פרויען פארבאטן! (וועקער #15)

[אבטולמוס]

דער פרישער וועקער דארף שוין היינט אנפאנגען אנצוקומען צו די לייענער אין דער פאסט, און איך האף אז דער עולם וועט הנאה האבן פון דעם אריגינעלן פארש-ארבעט אין דעם הויפט ארטיקל "פרויען פארבאטן!"

דער ארטיקל ווייזט אז עס האט קיינמאל נישט עקזיסטירט אזא זאך אז מ'דארף ארויסשניידן פרויען בילדער פון חרדישע אויסגאבעס און ביכער. יעדע חרדישע אויסגאבע אין די לעצטע הונדערט יאר וואס איך האב דורכגעקוקט, האט אמאל פארמאגט בילדער פון פרויען -- און דאס רעכנט אריין די פרומסטע חסידישע אויסגאבעס. כ'האב נישט געפונען אפילו איין פאל וואס מ'זאל צענזורירן אדער מטשטש זיין א בילד פון א פרוי אין א חרדישער אויסגאבע אדער בוך ביז עטליכע צענדליגער יארן צוריק.

די פארשונג פאר דעם ארטיקל האט זיך אנגעפאנגען דא אויף קאווע שטיבל אין דעם אשכול, און אין אנדערע אשכולות. אין דעם יעצטיגן ארטיקל אינעם וועקער איז צוגעקומען גאר אסאך נייער חומר, פיל מער פון וואס כ'האב פארעפנטליכט פריער. טייל פון זיי חידושים וועלכע האבן אפילו מיך זעלבסט שאקירט.

אריינקוקנדיג אינעם געדרוקטן וועקער, וואס כ'האב ערהאלטן נעכטן נאכמיטאג, האב איך געזען אז די בילדער זענען נישט געדרוקט געווארן אזוי קלאר ווי כ'וואלט געוואלט. אבער גוט אז כ'האב אינעם ארטיקל געשריבן: "ביטע נעמט אין אכט אז נישט אלע בילדער קומען דא אויס הונדערט פראצענט קלאר. געוויסע זענען סקאנירט געווארן און זענען דעריבער קלארער; אנדערע זענען געכאפט געווארן מיט א קאמערא פון די אריגינעלע צייטונגען און זענען דעריבער נישט אזוי קלאר. אבער אין יעדן פאל קען מען האפנטליך זען גענוג צו פארשטיין וויאזוי די בילדער האבן אריגינעל אויסגעקוקט ווען זיי זענען געדרוקט געווארן אין די אויסגאבעס און ביכער."

הערות און קאמענטארן פון די וואס האבן געלייענט דעם ארטיקל זענען וועלקאם.

אויב האט איר נאך נישט געקויפט דעם וועקער, גיט א קליק.

[לבי ובשרי]

הרב ראובן! אויסטערליש הנאה געהאט! יעדעס ווארט געשלינגען מיט דורשט.

כ'מיין אז נאך אזא ארטיקל איז פאר אינטערעסאנטקייט העכסט צייט צו מאכן אפשר טאקע אין דעם אשכול אן אנקעטע אז דער עולם זאל פרעגן זייערע פרויען צי זיי שפירן זיך געטראפן נאכדעם וואס פרויען צורות ערשיינען נישט אין אידיש און אויך אנגלא-אידישע צייטונגען און מאגאזינען.

איך העל זיין דער ערשטער.

מיין בני בית געט איבער אז זי קימערט נישט צופיל דערוועגן. איין זאך: מ'זאל נאר נישט לייגן א בילד פון איר...

און ווען כהאב איר ערנסט געפרעגט וואס זי זאגט איבער אט די נושא אמרה: כהאב דאס נאכנישט צופיל אויפגעפאסט, מעגליך וויבאלד מיר זענען אזוי אויפגעוואקסן און צוגעוואוינט פון יונגווייז אן. (אז אין אונזערע ליטעראטור איז קיין בילדער פון פרויען נישט פארהאנען).

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מיין מאמע שטערט עס ווען אן ארטיקל ערשיינט איבער א פרוי וואס איז אוועק, און קיין בילד איז נישט דא. זי וויל זען פון וועמען מ׳רעדט. אן ארטיקל געשריבען דורך א פרוי, וואלט אויך געווען געשמאק צו וויסען ווער דאס איז. למשל, רבנית ימימה מזרחי יעדער וואך אין דער עמי מאגאזין. אבער פונקט ווי לבי ובשרי, וואלט זי קיינמאל נישט געוואלט איהר בילד.

[ונבנתה העיר]

נאכנישט געזען דעם וועקער, נאר למען הפארצייכענונג: דעם פארגאנגענעם מיטוואך האט דער המודיע געהאט א מעלעריי פון קאנגרעספרוי אמאר.

[וואלווי]

נאכנישט געזען דעם וועקער, נאר למען הפארצייכענונג: דעם פארגאנגענעם מיטוואך האט דער המודיע געהאט א מעלעריי פון קאנגרעספרוי אמאר.

דאס איז דאך מותר, אזוי ווי אין א קאורט רום ווי מ'טאר נישט כאפן בילדער, מאלט מען. דינא דמלכותא דינא.

אזוי אויך זעט מען אין חז"ל אז מצייר זיין איז ערלויבט, מטבע של אברהם אבינו איז זקן וזקנה בחור ובתולה.

אבער דאך, אפי' בימים ההם איז שוין געווען אכשר דרא. אזוי ווי ס'שטייט בחורים "וגם" בתולות ווייל "ס'פאסט" נישט צו שריבן "עם" אזוי ווי ביי זקנים "עם" נערים...

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אויף עמ׳ 91, ערשיינט אן אנאנס פון א מזל טוב פון מייק טרעס צו משה שערער, פאר׳ן א חתן ווערן מיט ב"ל המשכלת והמצויינת דבורה תחי׳.

וואס מיינט ב"ל?

לכאורה מיינט עס ׳בחירת לבו׳.

אויף עמ׳ 96, אז מ׳קוקט גוט, זעט מען די קלאס פון תשכ"ז פון געיטסהעד סעמינארי, מיט הרב מרדכי מילר ז"ל, דער ראש הסעמינארי. ער האט זיך געלאזט פאטאגראפירען צוזאמען מיט זיי.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[לבי ובשרי]

אויף עמ׳ 91, ערשיינט אן אנאנס פון א מזל טוב פון מייק טרעס צו משה שערער, פאר׳ן א חתן ווערן מיט ב"ל המשכלת והמצויינת דבורה תחי׳.

וואס מיינט ב"ל?

לכאורה מיינט עס ׳בחירת לבו׳.

אויף עמ׳ 96, אז מ׳קוקט גוט, זעט מען די קלאס פון תשכ"ז פון געיטסהעד סעמינארי, מיט הרב מרדכי מילר ז"ל, דער ראש הסעמינארי. ער האט זיך געלאזט פאטאגראפירען צוזאמען מיט זיי.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

[וואלווי]

אויף עמ׳ 91, ערשיינט אן אנאנס פון א מזל טוב פון מייק טרעס צו משה שערער, פאר׳ן א חתן ווערן מיט ב"ל המשכלת והמצויינת דבורה תחי׳.

וואס מיינט ב"ל?

לכאורה מיינט עס ׳בחירת לבו׳.

אויף עמ׳ 96, אז מ׳קוקט גוט, זעט מען די קלאס פון תשכ"ז פון געיטסהעד סעמינארי, מיט הרב מרדכי מילר ז"ל, דער ראש הסעמינארי. ער האט זיך געלאזט פאטאגראפירען צוזאמען מיט זיי.

Sent from my LG-K373 using Tapatalk

ס'מיינט טאקע בית לחם - כי אם הלחם אשר הוא אוכל

ווי אויך ברכת לבנה - דער זאך ווייסט טראגט די ווייסע קלייד ביים חתונה

[אבטולמוס]

נאכנישט געזען דעם וועקער, נאר למען הפארצייכענונג: דעם פארגאנגענעם מיטוואך האט דער המודיע געהאט א מעלעריי פון קאנגרעספרוי אמאר.

דאס איז דאך מותר, אזוי ווי אין א קאורט רום ווי מ'טאר נישט כאפן בילדער, מאלט מען. דינא דמלכותא דינא.

ניין, געמאלענע בילדער פון פרויען איז אויך געווען אסור ביז לעצטנס, און איז נאך אלץ אסור אין חסידישע פובליקאציעס. דאס וואס מ'זעט לעצטנס אביסל געמאלענע בילדער אין חרדישע ענגלישע אויסגאבעס איז צוליב דער אויפוואכונג אויף דער נושא.

[איסר האטלקי]

נישטא קיין שום אויפוואכונג אין די נושא. דאס וואס מ'זעט לעצטנס מער בילדער אין געוויסע מאגאזינען איז אין רעזולטאט פון א התרשלות פון די מוחים.

[וואלווי]

נישטא קיין שום אויפוואכונג אין די נושא. דאס וואס מ'זעט לעצטנס מער בילדער אין געוויסע מאגאזינען איז אין רעזולטאט פון א התרשלות פון די מוחים.

מער מסתבר אז קיינער שטערט נישט ווי איידער אן אויפוואכונג. ווייל מצד שני ווערט דאך געבוירן א יעדע טאג א פרישע משוגעת. די ציבור'שע PR ערלויבט סיי ווי נאר וואס ס'פאסט לויט די משוגעת פונ'ם טאג. אבער ווען מען פארקוקט מיינט פשוט אז ס'געווען ווייניגער שטערערס, אבער נישט מ'האט איינגעזען די אמת.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אפשר קען מען מסביר זיין דער ענין, פונקט ווי אין כשרות און תפילין ועוד ועוד, זענען דא שטארקע פארשריטען אין די קיום פון די הלכה, ווייל מ'קען זיך באנוצען מיט טכנולוגיה צו פארבעסערן די שמירה און פטור ווערן פון שאלות. אזוי אויך אין דער געביט. פופציג יאר צוריק, האט מען נישט געוואוסט קיין אזך פון פאטאשאפ, היינט קען עס שוין יעדער קליין קינד פון וויגעלע ארויס. ר' משה בער בעק האט נישט געקענט פארווישען די רייצעטדיגע פנימ'ער פון די דריי יעריגע קינדער, אבער מיר קענען יא. ואין דנין אי אפשר מדאפשר.
\S

[אבטולמוס]

נישטא קיין שום אויפוואכונג אין די נושא. דאס וואס מ'זעט לעצטנס מער בילדער אין געוויסע מאגאזינען איז אין רעזולטאט פון א התרשלות פון די מוחים.

מער מסתבר אז קיינער שטערט נישט ווי איידער אן אויפוואכונג. ווייל מצד שני ווערט דאך געבוירן א יעדע טאג א פרישע משוגעת. די ציבור'שע PR ערלויבט סיי ווי נאר וואס ס'פאסט לויט די משוגעת פונ'ם טאג. אבער ווען מען פארקוקט מיינט פשוט אז ס'געווען ווייניגער שטערערס, אבער נישט מ'האט איינגעזען די אמת.

ס'איז זיכער דא אן אויפוואכונג. סוף פונעם ארטיקל אינעם וועקער רעד איך דערוועגן.

[וואלווי]

נישטא קיין שום אויפוואכונג אין די נושא. דאס וואס מ'זעט לעצטנס מער בילדער אין געוויסע מאגאזינען איז אין רעזולטאט פון א התרשלות פון די מוחים.

מער מסתבר אז קיינער שטערט נישט ווי איידער אן אויפוואכונג. ווייל מצד שני ווערט דאך געבוירן א יעדע טאג א פרישע משוגעת. די ציבור'שע PR ערלויבט סיי ווי נאר וואס ס'פאסט לויט די משוגעת פונ'ם טאג. אבער ווען מען פארקוקט מיינט פשוט אז ס'געווען ווייניגער שטערערס, אבער נישט מ'האט איינגעזען די אמת.

ס'איז זיכער דא אן אויפוואכונג. סוף פונעם ארטיקל אינעם וועקער רעד איך דערוועגן.

ניתי ספר ונחזה אי"ה בקרוב

[וואלווי]

אפשר קען מען מסביר זיין דער ענין, פונקט ווי אין כשרות און תפילין ועוד ועוד, זענען דא שטארקע פארשריטען אין די קיום פון די הלכה, ווייל מ'קען זיך באנוצען מיט טכנולוגיה צו פארבעסערן די שמירה און פטור ווערן פון שאלות. אזוי אויך אין דער געביט. פופציג יאר צוריק, האט מען נישט געוואוסט קיין אזך פון פאטאשאפ, היינט קען עס שוין יעדער קליין קינד פון וויגעלע ארויס. ר' משה בער בעק האט נישט געקענט פארווישען די רייצעטדיגע פנימ'ער פון די דריי יעריגע קינדער, אבער מיר קענען יא. ואין דנין אי אפשר מדאפשר.
\S

אדרבה, אויב דער חטא פון פרויען בילדער וואלט געווען אזוי געפערליך דעמאלטס אזוי ווי מ'מאכט עס היינט, וואלט מען דעמאלטס, ווען ס'איז נאך געווען אי אפשר, גע'אסר'ט אלע יארן ביז מ'איז אנגעקומען צו תקופת אפשר ווען מ'וואלט עס גענוצט בהיתר דורך פוטו שאפ. אלא מאי ס'פונקט פארקערט, אמאל איז געווען מותר לכתחילה היינט איז אפשר בדיעבד מיט א שינוי.

אויב ס'וואלט געווען אן עכטער פראבלעם וואלט עס געווען כעין kosher lamp פאר שבת. אמאל האט מען זיך נישט עצה געגעבן אלס חילול שבת, אבער היינט איז מען קלוגער און ס'איז מותר געהעריג.

[צפור בודד]

נאכנישט געזען דעם וועקער, נאר למען הפארצייכענונג: דעם פארגאנגענעם מיטוואך האט דער המודיע געהאט א מעלעריי פון קאנגרעספרוי אמאר.

דאס איז דאך מותר, אזוי ווי אין א קאורט רום ווי מ'טאר נישט כאפן בילדער, מאלט מען. דינא דמלכותא דינא.

אזוי אויך זעט מען אין חז"ל אז מצייר זיין איז ערלויבט, מטבע של אברהם אבינו איז זקן וזקנה בחור ובתולה.

אבער דאך, אפי' בימים ההם איז שוין געווען אכשר דרא. אזוי ווי ס'שטייט בחורים "וגם" בתולות ווייל "ס'פאסט" נישט צו שריבן "עם" אזוי ווי ביי זקנים "עם" נערים...

יעצט איז מיר שוין קלאר פארוואס מיר זענען אזוי שטארק מקפיד אויף דער 'נגע' פון פרויען בשעת ווען מיר זענען מיקל אויף פידאפילן ומקרא מלא הוא

Sent from my SM-G950F using Tapatalk

[חוקר ודורש]

נאכן מלחמה איז געווען א ירידה און אידישקייט און נאכדעם האט מען זיך צוביסליך צוריקגעכאפט אבער מיר זענען צוריקגעקומען זייער שטארק און יעצט האלטען מיר אינמטען זיך Settlin

[אבטולמוס]

נאכן מלחמה איז געווען א ירידה און אידישקייט און נאכדעם האט מען זיך צוביסליך צוריקגעכאפט אבער מיר זענען צוריקגעקומען זייער שטארק און יעצט האלטען מיר אינמטען זיך Settlin

ביטע לייען דורך דעם ארטיקל, פאר'ן קאמענטירן.

[אבטולמוס]

דער "פרויען פארבאטן" פראיעקט ווייזט אונז אז דרוקן בילדער פון צניעות'דיגע פרויען איז געווען א נארמאלע זאך, און מ'האט ניטאמאל געטראכט דערוועגן. דורכאויס דעם ארטיקל זעט מען שטארקע ראיות אויף די פאלגנדע גדולי ישראל -- צווישן אנדערע -- אז זיי האבן בכלל נישט געהאט קיין פראבלעם מיט בילדער פון צניעות'דיגע פרויען אין א צייטונג. צי ווייל זיי אליין זענען געשטאנען בראש פון א צייטונג, צי ווייל זיי זענען געווען גאר נאנט פארבונדן מיט די ארויסגעבער פון דער צייטונג און זיי האבן קלאר געהאט דעם כוח צו פארלאנגען אז בילדער פון פרויען זאלן נישט געדרוקט ווערן, צי ווייל זיי האבן געשריבן אין דער צייטונג און איר געשטיצט.

האדמו"ר בעל מנחת אלעזר ממונקאטש ז"ל
האדמו"ר בעל אמרי אמת מגור ז"ל
האדמו"ר מסאטמאר ז"ל
הג"ר אלחנן וואסערמאן ז"ל
הג"ר חיים עוזר גראדזינסקי ז"ל
הגאון בעל חזון איש ז"ל
הגאון בעל חפץ חיים ז"ל
הג"ר מאיר שפירא ז"ל
הג"ר שרגא פייוול מענדלאוויטש ז"ל
הג"ר שלמה וולבה ז"ל
הג"ר מרדכי גיפטער ז"ל
האדמו"ר מליובאוויטש ז"ל
הג"ר פינחס הירשפרונג ז"ל
הג"ר אפרים אשרי ז"ל
האדמו"ר מנייטרא ז"ל
הג"ר שמואל עהרנפעלד ז"ל
הג"ר יעקב קאמינעצקי ז"ל

פון דער אנדערער זייט בין איך נישט באקאנט מיט קיין שום גדול בישראל ביז א דור-צוויי צוריק וואס זאל זאגן אז דרוקן בילדער פון צניעות'דיגע פרויען אין א צייטונג איז א פראבלעם.

[וואלווי]

ר' שמשון רפאל הירש האט אויך געדרוקט א צייטונג Der Israelit. אינטערסאנט צו זעהן צו דארט איז אויך געדרוקט בילדער.

[וואלווי]

ר' שמשון רפאל הירש האט אויך געדרוקט א צייטונג Der Israelit. אינטערסאנט צו זעהן צו דארט איז אויך געדרוקט בילדער.

קארעקשאן:

אנגעהויבן דורך ר' מאיר לעהמאן, שפעטער איז נצטרף געווארען ר' שמשון רפאל הירש, און דערנאך אויך ר' יעקב ראזענהיים.

ס'האט אויך געהאט א לשון קודש'דיגע ווערסיע בשם "הלבנון".

[אבטולמוס]

עס זענען נאך דעמאלט נישט געדרוקט געווארן קיין בילדער אין צייטונגען, און אוודאי נישט אין קיין אידישע. די עטליכע בילדער וואס זענען יא געדרוקט געווארן זענען געווען אויסגעשניצט פון האלץ, וואס איז, כמובן, געווען גאר טייער.

[אבטולמוס]

ליתר שאת האב איך יעצט געכאפט א בליק אין דער ארכיוו פון איזראעלייט, און גלייך דאס געטראפן פון 1919. אבער דאס איז שוין היבש נאך דער פטירה פון הגרש"ר הירש ז"ל.

[וואלווי]

לכאורה, נאך רש"ה'ס פטירה, איז דאס נאך אלס געווען אונטער די פרומע קהילה, וואס דעמאלטס איז דאס בהסכמת רב ברויער.

ר' יעקב רוזנהיים איז געווען פון די פירערשאפט, אין דאס מיינט ביז די קהילה איז בטל געווארן פאר'ן קריג. די צייטונג האט אויך גערעדט בשם אגודת ישראל.

[שמחהלע קאפשטיק]

מענין לענין באותו בנין:
יעדער איז באקאנט מיט הערליכען ניגון "יאקאב" וואס איז מייסטעריש אראפגעזונגען דורך ר' יו"ט ערליך, ובתוך הדברים זינג ער :

איך האב א טאכטער יונג און שיין איך וועל דיר געבן פאר דיין כלה, יאקאב
און אויך נדן קריגסטו אויך אסאך
-דרייסיג בהמות פופצן אקסן צוואנציג קליידער פאר דיין כלה, יאקאב
און א זעקל אנגעשטאפט מיט געלט
און עס הערן די טאדזשיקן - און זיי הייבן אן צו שרייען יאקאב,
די קריגסט די שענסטע כלה אויפן וועלט

עד כאן מדברי ר' יו"ט ערליך

בערך פאר צעהן יאר צוריק איז ארויסגעקומען א סידי מיטן נאמען הייליגע ניגונים - עטליכע לידער פון ר' יו"ט ערליך אראפגעזינגען דורך ר' ירמי' דמן
אבער זיי האבן אינגאנצען צענזירט דעם ניגון מחשש פרויען - וז"ל:


איך האב א טאכטער יונג און שיין איך וועל דיר געבן פאר דיין נדן יאקאב
און אויך נדן קריגסטו אויך אסאך
-דרייסיג בהמות פופצן אקסן צוואנציג קליידער פאר דיין נדן, יאקאב
און א זעקל אנגעשטאפט מיט געלט
און עס הערן די טאדזשיקן - און זיי הייבן אן צו שרייען יאקאב,
די קריגסט די שענסטע שידוך אויפן וועלט

וואס גייט דא פאר ??
ירידת הדורות ?
עליית הדורות ?

כ'וועל זאגן די אמת מיר איז נישט איינגעפאלן אז איך דארף עפעס טראכטען ביז איך האב געהערט אז זיי האבן ארומגעטוישט,
די ניגון איז שוין געווען איבער פופציג יאר באקאנט ביים היימישען ציבור - און וואס איז יעצט געשעהן אז מען טאר נישט זינגען אזוי ווי ער האט עס אראפגעלייגט ?