עקסקלוסיוו: "דער ראדימנער פראצעס"

[הדד בן בדד]

גם אני בחלומי, געזעצן און געווארט מיט אן איינגעהאלטענעם אטעם, און... געבליבן מיטן צינג אינדרויסן...

[ריכטיג]

זייער אינטרעסאנט געווען צו לייענען. כ'ווארט קוים מיט געדולד אויף די המשך. כ'האב פרובירט צו זוכן שפורן פון דער מעשה, רדימנו, רעדעם און וואס נישט. חוץ אפאר רעפרענצן צו דער שטאט אין קול לובלין האב איך נישט געקענט טרעפן. אפשר זאגסטו דער מקור?

, דער געוואגטער איז שוין גארנישט אזא אינגל, ער איז א געוואגטער שרייבער, און א געוואגטער פארשער, ווייל ווי איינער האט שוין אנגעמערקט האב איך אויך געזוכט אינעם גוגל הדור און נישט געפונען, און דאס אז ער האט מצליח געווען אויפצוגראבן אזא מעשה איז שוין אליינס א געוואגטע אקציע, און דער וועג וויאזוי ער שרייבט עס.

.

גוגל איז נישט די שליסל דא, נישט קענענדיג זיך אייהאלטן האב איך דאס אליינס אויפגעזוכט, (כ'גיי נישט זאגן וואו ווילאנג געוואגטער גייט ווייטער מיט די מעשה, אויסער אויב ער וועט נעמען ערנסט דעם "אויב"...) יויש איז דאס א מעשה! אזא מכשפה קומט אראפ איינמאל אין זעקס טויזענט יאר! כ'בין נייגעריג וויפיהל שש וועט אויספיהרן כלפי צענזור, כ'זעה אז אפילו די אנטיסעמיטן בשעתו האבן זיך נישט ערלויבט אלעס און זיך אויך צענזורירט...

די בילד וואס די ברענגסט פון זלאטע איז צו מאדערן, דא האט איהר א בילד מיט די שמונה בגדים:

[דער געוואגטער יונגעל]

ראדימנו ראדימנו, ס'באזזט און גרילצט נאכאנאנד. אן אישי אן אימייל, וואס גייט פאר מיטן "ראדימנער פראצעס"? ס'קומט א המשך? איז עס פיקטיוו? האסט חרטה? וכאלו וכאלי.

איך האב קיינעם נישט געענטפערט געהעריג. איך בין געווען אויסטערליש פארנומען צוליב א פלוצים אונטערגעקומענע צופאל. איך בעט אייך אלע איבער דערפאר. בכלל מעג איך זאגן אז ס'נישט שיין פון מיר אז איך הייב אן א פארזעצונג און נעם דערנאך א שארטסטאפ. דא עקא פארוואס איך האב ממשיך געווען מיטן צווייטן פארזעצונג, ס'פשוט נישט עטיש צו פירן דעם ציבור אויף א רייד. האסט אנגעהויבן די ערשטע חלק, זיי ממשיך! פארפאלן די באן דארף פארן ווייטער.

פארנומען שמאנומען, אהער מיט די המשך!

נו נו, כ'הער וואס דו זאגסט. איך בין עפעס דא צו באוואסערן דיין נייגער?

איז אזוי. איך שטיי דא מיט עטליכע אישוס באדייטנד'טע ווי מינדליכע, ואין מוקדם ומאוחר צוליב א חוסר דאזע פון רואיגקייט לצמצם די דזשעלי שבמוחי.

1. די מעשה איז א מעשה וואס אנטהאלט אין זיך ראמאנס, ליבע, טשידן, הייסקייט, וכאלי וכאלי, זאכן וואס נאר טאטעס און מאמעס מעגן רעדן און דעזיגנירטע צייטן און ערטער. ס'געבט מיר א קיצעל פון צייט צו צייט צו עס פאסט אזאנס צו פאבלישן אין א פאבליק פארשפרייטן זשורנאל.

איך האלט אין איין באקומען שארפע אימיילס פון פריינט יודעי היסטאריע וגארביטש'ו אז ס'גלייכער זיך צו אפשאקלן דערפון באצייטנס. איין ביישפיל:

געוואגטער איך בעט זיך בתחנונים ביי דיר, שרייב נישט איבער די ראדימנא פרשה. ובזכות זה זאלסטו געבענטשט ווערן פון הימל. ראה הזהרנוך

נאך איינס:

כבוד הרב חכם וסופר שי'

איך בין מחוייב מוחה צו זיין אויף דיין לעצטע שריט פון באשרייבן ​די פרשת הרה"צ מרעדים, ס'איז כבוד ה' הסתר דבר, וחכמים הזהרו בדבריכם
כה דברי השפל
....

און נאך איינס:

ווער האט דיר געגעבן רשות צו פארשפרייטן אזא סיפור? ניבול פה איז ביי דיר גארנישט?

לכאורה קען איך דאס 'סאלווען' דורך משפר ומנקה זיין די לשון וסגנון הכתיבה.

2. ס'מיר אונטערגעקומען עפעס אומגעראכטן, עפעס וואס כ'האב נישט געקענט פאראויס שאצן. היות ס'פאדערט שטארק קאנצענטראציע און רואיגקייט אזוי אויך א סך צייט, איז נישט שייך געווען צו שרייבן בכלל. דער אמת איז אז דער סיבה איז שוין נישט עכט רעלעוואנט אויף פון יעצט און ווייטער. (האפענטליך).

3. לייקס. (סאררי שש איך טרעט אריין אין דיין טעריטאריע) אפשרייבן א לענגס און א ברייטס און באקומען דערפאר צוועלעוו נישטיגע לייקס איז א שטארקע טוירן-אף. ס'מאכט מיר פילן ווי כ'שרייב עפעס וואס איז ווערד לפי צלוחית -נישט מער. לדעתי ליגט דא א פעסטע קעיס און פאר אזא שוואכע רעספאנס שטיקט זיך פשוט מיין פענע. די טינט פארגליווערן זיך איידערן זען דעם פאפיר.

אדרבה, האסט יא הנאה געהאט? נו ווייז כאטשיג די מינומאלסטע ארויס צו ווייזן צופרידענהייט.

4. עס איז א גרויסע אחריות צו אויפוויקלן אזא פרשה אויפגריבלן און צולייגן אויף טעלערלעך. אזא סקאנדאל פאדערט געוואגטקייט - אבער ס'קען נאר גיין ווען ס'קומט באגלייט מיט אחריות.
עס פאדערט אן אומ'געהויערע אחריות צו אזאנס מפרסם זיין. דער ראדימנער רב איז נישט געווען אבי איינער. ער איז געווען א שיינער גאון, אן ערליכער ונכבד בעיני הבריות און צו אלעם א רעכטער אייניקל צום בני יששכר. אז מען קען נישט דעם פולן בילד ווי אזוי דער אמאליגן לעבנסשטייגער איז געווען אויף פארשידענע אספעקטן מיילשטיינער ווייט פון אונזער היינטיגן באגריף, קען מען פאלש אפלערנען די גאנצע פראצעס -וואס פון דעם האב איך מורא. אז איינער האט ריכטיג ארויס די אנדערשקייטן פון די שטעטעלישע לעבן אינדערהיים צו אונזער היינטיגן לעבן אזא איינער וועט זען די סיטואציע מיט ריכטיגערע ברילן.
אן אימייל:

כ'גלייב נישט אז איר באקומט באצאלט, אויב יא דאן איז נאך דא עפעס א נסיון. אבער אז נישט בעט איך דיר בכל לשון של בקשה, קלער זיך איבער און שרייב נישט דער חלק שני. דאס מפרסם זיין ברבים בפרט פאר אנשי דלא מעלי וואס וועלן מאכן דערפון סם המוות, פון וואנעט נעמסטו די אחריות און געוואגטקייט?

דאס אלעס איז א קורצער איבערשמיעס צאמגעקלאפט פון וואס ס'פליסט מיר אינעם רערל צווישן הארץ אינעם צינג.

[אויסגערוט]

יישר כח פאר די ערקלערונג. דער מעשה האט מיר געצויגען גלייך ביים אנהייב און איך בין געווען פון די פילע אנטוישטע ווען סאיז נישט געווען אין די נאכפאלגענדע וועקערס.
די אישוס וואס דו ברענגסט ארויף לגבי פארשפרייטן אזא מעשה, אפשר איז די עצה עס נאר ארויפלייגען אויפ'ן שטיבעל.
און לגבי לייקס פארשטיי איך אז אסאך ארבעט גייט אריין און עס געבט חשק אויף ווייטער, ממילא נעם איך מיך אונטער בלי"נ צו לייקען מכאן ולהבא. אפשר זאל מען מאכן א פעטישען און זאמלען חתימות וואס וועלן זיך אונטערנעמען דאס זעלבע.

Sent from my SM-G920P using Tapatalk

[ריכטיג]

א דאנק פאר די ערקלערונג, ביסט שוין געקומען צו אן החלטה? ביסט נאך אינטרעסירט אין מיינונגען פונעם עולם, אדער האסט שוין געהערט גענוג?

[דער געוואגטער יונגעל]

יא, כ'בין אינטערסירט צו הערן דיין מיינונג.

[ראובן]

געוואגטער יונגעל,

קודם כל, א גרויסן יישר כוח פאר דעם הערליכן ארטיקל. כ'האב גאר שטארק הנאה געהאט, און כ'קוק ארויס אויפ'ן המשך.

דיין ערשטע טענה וועגן הצניעות יפה, איז לענ"ד נישט ריכטיג. וועקער איז נישט "דאס אידישע ליכט", און מיר מעגן זיך ערלויבן צו שרייבן מושגים וואס זענען, נאך אלעם, נישט פרעמד אפילו פאר קינדער וואס קענען עטליכע פסוקים חומש.

דיין צווייטע טענה וועגן חסרון אין לייקס פארשטיי איך זייער גוט, און את חטאי אני מזכיר אז איך האב אויך פארפעלט צו לייקן הגם כ'האב זייער הנאה געהאט. אלזא הגם ווייניג לייקס איז קלאר א טענה, און דער עולם דארף זיך פארבעסערן אין דעם ענין, זאלסטו עס אבער נישט נעמען פאר אן אנדייטונג אז מ'איז נישט מכיר טובה ח"ו.

איך וויל זיך מצרף זיין צו דער בקשה אז דו זאלסט ממשיך זיין.

[כוכב]

את חטאי אני מזכיר היום, איך האב אויך נישט ערליך געלייקט פשוט ווייל אויסער די ערשטע ארטיקל בין איך נאכנישט אנגעקומען צו ליינען דעם המשך, מחמת חוסר זמן, און כ'האב אלץ געטראכט מארגן, נעקסטע וואך גיי איך קויפן ביי ניוז סטענד, ליינען, פרינטן וכו', אבער די אינטערעסע איז גאר גרויס.
בנוגע געוואגטערס קאנסערן, ס'איז אמת אז מ'דארף שרייבן איידל און חלילה נישט נכשל ווערן אין ניבול פה! גלייכצייטיג איז אבער אויך א חוב קדוש נישט צו מחפה זיין אויף די מענטשליכע שוואכקייטן וואס קענען זיך מאכן אפילו ביי גרויסע צדיקים. פון די גרעסטע חסרונות אין חינוך איז אהערצושטעלן אלע תולדות פון צדיקים אז במעלליו יתנכר נער, און ביי די אכט האט ער שוין געקענט ש"ס וכו'.
געבן די אמת'ע פארבן איז די גרעסטע מוסר השכל אז אל תאמין בעצמך, און דער גרעסטער צדיק איז אויך א מענטש און אפילו מ'פאלט דורך איז נישט עק וועלט. וואס דארף מען מער ווי דעם אז אין חז"ל טרעפט מען פילצאליגע געשיכטעס אויף די גרעסטע צדיקים א שטייגער ווי ר' עקיבא און ר' מאיר, טאקע צו לערנען א דרך תשובה פאר אלעמען.
און דאס איז נישט נאר מיין שיטה, נאר איך האב אמאל אזוי געהערט פון איינעם פון די גרעסטע עובדים בדורינו, וואס האט געזאגט מיט א תקיפות, אז לדעתו דארף מען דרוקן א ספר מיט אלע מכשולות ווי צדיקים זענען דורכגעפאלן. און ער האט אויסגעברייטערט, אז עס זענען געווען צדיקים וואס זענען דורכגעפאלן מיט חמורות שבחמורות אויף א פארנעם ווי דוד המלך, און לדעתו דארף מען דאס חזרן, לערנען און געדענקען, און ארויסנעמען דעם לימוד אז ווען מ'כאפט א פאטש, ווי שטארק נאר, הייבט מען זיך גלייך אויף.
העווינג דעט סעד, פארשטיי איך זייער גוט דיין דילעמע און פחד פון פרעשור וכדו'. דעריבער, אויב באשליסטו אז דו ווילסט נישט ממשיך זיין וואלט איך יא געשטיצט און אפילו פארלאנגט, אז איינמאל האסט אנגעהויבן, זאלסטו כאטש ארויסשטעלן דעם המשך אין מאחורי אדער שבת אחים בלויז פאר אונז.
אדאנק

[קאמענטירער]

איך וויל אויך אויסדרוקען מיין שטיצע צו פארזעצן מיט די המשך, און לוא יהא סדא א סיבה נישט צו שרייבען וואלט מען עס געדארפט איבערקלערן בעפארן שרייבען נישט יעצט לאחר המעשה (בעסער געזאגט אינמיטען די מעשה..)

אין ערגסטען פאל מוז מען אפשר טאקע נישט אלעס שרייבען בפרטי פרטים אבי די עיקר מעשה זאל שטילען די דורשט און אינטערעסע פונעם עולם, ווי זאגט דער וועלט: ליגענט טאר מען טאקע נישט זאגען, אבער סמיינט נאך נישט אז מען מוז אויסזאגען דער אמת...

[קלוגע יודל]

שוין תשובה געטון: יעצט געגעבן די דרייסיגסטע לייק פאר די ערשטע תגובה.

Sent from my XT1528 using Tapatalk

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מענטשען האבען נישט געלייקט ווייל מ'האט געליינט אינ'ם וועקער, נישט אנליין, ופשוט.

לגופו של ענין, אין אחר כוכב כלום. ער האט עס גוט אוועק געשטעלט. נאר טאמער מ'איז מחליט נישט ווייטער צו גייען, ביטע געבען עכ"פ די לינקס ווי מ'קען אליינס נאכפארשען די המשך.
ייש"כ

[בענדזשאמין פרענקלין]

איך האלט אין איין באקומען שארפע אימיילס פון פריינט יודעי היסטאריע וגארביטש'ו אז ס'גלייכער זיך צו אפשאקלן דערפון באצייטנס. איין ביישפיל:

איך בין מחוייב מוחה צו זיין אויף דיין לעצטע שריט פון באשרייבן ​די פרשת הרה"צ מרעדים, ס'איז כבוד ה' הסתר דבר, וחכמים הזהרו בדבריכם
כה דברי השפל
....

איך פארשטיי נישט, ממ"נ ענדיגט זיך די מעשה אז דער ראדימנער איז טאקע געווען א טלית שכולו תכלת איז דאך דאס ממש כבוד ה' דבר דבר, ווידעראום אויב ענדיגט זיך עס אז עס איז שוין גארנישט אזא טלית שכולו תכלת נאר עס האט אויך לובן אריינגעמישט פארוואס רופט ער אים הרה"צ און פארוואס איז כבוד ה' הסתר דבר?

[יהושע חיים]

קען זיין די בילבול האט זיך אויסגעארבעט (עיין ערך וועבערמאן) וד"ל

Sent from my Fire Phone using Tapatalk

[געוואלדיג]

דער געוואגטער האט א ספק זיין הארץ צאפלט איהם, ער אליין האט חשק צו מפרסם זיין די מעשה אבער מצד שני ציטערט ער מצד ויהיו מלעיבים במלאכי אלוקים, איך בין א שותף מיט זיינע ספיקות כאטש מיין נייגער ברענט אין מיר האב איך אפילו מורא פון א בקשה צו די לינקס, עס איז א האקעלע נקודה און אויב דאס איז דיין אפהאלט פארשטיי איך דיר, עס איז א שווערע החלטה.

[קאמענטירער]

דער געוואגטער האט א ספק זיין הארץ צאפלט איהם, ער אליין האט חשק צו מפרסם זיין די מעשה אבער מצד שני ציטערט ער מצד ויהיו מלעיבים במלאכי אלוקים, איך בין א שותף מיט זיינע ספיקות כאטש מיין נייגער ברענט אין מיר האב איך אפילו מורא פון א בקשה צו די לינקס, עס איז א האקעלע נקודה און אויב דאס איז דיין אפהאלט פארשטיי איך דיר, עס איז א שווערע החלטה.

למעשה איז עס פאר אונז א חיזוק אז סאיז נאך דא צווישען אינז אזאנע וואס עס טוליעט נאך אין זיי די פינק אין הארץ און האבען ביי זיך אביסעלע יראת שמים

[הוגה]

איך האב עס געליינט מיט דארשט און געלייקט בשפע בשעתו. איך קוק ארויס מיט האפענונג אויף די המשך הסיפור. דו האסט א געוואלדיגע רייכע שריפט. ביטע אנטויש אונז נישט.

[דער געוואגטער יונגעל]

דאנקע אייך אלע פאר דו גוטע רעיונות און געדאנקען. ס'האט מיר געגעבן א שטופ אויף פראנויס.
באזונדער כוכב, דיינע ווערטער ווילן זיך להשתקע בלבי זיין.

איך האב שוין אנגעהויבן ארבעטן פאר די קומענדיגער פארזעצונג חלק ג'.

[ביבער]

וואס האט אים געבאדערט צו געבן א גט און פטור אן עסק? איך וואלט ווען געגעבן 10 גיטין'ס אבער פוץ פון דא.
ווער איז געווען דעס אנגעבליך קינד?
איז פארהאן אייניקלעך פון דעם קינד? (קען מען דאך נעמען DNA...)

[קל וחומר]

א גט אינוואלווד א רב, סופר, עדים וכו' וואס וואלט אנגעמאכט א שטינק.

[א איד]

איך שעם זיך פאר מיר אליינס
איך בין א תובע בפה, בגלוי ובסתר, אדער בגלוי כבסתר, און נישט נאר בפה נאר בידים אויך, (כתיבה הוי מעשה), איך ליין אזוי געוואגטערס אמתלא, און איך טראכט זיך ביי מיר שלום עלי נפשי, איך האב עס זיכער געלייקט,
קוק איך אזוי אדורך די תגובות פון אנהייב ביזן סוף, און לחרפתי זעה איך ווי די הענטעלע איז ארויף, קודם האב איך אראפ געדרייט אלע הענטעלעך, און דערנאך קום איך אריין דא, זיך אנטשולדיגן ברבים, און באדאנקען און בעטן פון געוואגטער ממשיך צו זיין, על דעת כוכב ותלמידיו ותלמידיו תלמידיו.

[דער געוואגטער יונגעל]

היות דער פראצעס ענטהאלט אין זיך אן א שיעור אומקלארע באריכטן און אפט אפי' קעגנזייטיגע אינפארמאציע; במילא איז כמעט נישט שייך ס'זאל נישט אריינפאלן קיין סתירות דא און דארט. איך פרוביר צו אויסקלארן דו מערסטע קראנט און פארלעסליך וואס איז שייך. ביטע עס נעמען מיט פארשטענדעניש.

***
זלאטע זיצט ביים ראדימנער רב אין שטוב ווי ביים טאטן אין וויינגארטן, באקוועם אז נאר. נו פארוואס דען נישט? מען געבט איר דאך דא אויף א גאלדענעם טאץ, וואס נאר ס'פארשמעקט זיך איר.
דער שטימונג אין שטוב איז געווארן א נידערגעשלאגענע און א דערביטערטע. מען האט פון איר געוואלט פטור ווערן ווי אמשנעלסטן.
איין פריהמארגן ווארפט זלאטע איר פארשלאג פאר רעבעצין שפירא: "טוט מיר א טובה און טרעט אפ פון דא, פארט קיין ארץ ישראל און לאזט מיר דא זיין, איך געב אייך דערפאר צוויי א האלב טויזנט דאלער!".
רעבעצין שפירא האט זיך דערפון נישט צוטון געמאכט.
זלאטע האט ווי אנגעהויבן צו ליציטירן, געאפפערט דריי טויזנט דאלער אפטרעט געלט, ארויף מער און מער -ביז אזויפיל ווי פיר טויזנט דאלער אפטרעט געלט- אבער רעבעצין שפירא האט דאס קאטעגאריש צוריקגעווארפן.
זלאטע האט באשלאסן צו געבן א צי דעם שטריק אויפן פארקערטן ריכטונג. נעמליך, געשאסן א פארלאנג צום רב: "געבט מיר א גט, און געב מיר צו פינף טויזנט דאלער מיטן גט. טאמער נישט, פארגעס נישט שמואל'טשי מיינס... איך האב ביי מיר געריכטס אקטן אז דו האסט מיט מיר חתונה געהאט! איך האב געבוירן פון דיר א 'זיבעלע' וואס קאסט מיר יעדן חודש פינף און זיבעציג זלאטעס פארן בית יתומים אנשטאלט וואו איך האב אים געגעבן צו האדעווען. איך וועל אריין לויפן אין שול אפשטעלן ס'ליינען, און פארציילן פארן שטאט פונקטליך וואס דו האסט מיט מיר געטון".
- "אבער פארוואס..." - - -
- "איך דארף א גט מיט פינף טויזנט דאלער!" האקט זלאטע איבער דעם ראדימנער.
- "ניין, פארגעס דערפון!" ענטפערט איר דער רב א קאטעגארישער.

***
אין איינע פון די טעג האט זלאטע אפגערייזט קיין קראקא.

קראקאווער אידן ווארטן אפ דעם פוילישן פרעזידענט - 1927

אויפן וועג קיין קראקא האט זלאטע געמאכט א קורצע אפשטעל אין אשווענצים. אין אושווענצים האט זלאטע זיך געווענדעט צו איר פלומעניק דוד ווייס מיט זיין ווייב סלאמעא, וואס האבן דארט געוואוינט. דוד'ס שווער איז געווען זלאטע'ס א ברודער.
זלאטע האט זיך אויפגעהאלטן געציילטע טעג אין קראקא, אבער פון מנוחה לאזן דעם ראדימנער רב איז איר נישט געקומען אויפן געדאנק. זלאטע האט פון קראקע געשריבן א בריוו צום רב ווי זי פאדערט אירס מיט ביטערניש:

ב"ה יום ג' פרשת נשא פה קראקא שלום וכל טוב סלה.
לכבוד שאר בשרי הרב הצדיק שליט"א.
איך האב דא פון אייך גרויס עגמת נפש, וואס איז מיר געקומען גאנץ אומזיסט. אינדערהיים האב איך א קישען און א איבערבעט, און דא מוז איך שלאפן צווישן פרעמדע, דו ווילסט נישט וויסן פון גארנישט, דו זיצט זיך אינדעהיים און מיך האט עס פארטראגן אזש אהער. צו וואס האט מען דאס באדארפט? אז מיין הארץ זאל צושניטן ווערן אויף הונדערט שטיקלעך? אלע מחלות און עגמת נפש'ן האב איך צוליב דעם, איך האף אבער, אז דער רבנו של עולם וועט מיר ארויס העלפן.
איך בעט דיר אז דו זאלסט קומען מוצאי יום כיפור (?-שבועות) און אויב נישט, וועל איך קומען צו דיר, ווייל אנדערש וועל איך נישט הערן קיין קידוש און קיין שלום עליכם. נאך אמאל שרייב איך דיר, אז דו זאלסט קומען, און געדענק מיינע ווערטער און זיי וויסען, אז אלץ איז פאר דיינע עבירות און נישט פאר מיינע.

דער אידישער צענטער אין אוושווענצים

עס איז שוין אריבער דריי וואכן און האסט אפילו קיין איין מאל נישט געפרעגט, וואס דאס קינד מאכט. ווייס אז דאס קינד איז שלאף, און דו האסט נישט געפרעגט וואס ער מאכט. וואס איז דאס קינד שולדיג אז דו האסט געזינדיגט? דאס קינד האט זיך אויף דער וועלט נישט געבעטן.
פון מיר דער רעבעצין זלאטע תחי'! איך שוק דיר ברכות און וואונטשן, גאט זאל דיר געבן לאנגע און גיטע יארן. הלואי דער אייבערשטער זאל מיר שוקען א ישועה במהרה בימינו, אז אונזערע תפילות זאלן דערהערט ווערן אין הימעל.
ממני הנ"ל, וואס האפט וואס שנעלער צו זעען זיך מיט דיר געזונטערהייט.

***
אין די געציילטע טעג וואס זלאטע איז נישט דא געווען, וויילענדיג אין קראקא, איז געווען די ריכטיגסטע צייט אויסצונוצן איר אפוועזנהייט פאר א לעזונג צום קריזיס. די משפחה איז זיך צוזאמגעקומען פאר א באראטונג, צו זען וואס מען קען טון צו לייזן די פראבלעם, און אפהאלטן זלאטע פון ווארפן די באמבע.
די משפחה איז - נאך צענדליגע פארשלאגן אויפן טיש - געבליבן מיט א געמיינזאמע פלאן, וואס מען טוט ווייטער, און וועלכע שריט מען האט יעצט צו טון.
דו אנוועזענדע זענען זיך צוגאנגען מיט שטורמישע געמיטער האפענדיג אז זאכן זאלן זיך אויסלאזן אויפן בעסטן.
נישט לאנג דערנאך און זלאטע איז צוריק געקומען קיין ראדימנא צו איר בחינם'דיגער אכסניא ביים ראדימנער רב אינדערהיים.
מען האט זלאטע'ן געאפפערט פופצן הונדערט דאלער בנוסף צו א טייערע שטערן באנד פון פערל, צו דעם אלעם וועט מען איר צושטעלן א לייטישע שידוך פאר איר. דאס אלעס האט שוין גערעדט ווערטער צו איר, און זלאטע האט זיך בארואיגט.
קיין געלט אבער האט דער רב נישט פארמאגט צו זיך, נישט אנדערש פון יעדן שטעטלישן רב וואס האבן אלע געלעבט אין ארימקייט. דאס קליין געהאלט זייערע האט קוים געקלעקט פאר ברויט מיט שמיר. דער רב אליינס איז געשלאפן אויף א בעט אונטערגעהאלטן מיט דריי פיסלעך, ווען א באשטאנדטייל דינט אלץ דעם פערטן פיס צום בעט.
דער רב האט געשיקט א טעלעגראמע צו יוסל גאלדשטיין, זיינס אן אנהענגער פון אמעריקע, אז ער זאל דרינגענד אריבער שיקן טויזנט דאלער קיין ראדימנא.
דער ראדימנער רב האט געהאט אוועק געלייגט אין אמעריקא דריי טויזנט דאלער, אפגעשפארט א פרוטה נאך א פרוטה פאר די נדן פון זיינע דריי יונגסטע טעכטער, וואס האבן נאך געוואוינט ביי אים אינדערהיים. אנרירן די נדן פון זיינע טעכטער האט צודריקט דעם רב'ס הארץ אין א טיפע קלעמעניש, און אנשטאט די איבריגע פינף הונדערט דאלער האבן דעם רבי'נס טעכטער איר אהין געגעבן צוויי שנירלעך פערל.

***
תיכף דערנאך, האט זיך דער רבי'נס יונגסטער טאכטער מינדל מיט איר שוועסטער געלאזט אין וועג צו א דערנעביגן שטעטל, וואס גרעניצט זיך מיט ראדימנא. זיי האבן אנגעקלאפט צו אברהם דאמיניק אין שטוב. אברהם דאמיניק איז געווען א מיטעליעריגער מענטש מיט א גרויען בארד, א געשטעל, אבער שוין פופצן יאר אן אלמן, דערנאך וואס זיין ווייב איז אים אפגעשטארבן.
די רבי'נס טעכטער האבן אים פארגעלייגט זייער פארשלאג, אז זיי האבן א שידוך פאר אים גאר פאסיג. ביי זיי אין שטוב, געפינט זיך יעצט זייערס א קרובה פון ווייטן אמעריקע, א געראטענע.
אברהם האט מתחילה געהאט קנאפ אינטערסע צו זייער פארשלאג: "וואס פעלט מיר יעצט? אלץ איז מיר גוט אזוי!" - האט ער ווידערהאלד נאכאנאנד. ווען זיי האבן נישט נאכגעלאזט, האט ער מסכים געווען אריבער צו שיקן זיינס א טאכטער זאל גיין אנקוקן זלאטע'ן. דער טאכטער איז צוריק געקומען פאזעטיוו, פארציילענדיג אז זלאטע מאכט א גוטע איינדרוק אויף איר.
אברהם דאמיניק איז איינגעגאנגען צו גיין אויף 'באשוי'. דער באשוי איז פארגעקומען ביינאכט ביים ראדימנער רב אין שטוב, וואו זיי האבן זיך באקענט איינער דעם צוויייטן. נאך עטליכע 'טרעפונגען' האבן זיי געבראכן טעלער און געשריבן תנאים.
איין טאג שמועסנדיג מיט אים, האט זלאטע דערציילט פאר איר צוקונפטיגן חתן אז זי פלאנט יעצט אפצורייזן קיין מאריענבאד. איר חתן האט איר ערקלערט אז ער איז מסכים, אבער ער וועט נאר ווארטן מאקסימום דריי חדשים, אויב קומט זי נישט צוריק ביז דאן, וועט ער איר פארלאזן. זלאטע האט פארשטייצעך הייס פארשפראכן אז זי האפט אינגיכן צו זיין צוריק, און קענען זיין מיט אים צוזאמען.

***
זלאטע האט פארברענגט א וויילע אינעם קור ארט מאריענבאד, אן ארט ווי עס האבן זיך אויפגעהאלטן אן א שיעור אידן, ובתוכם הונדערטע רבנים ואנשי מעשה, "גוטע אידן" פונעם גאנצן אומגעגענט און ארום. (סתם לחידוש בעלמא, א טייל פון דו גרויסע רבי'ס וואס האבן געוויילט אין מאריענבאד, זענען בכלל נישט דארטן געווען {נאר} פאר די בעדער, נאר צוליב דעם, וואס עס איז געווען אן ארט, וואו עס זענען זיך געקומען פראווענען די בעלעבאטישע טיפ אידן, און ס'געקומען הויפענס זלאטעס אונטער די קוויטלען- א שטייגער ווי דער בעלזער רב און הרה"ק רבי ישראל טשארטקאווער זצ"ל).

ÄîàÅ îëëêÉÿ.jpg (42.56 KiB) געזען געווארן 1559 מאל

טייל פון די 'גוטע אידן' וואס זענען אינגעשטאנען אין די באוואוסטע לייטנערס האטעל אין מאריענבאד

אן ארט מיט אזויפיל 'גוטע אידן' אונטער איין הימל איז געווען ווי א זיסער חלום פאר איר.
"ווער ווייסט, אפשר וועל איך דא אריינכאפן צו קענען טון עפעס א הייליג שידוך, א רבי'ש קינד, א רב, צו גאר א רבי'ן אליינס" - איז געלעגן זלאטע'ן אויפן געדאנק.
מען האט געוואוסט צו פארציילן, אז זלאטע האט אין מאריענבאד פרובירט אונטערצושיקן שדכנים צו גוטע אידן וואס האבן שוין נישט פארמאגט קיין פרוי. צווישן די רבנים צו וועם זלאטע האט זיך צוגע'שדכנ'ט, איז געווען דער דער פאדגורזשער רב הגה"צ ר' יעקב בנציון פרענקל-תאומים זצ"ל (פאדגורזש איז א פארשטאט צו קראקא. ווי עס איז געווען דער קראקאווער געטא) און צו דער ראפשיצער רב הגה"צ ר' מנשה מארילעס זצ"ל.

esther flam.jpeg (6.28 KiB) געזען געווארן 1559 מאל

דער ראפשיצער רבי(צין) אסתר פלאם (עם בעלה הגה"צ ר' מנשה מארילעס)

הרבנית אסתר פלאם איז געווען דער דריטער רעבעצין פונעם ראפשיצער רב. ווייזט אויס אז ער האט זיך נישט צוגעכאפט צו זלאטעס שידוך פארשלאג.

זלאטע איז געגאנגען אזוי ווייט, ביז פארהייראטע פערזאנען. זי האט געאפפערט גרויס אפטרעט געלט פאר פארהייראטע פרויען, וואס וועלן אפטרעטן דורך נעמען א גט, אזוי אז זי זאל קענען פארווירקליכן איר חלום, און שליסן א לעבן מיט א רב.
צווישן אירע פולע אקטיוויטעטן אין מאריענבאד, האט זי נישט פארגעסן צו דערמאנען דעם ראדימנער רבי'ן, די סיבה פארוואס זי איז געקומען קיין פוילן.
זלאטע האט אפגעשיקט א פרישן בריוו צום רב.

"ב"ה יום ב' פרשת בלק פה מאריענבאד,
לכבוד שאר בשרי הרה"צ שליט"א!
דעם בריוו פון כבוד קדושתו האב איך איבערדעליינט מיט גרויס פרייד, איך מוז אבער זאגן אז כבוד קדושתו האט מיר צובראכן און פארוואונדעט דאס הארץ, און האט געשאטן זאלץ אויף מיינע וואונדן, און איצט ליג איך קראנק. פונדעסטוועגן, וויל איך זיך זעהן מיט כבוד קדושתו. איך וויל וויסן וואס איר מאכט אין געזונט. צו כבוד קדושתו עסט או שלאפט, איך בעט דאס אלץ מיר גענוי שרייבן, כדי מיך צו דערהאלטן ביים לעבן.

מאריענבאד שטראמט מיט אידן

די הייליגע רעבעצין האט מיך אזוי שעהן אויפגענומען. זי האט זיך נישט געוואלט א ריהר-טהון אן מיר. זי, מיט אירע טייערע קינדער, האבן געטאנצט ארום מיר א גאנצן טאג, זיי וואלטן מיר דאס טעלערל פון הימל אראפ געבראכט. איך מוז אייך זאגן, אז דער בעזוך ביי אייך האט מיך ממש מחי' געווען. אייער תורה, אייר אפריכטען דעם שבת'דיגן טיש, אייר זאגן שלום עליכם, און אייער גאנ פיהרונג, האבן מיר פשוט דערהאלטן ביים לעבן.
טייערע רבי! איהר שרייבט אז איר האט עגמת נפש! וואס פעהלט אייך דען?! איר האט ג-ט צו דאנקען אייער רעבעצין ביז הונדערט און צוואנציג יאהר, אן אייערע קינדער , און הונדערטער מענטשן זיצן ביי אייר טיש, הלואי זיי זאלן זיך מעהרן ביז הונדערט יאר. און איצט בארעכנט מיך איינזאם ווי א שטיין, איך האב נישט צו וועמען א ווארט צו רעדן, איך האב נישט פאר וועמען מיין ביטער הארץ אויסצוגיסן. איך קאן נישט עסן, או איך שלאף נישט. זעהט רבי לעבן, וואס פון מיר איז געווארן. הלואי דער אויבערשטער זאל מיר אין גיכען שיקן א ישועה.
טייערער הייליגער צדיק! איך האף אז מיט גאט'ס הילף וועל איך קאנען פארברענגן ביי אייך דעם גאנצען יום טוב, אבער די רעבעצין זאל לעבן, זאל מיך אליין פארבעטען. איך האב טעלעגראפירט צו מיין טייער קינד און איך האב באקומען א תשובה אז דאס קינד האט זיך פערקיהלט. האב איך געשיקט א דעפעשע מ'זאל נעהמען א דאקטאר. איצט איז געקומען א ידיעה אז דאס קינד איז בעסער. פון גרויס עגמת נפש בין איך קראנק געווארען. איצט, מייו טייערער הייליגער רבי, שרייב איך אז מיין גאנץ לעבען הענגט-אב פון דעם רבי'ן זאל לעבן. ווען דער רבי זאל וועלן, וואלט אויף מיר געקומען א הילף. איך פערהאף צו גאט און דעם רבי'ן, אז כבוד קדושתו וועט אין מיר געדענקען.
מעהר קיין נייעס צו שרייבן. איך וואונטש אייך געזונט.
פון מיר, אייער קרובה זלאטע תחי'!
א שעהנער גריס פאר דער רעבעצין און די קינדער."

***
אין איינע פון די טעג, האט דער ראדימנער רב זיך צופעליג אנגעשטויסן אין ראדימנער מקוה מיט אברהם דאמיניק.
"וואס מאכסטע אברהם? ווי האלט מען מיטן שידוך?" פרעגט דער רבי.
"איך ווייס? זי וויילט איצט אין מאריענבאד." ענטפערט אברהם'ן.
"איך האב זיך אביסל נאכגעפרעגט איבער איר יחוס, איך האב געהערט עפעס סקאנדאלן פארבינדן צו איר נאמען." לייגט דאמיניק צו.
נישט וויסענדיג וואס אברהם ווייסט שוין אלץ, האט דער ראדימנער איילענדיג פארענדיגט דעם שמועס.

***
וואספארא שפיצל האט מען אפגעטון פאר זלאטע'ן אין קראקא? ווער איז דזשעק לאנדאן?
ליינט ווייטער מיט שפאנונג, אינעם קומענדיגן זשורנאל....

[הוגה]

WOW! דער מעשה איז געשריבן עפעס מורא'דיג ציענד. יישר כח פאר'ן ממשיך זיין און מיר קוקן ארויס אויף די המשך. אגב, די לשון הכתב קלינגט עפעס אלט-מאדיש. דו שרייבסט עס נאך פון א בוך אדער וואס?

[בת קול]

גאר ציענד און פיין געשריבן! יעצט ליינענדיג דעם לעצטן פארזעצונג באמערק איך עפעס אז כ'האב בכלל נישט געלייקט ביז אהער!
חטאתי חטאתי קליק קליק! כ'מיין לייק לייק!

[דער געוואגטער יונגעל]

WOW! דער מעשה איז געשריבן עפעס מורא'דיג ציענד. יישר כח פאר'ן ממשיך זיין און מיר קוקן ארויס אויף די המשך. אגב, די לשון הכתב קלינגט עפעס אלט-מאדיש. דו שרייבסט עס נאך פון א בוך אדער וואס?

די בריוון איז פשוט אז ס'אלט מאדיש, ס'איז דאך זייערע בריוון ווי אזוי זיי האבן דעמאלטס גערעדט.

די מיינסט אזאנע אויסדרוקן ווי "שמואל'טשי מיינס" ? אדער די נוסח ואופן הכתיבה בכלליות?

[הוגה]

די מיינסט אזאנע אויסדרוקן ווי "שמואל'טשי מיינס" ? אדער די נוסח ואופן הכתיבה בכלליות?

איך האב גארנישט ספעציפיש געמיינט נאר די אופן הכתיבה בכלליות. איך האב עס געמיינט אין א פאזעטיווע וועג, עס גיבט צו צו די געשמאקייט פון די מעשה.