעריש. תנאי האט נישט מיט דעת, כידוע לכלל הלומדים.
Sent from my LG-K373 using Tapatalk

איך פארשטיי נישט.

אז דער מאן מעג נישט שלאגען, שטייט שוין אין די ראשונים. און זיי זאגען א טעם ׳ווייל ס׳איז נישט אידיש, ס׳פאסט פאר גוים׳, עי׳ בשו"ת הרמב"ן. די היינטיגע פרוי וואלט קיינמאל נישט מסכים געווען צו אזא חתונה, און וואלט בעסער געוואלט בלייבען אליינס. און פון דעסטוועגען זאגט מען טב למיתב טן דו, דלא כדברי החכם ר׳ מלך

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

די ראשונים וואס האלטן נישט פון שלאגן איז נאר א הנהגה טובה און נישט קיין לעיכובי. וידועים דברי הרמב"ם ועוד בענין זה ועי' ברמ"א אהע"ז (סי'??)

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער רמב"ם רעדט לאו דוקא פון די מאן, ער זאגט ׳כופין אותה אפילו בשוט׳. דאס מיינט לכאורה אז ב"ד איז כופה די ווייב צו טוהן איהר פליכטען.
דער רמ"א אין קנ"ד ברענגט צוויי דעות אויף א פרוי וואס שעלט איהם און פיהרט זיך נישט אויף ריכטיג. איך האב נאר דערמאנט דער תשובות הרמב"ן צו ווייזען אז ס׳האט נישט מיט דער ארומיגע קולטור.

אלענפאלס, די אלע פוסקים רעדען נישט פון איהר תביעה אז אזוי וואלט זי קיינמאל נישט געוואלט חתונה האבען

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[מרדכי ישראל]

איז דא פון זיינע ביכער איבערגעטייטשט אויף אידיש?
און ווי קין מען קויפן זיינע ביכער

[שש משזר]

איין קליינע נקודה, ער טיילט צווישען חז"ל׳ס מיניה קא רבי און חז"ל׳ס טב למיתב טן דו. ער מאכט כאילו נאר הרב סאלאווייטשיק האט זיך געדינגען מיט ראביי ראקמאן, בשעת אז ס׳איז פארקערט. קיינער האט זיך נישט מסכים געווען מיט איהם, און ער איז געבליבען אליינס. יא, הרב סאלאווייציק האט גערעדט הויך און קלאר, אבער אליינס איז ער נישט געווען.

אליינס איז ראביי ראקמאן נישט געבליבן, ווייל מיין טאטע האט מיר דאס שוין געזאגט מדעת עצמו פאר צען-פופצן יאר צוריק. זעט אויס אז ס'איז גענוג סברא ישרה, אז מיין טאטע האט אויך געהאלטן אז דאס איז באזירט אויף דעמאלסדיגע געזעלשאפטליכע נארמען, און כהיום ווען פרויען זענען נישט איינגעשפארט אינדערהיים, און כל כבודה בת מלך פנימה איז א מוסר דרשה אנשטאטס אן אפמאלנדע פאקט, איז די טב למיתב נישט ריכטיג.

[שש משזר]

וואס זאל איך זאגן? די אינטערוויו האט מיך היבש אנטוישט, אבער צוליב א פאזיטיווע נקודה. איך האב געהאפט אז מארק שפירא וועט אויסגיסן עמער'ס חכמה, אבער ס'איז למעשה נישט געווען אזוי טיף ווי געגארט [חוץ געוויסע איינצעלנע תשובות וואס זענען בעצם נקודות פאר זיך אין 'העמק דבר' פארום]. איך ווייס גראדע די סיבה דערצו: ראובנ'ס שאלות זענען נישט געווען קיין שאלת חכם חצי תשובה, נאר עס איז האלב מאל געלעגן מער חכמה אין די שאלות ווי אין די תשובות.

א חד עין וואס וועט איבערגיין די גאנצע אינטערוויו, וועט מערקן צוויי זאכן: ראובן האט נישט קיין איין "תמימות'דיגע" שאלה, און ראובן גיסט אויס עמער'ס חכמה אין זיינע שאלות. ארום האלב פון די תשובות זענען מער-ווייניגער א שאקל מיטן קאפ אויף יא, פון מארק שפירא. ס'איז הויפטזעכליך ראובנ'ס קאפשטיק, וואס איז אויפגעקומען מיט די פאסיגע שאלות, צו באקומען די נויטיגע אנטווארט, וואס איך האב געקענט זאגן אויסנווענדיג אז דאס וועט זיין די אנטווארט... קודאס פאר ראובן, ער איז דער גרעסערער העלד אין מיינע אויגן.

מארק שפירא זאגט פארט יא געוויסע חידושים. זיין חידוש איבער כינים פרה ורבה איז אין מיינע אויגן אבסורד, און בכלל נישט קיין גוטע דמיון צו סיי וואס. דער בעסטער אנטווארט צו זיין טענה, ליגט גאר אינעם פחד יצחק זעלבסט, וואס האט טאקע יא געהאלטן אז מ'דארף טוישן די פסק הלכה [די וואס האבן געהאלטן אז נישט, איז עס נישט געווען צוליב שפירא'ס טענה, נאר צוליב טיפיש-חרדישע געדאנקנסגאנג].

זיין התפעלות פון חסידישער נישט נאכלאזן פון זייערע מנהגים און קליידונג וכו', איז קעלבערנער התפעלות אין מיינע אויגן. אויב שוין יא פאראינטרעסירט אין אונזער קולטור, וואלט געווען העכסט צייט צו זען אז דער חורבן דערפון איז פילפאכיג גרעסער ווי די מעלה, שוין אפגערעדט אז אלע חסרונות קומען טאקע פון זעלבן פלאץ ווי אט דער א.ג. מעלה.

יש עוד הרבה להאריך ואין עיתותי בידי, אבער כ'דארף ווידערהאלן, אז אויב פון שפירא זעלבסט ווער איך אנטציקט אין זיינע פאוסט'ס אויף ספרים בלאג, בין איך דא איבערהויפט אנטציקט געווארן פון אונזער אייגענער חכם, ראובן, וואס האט אייגנטליך ארויסגעברענגט די שארפסטע און בעסטע פונקטן אין זיינע כלומר'שטע 'פראגעס'.



נ.ב. "הגר"ש'" ליבערמאן האט מיר געקיצלט, הגם עס איז אן אמת'ער טיטל...

[ראובן]

פשי! [קאפ פארבויגן]

[יאסל ראקאווער]

נ.ב. "הגר"ש'" ליבערמאן האט מיר געקיצלט, הגם עס איז אן אמת'ער טיטל...

קודם א יישר כוח פאר די עורכים הוועקער מעומקי הלב. מיין קריטיק דא האט אדער א תירוץ און אז נישט איז עס קריטיק. גארנישט מער.

די קלאסיפיקאציע פון הגר"ש (צוזאמען מיט ז"ל) לכשלעצמה האט גארנישט געקיצלט מיינע אויערן. אבער דאס צוזאמען מיט פארשטעלן הגר"ש אלץ "קאנסערוועטיווען חכם" איז מיר געווען אביסל גריצעלדיג. ספעציעל ווען הגר"ש ווארט פארגעשטעלט צו מארק שפירא מיט א הקדמה אלץ די צענטראלע פיגור אין זיין בוך "שאול ליבערמאן און די ארטאדאקסן".

מארק שפירא פאנגט אן די בוך מיט א מעשה פון די לוויה פון רב וויינבערג און ווי די בני ישיבה פון ירושלים און די מזרחי שלעפן די ארון אויף אנדערע ריכטונגען און יעדער וויל אים נעמען אונטער זייער פליגעל. און די ביך אליין טוט טאקע ענדליך צו דעם אנאליזירן צו וועם רבי שאול באלאנגט. מילא לאמיר אנעמען אז ראובן פארשטייט אז מארק האט אנגענומען הגר"ש ווי א קאנסערוואטיוו. מיז דאך נישט רבי שמעיה מסכים זיין מיט די הנחה. ווי פרעגט ער אים אן כאילו אז דאס וואס רבי שמעיה רופט אים אן חכם מיינט אויס שוין אז ער איז אפשר פארקראכן מיט זיינע השקפות מער ווי זיין בני הקהלה..

והשנית, פארוואס זאל מען נעמען א היימישער חכם אחד וואס איז בין החיים און האט א שטעלע סיסטעם בתוך סיסטעם און אים פארשטעלן אויף אזא וועג וואס קען נאר אים קאסטן דמים תרתי משמע. ממה נפשך, איז הגר"ש שליט"א ווי אונז, פרום ערליך און open minded איז דאך א שאד דאס מפרסם צו זיין. איז הגר"ש שליט"א ווי מ'שטעלט אהער זיין משפחה און בני הקהלה, פארוואס זאלן מיר אנעמען אז ער האט אפילו געוויסט אז די הגר"ש ז"ל איז פראבלאמאטיש. מארק שפירא שרייבט דאך אליין און אט די בוך אז האלב די ישיבה וועלט לערנט הגר"ש'ס ספרים אן אפילו וויסן אז ער איז קאנטערווערסיאל.

ס'האט געקיצלט.

[ראובן]

ס'איז א ריכטיגע טענה ווייל יעצט אז דו פרעגסט עס פארשטיי איך אז מ'קען זען די שאלה ותשובה אין אזא ליכט. אבער באמת איז דאס נישט געווען מיין כוונה. איך האב געוואלט הערן פון פראפעסאר שפירא צוויי נקודות: א) אמת'ע חכמים, נישט קיין חילוק וואס זייער דעה איז, זענען מקיים דעם קבל את האמת ממי שאמרו. ב) תלמידי חכמים וועלכע זענען ערנסט מיט זייער לערנען און הערן טאקע פון יעדן, א שטייגער ווי הג"ר שמעיה אבער נישט ספעציפיש ר' שמעיה, קענען נישט בלייבן שטעקן אין א שמאלן בעליעף-סיסטעם. די מטרה איז נישט אז מ'זאל סעקאנד-געסן ר' שמעיה'ן -- וועלכער איז אן עטאבלירטער אויטאריטעט פון פריערדיגן דור און אין ספק אז ס'וועט אים נישט שאטן -- נאר אז דער וועלכער קוקט ארויף אויף תלמידי חכמים זאל פארשטיין אז גאונים וועלכע זוכן תורה און אמת זענען אויך געזעלשאפטליך באגרעניצט מיט וויפיל זיי קענען זאגן אין פובליק.

אזוי צי אזוי הער איך דיין קריטיק, און כ'וועל מער נזהר זיין בעתיד.

[פרייוויליג]

פונקט ווי ביים אינטערוויו פון דזשערעמי ענגלאנד, וואס האט מיך געגעבן, עונג, הנאה, און געשמאק, האט מיך דעם אינטערוויו פון מארק שפירא געגעבן הויפענעס פון אינספיראציע. איבריג צו זאגן אז עס גייט אריין דערין שעות פון הארוואניע, האב איך ווי אנדערע האבן שוין געשריבן, סופרייסינגלי, מער הנאה געהאט פון די קשיות ווי דער ענטפערס. דער שאלת חכם איז געווען א תירוץ שלום. ווען אימער איך האב אנגעהויבן ליינען א שאלה, און איך האב געטראכט, נו פרעג אים שוין דאס אויך, און לייג שוין צו דאס, און.. די שאלה איז געווען געדריקט. א רייכע שפאנענדע מאגאזין וואס האט געלוינט יעדעס דאלער.

ביי איין תירוץ פון שפירא בין איך עטוואס אנטוישט געווערן, וועגן די ענטפער צו די באציאונג צו גוים, ווי ער דערמאנט דער ליובאוויטשער רבי ז"ל וואס האט געזען פאר וויכטיג, און ער האט געשטיצט די פאזיציע צו אנערקענען דעם ווערד פון יעדן מענטש, און בלאזט אוועק דער תניא וואס איז משמע פארקערט. ער זאגט: פארהייליגטע ספרים דארפן נישט זיין דאס לעצטע ווארט, ספעציעל אויב זיי זענען געשריבן געווארן לאנג צוריק.. קען מען זיי מסביר זיין אז די ווערטער רעפעלעקטירן אן אנדערן רעאליטעט, און קענען ווערן פריש איבערגעטייטשט אין א וועג וואס פאסט מער פאר היינטצייטיגע באציאונגען צווישן אידן און גוים. הגם מיין מוח איז גענוג היינטצייטיג משיג צו זיין אזא באגריף, ספעציעל היינטיגע צייטן וואס איז פרעצעדענטלאז צו יעדער תקופה זינט בריאת העולם. אבער אזעלכע ווערטער איז גאר מסוכן פאר אן ארטאדאקסישער איד, ווייל דאס איז די שליסל צו צומאכן און עפענען אלעס וואס מיר ווייסן פון פריער, און עפענען פרישע טויערן וואס פאסט מער פאר היינטצייטיגע באציאונגען צווישן אידן און גוים. ס'איז פשוט צו א סענסיטיווער ליין. מארק שפירא אליין דערמאנט ווערטער פריער אינעם אינטערוויו וואס שיינט צו זיין פונקט פארקערט, וז"ל: כדי צו זיין איינהייטליך מיט וואס איך האב יעצט געזאגט, דארף איך גיין מיט דעם מהלך אז הלכות באזירט אויף געזעלשאפטליכע נארמעס וועלכע זענען שון נישט אנגענומען היינטיגע צייטן קענען זיך אויך נישט טוישן.. איך פארשטיי אז מ'קען אביסל אפטיילן, אבער עס איז קענטיג אז שפירא האט שטארק אכטונג געגעבן ווען ער האט דארט געגעבן א סענסיטיווער ענטפער.