הא לן והא להו

[אמת45]

קאראנע דאמינירט די מענטשליכע געשפּרעך טאג אין נאכט, דיזע טעג. האפענטליך וועט עס ווערן א אויסגעדראשענע און אומאינטערסאנטע טעמע אין די נאנטע צוקונפט און די אלע ארטיקלן, מיינונגען, אבזערוואציעס וועלן ווערן א פארגאנגענהייט.

איך גלייך נישט צו שרייבן איבער צייטווייליגע טעמעס. סיי ווייל ס'דא גענוג און נאך צו הערן פון אנדערע, ווי אויך מער ערפארענע, און בעיקר וויבאלד איך שפיר אז ס'טאקע בלויז א צייטווייליגע טעמע, א נייעס, א טוויט, וואס עקספּייערט ווי מילך.

די איצטיגע קאראנע קריזיס איז אבער אנדערש. ווארים אויסער די עצם קרענק, הערשט א וועלטליכע, עקאנאמישע, קאטאסטראפע, און ס'דא פילע אבזערוואציעס אנצומערקן דערוועגן.

ראש וראשון איז מיר אינטרעסאנט געווען אט דעם פאלגנדן נקודה.

אינעם טאג טעגליכן לעבן געפינען מיר אסאך מיינונגס פארשידנהייטן צווישן די פעלקער, פארטייען, אידיאלאגיעס, און אלגעמיינע גערופעס, יעדער מיט זייער בליק אויף די זאך. פון קלימאט טויש ביז ספּארטס, איז דא חילוקי דעות אויף אלעס און אלעמען.
דאס איז פאליטיק. די טאג טעגליכע נייעס איז שטענדיג פארנומען מיט א גערויש פון קולות, פון מיינונגען, אפשאצונגען, קאנספיראציעס, קאנפראנטאציעס, אטאקעס, אויפקלערונגען, אלס זיך צו פארשטענדיגן אלס א מענטשליכע ראסע.

כעת, ביי די איצטיגע פאזע פונעם קריזיס, קוקט מיר אויס ווי די וועלט איז מער ווייניגער פארשטענדליך צוזאמען אויף איין מיסיע, אפגעזען אלע מיינונגס פארשידנהייטן. מ'הערט כמעט נישט קיין פאליטיק, יעדער פארשטייט ס'איז א געפאר, א קאטאסטראפע, און ס'איז דא געוויסע מאסנאמען וואס ברויכן געשטעלט ווערן דאס בייצוקומען, יעדער, אפילו פרעזידענט טראמפּ.

דאס כשלעצמו איז א שטארקע פונקט פאר זיך. די אחדות וואס די גלאבאלע באפעלקערונג איז בכח צו ערייכען, איז שיין.

אבער דא קומט די וואונדער צו מיינע אויגן ברעמען.

צווישן אונז היימישע אידן, שיינט מיר, איז מען בכלל נישט שווה בשווה אויף א מיינונג.
סאמהאו האבן די רעכטע און די לינקע ווידעראמאל זיך געטראפן ביים פרשת דרכים.

וואס קען שוין זיין די טיילונג?
איז דא א מגפה? יא.

איז דא א סכנה פאר די שוואכערע? יא.

איז דא א וועג באופן טבעי פון דאס פארמיידן? יא.

אלזא, מעג מען אנגיין כאילו לא היה און באזוכן די עלטערן? ניין.

דאן אויף וואס קריגט מען זיך?
וואס האלט דער רעכטער וואס דער לינקער האלט נישט, און די פארקערטע?

טראכט איך אזוי.

פון איין זייט איז דא דער היימיש רעכטער "לאדעכאָפּ" איד וואס איז נישט געוויינט נאכצופאלגן סייענס, און פארמאגט ווארשיינליך א טראמפּ שטיצערישע שטימונג דערוועגן. פון איין זייט הויערט א שרעקוועדיגע געפאר וואס ער קען נישט פארקוקען, און פון די אנדערע זייט וויל ער נישט זיין א בלינדער נאכפאלגער אזוי ווי דער אלגעמיינער גוי וואס שאקעלט צו און גלייבט צו אלעס וואס די געלערענטע זאגן.

איז ער אין א שטיקל דילעמע.
נישט גיין צום חתונה, שפּאַרן די חדרים, שוהל'ן, איז עקסטרעם פון אויבנאויף. ס'איז לינק. ווידעראום אנגיין געהעריג און איגנארירן די אלארם איז דאך א טיפשות, אלזא, אלס א ריין אידישער/חרדישער פראדוקט, קומט אפיר אן אייגענעם סקיצע פון וואס מ'פאלגט יא און וואס נישט.
צו דאס איז מחמת חוצפה, אויבערחכמישקייט, אדער סיי וועלכע אנדערע שטריכן אין די אידישע כאראקטער, איז ווירקליך דאס די ענטפער: ווייל מיר זענען אנדערש. מיר טראכטן אנדערש.

דער לינקער איד פון די אנדערע זייט, וואס קוקט גראדע די נייט שאוי בתמידית, איז קעגן ישיבה למצויניים, גייט א אלטע שטריימל, טראגט מיט די עירוב, ליינט ביכער, הערט פאדקעסטס, איז האלב פאר יאפפעד, האסט א טראמפּ שטיצער, גלייבט אין עוועלאציע מיט א טוויסט, דער איז גאנץ פארשטענדליך אויף אן אנדערע מיינונג אינגאנצן. משוגע איז דער וואס נויגט אוועק פון וואס די דאקטוירים זאגן, און מיט רעכט. די דאקטוירים זענען די געלערענטע דא. היתכן? שרייט דער לינקער צום רעכטן אויף א וואטסעפפ גערופע. שפיכת דמים.

די קאנטראסט איז גאנץ קלאר, און ס'האט גארנישט מיטן קאראנא צוטוהן.

די צוויי גערופעס אידן זענען תמיד צוטיילט. דער רעכטער איד איז במהותו וממקורו א מענטש וואס גייט נישט נאך. פון יונגווייז אן האט מען דעם אידישן פאלק ערצויגן ליבערשט צו גיין אין ים ווי זוכן שוץ אויף טריקעניש. אונזער גאנצע היסטאריע איז אייגנארטיג, נישט נאטורליך. דאס איז די אידישע כאראקטער בכלל. געלט מאכט דער איד אויך אנדערש ווי דער גוי, רעלאטיוו. דער רעכטער אויבערחכם איז א האלבע אידישקייט. ס'נישט די טעמע -- די חפצא, אויף וואס ער שפארט זיך, ס'איז א מהלך המחשבה.
דאס איז זיין מיינונג אויף קאראנא.

דער לינקער איד ווידעראום איז דער סקעפטיק. ער איז נישט אזוי איבערצייגט. (גראדע אויך א אידישע כאראקטער שטריך). דאס איז אויך א געדאנקען גאנג. ס'דארף שטימען. ס'איז מוכרח. ס'איז שקר. דעם לינקן איד שמעקט נישט קיין קוגל ביים אוהל, קיין ראזשאוואלקע ביים דאווענען, און קיין סיפורי צדיקים.
נישט צופעליג.

אינדערצייט וואס די גאנצע וועלט קען זיך צונויפגעקומען אויף איין גאנג, אמפערן זיך די צוויי גערופעס ווייטער.

און די שולד?


דער רעכטער איד איז ווארשיינליך א טיפש אויב שאקעלט ער אן אפגעלעקטן פינגער ביי א קידוש, אפגעזעהן צו זיין נבואה אז "סעט פארשוואונדן ווערן אזוי שנעל ווי ס'געקומען" איז יא אמת צו נישט. כרגע האט עס א דין פון שבועת שווא און ער וואלט געווארן איבערגעלייגט דערויף.
נישט אייביג ארבעט זיך די חכמה'לע אויס, והשואה יוכיח, הש"י.

אבער די ראציאנאלע אידעלעך וואס זענען פארנומען "אטאקירן" די קעגנזייטיגע, זענען זיך אויך פיין ווערד דאס געלט. "שפיכת דמים! אידאטן!"

ס'קען זיין אז זיי זענען טאקע אומריכטיג, אבער די אטאקע האט גארנישט מיט דעם צו טוהן. ענק פארשטייען אויך נישט פארוואס מ'שלאפט אין סוכה אונטער 60. פארוואס מ'זיצט אין כולל איבער א פארצייטישע ש"ס, אנשטאט א ביאלאגיע סעמינאר. עטס פארשטייטס נישט א אלטע איד וואס דרייט א הינדל איבער'ן קאפ אין די פריע פארטאגס שטונדן. איר זענט נישט איינשטימיג מיט די הארץ פון די אידן, די הארץ פון א אומקלארע איד.
די אטאקע איז נישט אויפן חרדישע איד'ס בליק. אין ווארהייט איז עס אויפן כאראקטער בכלל, אויף זיינע פערזענליכע ווירדעס, און דאס איז פילייכט א שאנדע.

דער גוי פארשטייט סתם אזוי נישט דעם מאדנעם אידעלע, פאר אים איז נישט קאראנא א חידוש און לימודי קודש קיין פראבלעם. די אנדערע אידן, די קלוגערע אידן, די ראציאנאלע, זיי האבן א פראבלעם, און דאס איז זייער פראבלעם.

דער חרדי איז נישט אייביג גערעכט, אבער אויב איז דא א וועג פון זיך אויפקלערן איינע די צווייטע, רעספעקטירן איינע די אנדערע אין אלגעמיין, דארף מען באמת פארשטיין דעם אנדערן.

הא לן והא להו.