בא - ס'איז לעכטיג אדער טונקל?

[א שעפעלע]

בס"ד

א גוטן טייערע חברים וידידים..!

אין אונזער פרשה קומען מיר אָן צו די לעצטע דריי מכות וואס השי"ת האט געברענגט אויף די מצריים, און פון דארט און ווייטער טרעטן מיר שוין אריין אין די גרויסע און לעכטיגע גאולה ווען די אידן זענען ארויסגעגאנגען פון מצרים צו זייער פרייהייט און צו קבלת התורה.

און די תורה הקדושה דערמאנט טאקע באלד אין אנהייב פון אונזער פרשה "וַיֹּאמֶר ה' אֶל משֶׁה בֹּא אֶל פַּרְעֹה כִּי אֲנִי הִכְבַּדְתִּי אֶת לִבּוֹ וְאֶת לֵב עֲבָדָיו לְמַעַן שִׁתִי אֹתֹתַי אֵלֶּה בְּקִרְבּוֹ" אז השי"ת באפעלט צו משה רבינו אז ער זאל קומען צו פרעה און איהם אנוואָרענען וויבאלד דער אייבישטער האט שווער געמאכט זיין הארץ און די הארץ פון זיינע קנעכט, כדי זיי זאלן טאקע קענען כאפן די מכות וואס קומט זיך זיי.

און אט דער ענין פון 'כְּבֵדוּת הַלֵב' מיט וואס פרעה איז געשטראפט געווארן פון הימל, געפונען מיר אויך נאך אלע פריערדיגע מכות אין פרשת וארא, ווי די תורה רעכנט אויס כסדר די לשונות, וַיֶּחֱזַק לֵב פַּרְעֹה, וְהַכְבֵּד אֶת לִבּוֹ וְלֹא שָׁמַע אֲלֵהֶם, וַיֹּסֶף לַחֲטֹא וַיַּכְבֵּד לִבּוֹ הוּא וַעֲבָדָיו, וַיְחַזֵּק ה' אֶת לֵב פַּרְעֹה, און אזוי ווייטער, אז השי"ת האט געשטארקט און פארהאַרטעוועט פרעה'ס הארץ אז ער זאל זיך נישט צוהערן צו די שטראף רייד פון משה רבינו.

וואס פארשטייט זיך אז דער ענין דארף א ביאור, פארוואס טאקע האט השי"ת אזוי געטוהן? פארוואס האט פרעה נישט געהאט קיין אפענע בחירה צו קענען מאכן די ריכטיגע החלטה אויב ער וויל זיין גוט אדער שלעכט? וואו איז די יושר אז פון הימל האט מען איהם געפירט מיט געוואלד אויף דעם וועג.

און ס'איז טאקע באקאנט וואס ווערט געברענגט נאך פון די קדמונים, אז פרעה האט דאס אליינס געברענגט אויף זיך דורכדעם וואס אין אנהייב האט ער זיך אליינס געשטארקט מיט עקשנות און זיך נישט געוואלט בייגן צו די רייד פון השי"ת, ביז ס'איז מקויים געווארן ביי איהם "בדרך שאדם רוצה לילך מוליכין אותו", אז דער מענטש ווערט געפירט פון הימל אויף די וועג וועלכע ער וויל באמת גיין. אבער וויאזוי עס זאל נאר זיין, געפונען מיר למעשה קלאר אין די פסוקים איינמאל און נאכאמאל אז השי"ת האט געשטארקט זיין הארץ, פארוואס טאקע?.

וואס האט פאסירט ביי מכת חושך

אצינד לאמיר זיך אפשטעלן און לערנען אביסל וועגן די מכה פון חושך, וואו די תורה הקדושה דערציילט אונז, וַיֹּאמֶר ה' אֶל מֹשֶׁה נְטֵה יָדְךָ עַל הַשָּׁמַיִם וִיהִי חֹשֶׁךְ עַל אֶרֶץ מִצְרָיִם "וְיָמֵשׁ חֹשֶׁךְ" אז משה רבינו האט געברענגט אויף מצרים אזא סארט פינסטערניש וואס מ'האט געקענט אנטאַפן מיט די הענט, דאס איז נישט געווען א געווענליכע טונקלקייט, נאר א ספעציעלע 'בריאה' פון חושך, א מציאות פון טונקלקייט וואס מ'האט געקענט פילן אין די לופטן. און ווי די תורה זאגט ווייטער, וַיְהִי חֹשֶׁךְ אֲפֵלָה בְּכָל אֶרֶץ מִצְרַיִם שְׁלֹשֶׁת יָמִים, ס'איז געווארן פינסטער פאר די ערשטע דריי טעג פון די מכה, און נאכדעם איז געקומען נאך א גרעסערע חשכות במשך די קומענדיגע דריי טעג, "לֹא רָאוּ אִישׁ אֶת אָחִיו וְלֹא קָמוּ אִישׁ מִתַּחְתָּיו שְׁלֹשֶׁת יָמִים" אז מ'האט גארנישט געקענט זעהן און מ'האט זיך נישט געקענט רירן פון פלאץ.

און ווי רש"י ברענגט דארט אויפן פסוק (י' כ"ב) ווי פאלגענד: "שלא קמו איש מתחתיו, יושב אין יכול לעמוד, ועומד אין יכול לישב. ולמה הביא עליהם חשך, שהיו בישראל באותו הדור רשעים, ולא היו רוצים לצאת, ומתו בשלשת ימי אפלה כדי שלא יראו מצרים במפלתם ויאמרו אף הן לוקין כמונו. ועוד, שחפשו ישראל וראו את כליהם, וכשיצאו והיו שואלין מהן והיו אומרים אין בידינו כלום אומר לו אני ראיתיו בביתך ובמקום פלוני הוא".

דאס הייסט רש"י זאגט דא דריי נקודות: 1) אז די מכה איז געווען אזוי שטארק און שווער אז קיינער האט זיך נישט געקענט רירן פון די פאזיציע אין וואס זיי זענען געווען, אויב איינער איז געזעצן ווען די 'שלשת ימי אפילה' האבן זיך אנגעהויבן, איז ער געבליבן זיצן און ער האט זיך נישט געקענט אויפשטעלן, און די זעלבע פארקערט, אויב איינער איז געשטאנען האט ער זיך נישט געקענט אראפזעצן, צוליב די געדיכטקייט פון די פינסטערניש.

2) די סיבה פארוואס השי"ת האט געשיקט דווקא די מכה פון חושך אז מ'זאל גארנישט קענען זעהן, איז געווען צוליב די רשעים וואס זענען געווען צווישן כלל ישראל און האבן נישט געוואלט ארויסגיין פון מצרים, און זיי זענען דעמאלטס געשטארבן. איז כדאי די מצריים זאלן נישט זעהן און זיך פרייען אז די אידן ווערן אויך געשטראפט אזויווי זיי, האט השי"ת געמאכט א נס אז זיי האבן גארנישט געקענט זעהן און מיטהאלטן.

3) בשעת די מכה פון חושך האבן די אידן זיך געקענט ארומדרייען אין די הייזער פון די מצריים אומגעשטערט און זיי האבן באקוקט אלע זייערע כלים און קליידער, אזוי אז שפעטער ווען מ'האט געדארפט בארגן די זאכן פון די מצריים איידער מ'איז ארויסגעגאנגען פון מצרים, און די מצריים האבן זיך פראבירט ארויסצודרייען פון פאַרבאָרגן פאר די אידן, זאגענדיג אז זיי האבן נישט די געוויסע כלים, אויף דעם האבן די אידן געקענט ענטפערן "איך האב דאָך עס געזעהן ביי דיר אין שטוב און ס'ליגט דארט און דארט"...
איז לאמיר פארשטיין וואס איז די שייכות און די פארבינדונג צווישן די דריי זאכן וואס רש"י ברענגט צוזאמען. לכאורה זענען דאס באזונדערע נקודות און ענינים וואס האבן פאסירט ביי מכת חושך.

און די תורה הקדושה פירט אויס מיט די ווערטער "וּלְכָל בְּנֵי יִשְׂרָאֵל הָיָה אוֹר בְּמוֹשְׁבֹתָם" פאר אלע אידישע קידנער איז געווען לעכטיג אין זייערע וואוינאונגען, וואס איז משמע אז ס'איז נישט סתם 'געבליבן לעכטיג' ביי די אידן, נאר ס'איז געווען עפעס א ספעציעלע אור, א ליכטיגקייט, ממש די פארקערטע ווי די בריאה פון חושך וואס האט זיך באוויזן ביי די מצרים, איז דא געקומען צו כלל ישראל א ספעציעלע בריאה פון אור! וואס איז דאס געווען און פון וואו איז דאס געקומען?.

וואס איז פאר איינעם לעכטיג איז ביים צווייטן טונקל
איז כדאי צו פארשטיין דעם ענין, לאמיר כאפן א בליק אין די ווערטער פון חכמינו ז"ל אין מדרש (שמו"ר י"ד ב') ויט משה את ידו על השמים ויהי חשך אפילה, מהיכן היה החשך ההוא... ר' יהודה אומר מחושך של מעלה שנאמר יָשֶׁת חֹשֶׁךְ סִתְרוֹ סְבִיבוֹתָיו סֻכָּתוֹ. אז די מכה פון חושך איז געקומען פון אויבן אין הימל, דארט איז פארהאן א ספעציעלע חושך וואס השי"ת האט דערמאלטס אראפגעשיקט קיין מצרים.

די קושיא איז, צו דען איז טאקע דא חושך אין הימל? מיר ווייסן דאָך אז מֵאִתּוֹ לֹא תֵּצֵא הָרָעוֹת, פונעם אייבישטער קומט נישט ארויס קיין שום שלעכטס און קיין שום חושך, אלעס איז גוט און לעכטיג כביכול ביי השי"ת, אויב אזוי וויאזוי קען דאס זיין אז דא איז געקומען צו גיין א חושך של מעלה?.

נאר הערטס די הייליגע ווערטער פון ספה"ק תולדות יעקב יוסף אין אונזער פרשה וואו ער ערקלערט א דבר נפלא:
עס זענען פארהאן רוחניות'דיגע זאכן וואס זענען בעצם זייער לעכטיג זיס און גוט, די שאלה איז נאר פאר וועמען... און ווי דער הייליגע תולדות זי"ע דרוקט זיך אויס בתוך הדברים, "כי אין לרשעים גיהנם יותר מאם שמכניסין אותן לגן עדן שאין שם אכילה ושתיה ותאות עולם הזה, רק הצדיקים יושבין ועטרותיהן בראשיהם... ומתעדנין בתענוגי התורה והתפלה, והענג לרשעים הם נגע, שלא הורגלו בזה"... למשל אויב מ'וועט אריינזעצן א רשע אין גן עדן וועט דאס זיין פאר איהם די גרעסטע גיהנם וואס קען נאר זיין, וויבאלד עס איז א פלאץ וואו ס'איז נישט פארהאן קיין עסן אדער טרונקן און עס איז נישט דא דארט קיין שום גשמיות'דיגע תענוגים און תאוות עולם הזה, עס איז כולו רוחני, די צדיקים פארברענגן דארט און זענען זיך מתענג מיט תורה און תפלה און זיי שפירן דארט א געוואלדיגע זיסקייט און געשמאק וואס מ'קען בכלל נישט מסביר זיין מיט ווערטער.

אבער פאר אזא איינער וואס האט קיינמאל אין זיין לעבן נישט עוסק געווען אין אזעלכע סארט זאכן און ער האט נישט קיין שייכות דערצו, דער ווייסט נישט וויאזוי מ'נעמט אויף אזא אור און ער האט נישט וואס צו טוהן דארט, און פאר איהם איז דאס די גרעסטע ביטערקייט וואס עקזיסטירט. וואס ביים צדיק איז א 'עֹנֶג' און א פארגעניגן, איז ביים רשע די זעלבע אותיות אבער פארקערט, ס'איז ממש ווי א 'נֶגַע' און א מכה וואס פּלאָגט איהם און פייניגט איהם.

און דער תולדות איז מרמז דעם ענין אין די פסוקים פון מכת חושך, וַיֹּאמֶר ה' אֶל מֹשֶׁה נְטֵה יָדְךָ עַל הַשָּׁמַיִם, אז משה רבינו זאל אראפברענגן א הימלדיגע זאך, א רוחניות'דיגע אור, א אור פון תורה ותפלה וכדומה, "וִיהִי חֹשֶׁךְ עַל אֶרֶץ מִצְרָיִם" און אט דאס וועט זיין חושך, דאס וועט זיין די גרעסטע פינסטערניש פאר די מענטשן וואס זענען אין א בחינה פון 'ארץ מצרים' מצרים איז א לשון פון 'מיצר' א זאך וואס איז קליין און באגרעניצט, און איז מרמז אויף אזעלכע מענטשן וואס זענען פארנומען מיט קַטנות'דיגע זאכן און גייען אלעמאל נאך בלויז גשמיות'דיגע תענוגים און תאוות עולם הזה, זיי וועלן געפונען אין דעם די גרעסטע חושך און צער.

אבער "וּלְכָל בְּנֵי יִשְׂרָאֵל הָיָה אוֹר בְּמוֹשְׁבֹתָם" פאר די אידישע קינדער, די בני 'ישראל' וואס איז מרמז אויף גרויסקייט און שררה, פאר זיי איז די מכה בכלל נישט געווען קיין חושך, אדרבה, אידישע קינדער וואס זענען געוואוינט מקיים צו זיין 'בְּמוֹשְׁבֹתָם' זיי זענען יושבי אוהל וואס זיצן אין בית המדרש און זענען עוסק על התורה ועל העבודה און זענען נישט פארנומען מיט'ן זיך דרייען אין די גאסן און נאכלויפן תאוות עולם הזה, פאר זיי איז דאס גאר געווען א אור און א טעם גן עדן. און ווי דער תולדות פירט אויס מיט די ווערטער "וזהו ענין ג' ימי אפילה" אז דאס איז געווען די ענין פון די שלשת ימי אפילה, די דריי פינסטערע טעג פון מכת חושך, און ווי מיר וועלן דאס ווייטער ערקלערן בס"ד.
היוצא לנו פון די הייליגע ווערטער פונעם תולדות, אז בשעת די מכה פון חושך איז בעצם אראפגעקומען פון הימל א רוחניות'דיגע ליכטיגקייט, טאקע ווייל אין הימל אז אלעס לעכטיג און פיין, עס איז נישט געווען קיין אמת'ע חושך וואס איז שלעכט און טונקל. נאר מ'האט פשוט געדארפט האבן די ריכטיגע אויגן דאס צו קענען זעהן, מ'האט געדארפט זיין ווערד דערצו צו קענען דערטאַפּן און שפירן דעם אור און די מתיקות דערפון.

און טאקע די מצריים וואס זיי פארמאגן בלויז א שמאָלע בליק, זיי לעבן אלעמאל אינעם מיצר פון גשמיות און עולם הזה, זיי האבן נישט געהאט די אויגן דאס צו קענען זעהן, און נאר ביי זיי איז דאס באמת געווארן איין שטיק חשכות און ביטערקייט.

ווען מ'טייטשט אפ די כוחות נישט ריכטיג
און אט דעם זעלבן ענין קענען מיר ערקלערן לגבי די 'כְּבֵדוּת הַלֵב' וואס האט געהערשט ביי פרעה, וואס ווי מיר האבן געפרעגט איז דאָך לכאורה שווער צו פארשטיין פארוואס טאקע האט השי"ת אזוי געטוהן און אוועקגענומען זיין בחירה?. נאר דער תירוץ איז, אויך דער ענין פון כבדות הלב איז נישט געווען א אמת'ע פארשטאָפּונג צו זיין הארץ, עס איז נישט געווען א ענין פון שלעכטס און טונקלקייט וואס דער רבוש"ע האט איהם געגעבן, אדרבה, פרעה האט דעמאלטס זוכה געווען צו זייער א גרויסע מתנה און א אור וואס אויב ער וואלט דאס אויסגענוצט ווי עס דארף צו זיין, וואלט ער גאר געקענט שטייגן און פארדינען דערפון.

ווען דער אייבישטער האט געשטארקט זיין הארץ, וַיֶּחֱזַק לֵב פַּרְעֹה, וְהַכְבֵּד אֶת לִבּוֹ, וַיְחַזֵּק ה' אֶת לֵב פַּרְעֹה, דאס אלעס איז געווען רוחניות'דיגע כוחות וואס מ'האט געשאנקן פון הימל פאר פרעה. דער אייבישטער האט איהם געגעבן הויפענעס פון חיזוק און שטארקייט צו קענען אנגיין ווייטער נאך די שווערע מכות וואס ער האט באקומען.

יעצט אויב וואלט ער דאס אויפגענומען ריכטיג, וואלט פרעה געקענט נוצן די התחזקות זיך צו שטארקן און צו זיין א מודה על האמת, לאזן רופן משה און אהרן צו זיך און זאגן אז ער האט געמאכט א טעות ביז יעצט און ער איז שוין גרייט ארויסצולאזן די אידן פון מצרים. וואס קען דען זיין בעסער אז ער האט באקומען כוחות פון הימל צו קענען ביישטיין זיינע נסיונות און צו קענען זיך מחזק זיין און האבן די נויטיגע קוראזש צו קענען צוריקציען פון זיינע שלעכטע מיינונגען און רצונות ביז אהער?!.

דער פראבלעם איז נאר געווען אינעווייניג ביי פרעה אין הארץ. ער אלס 'מצרי' וואס לעבט אלעמאל אינעם מיצר אין די גרעניץ פון פאלשקייט און שלעכטס, מיט זיין רשעות איז דאס תיכף געווארן פארוואנדלט אין א כבדות הלב וואס זוכט זיך צו שטארקן אין די פארקערטע ריכטונג און זוכט זיך צו האלטן ווייטער ביי דאס זייניגע מיט א עקשנות און הארטנעקיגקייט. און ווי די תורה זאגט אין פרשת וארא "וַיֹּסֶף לַחֲטֹא וַיַּכְבֵּד לִבּוֹ הוּא וַעֲבָדָיו" און נאך אזעלכע ענדליכע לשונות, פרעה מיט זיינע קנעכט האבן אויסגענוצט די כבדות הלב אויף צו זינדיגן אנשטאט אויף צו תשובה טוהן.

קומט אויס אז פון הימל האט מען נישט באמת אוועקגענומען זיין בחירה, אדרבה, מען האט איהם נאך צוגעגעבן שטארקייט און פרישע כוחות צו קענען תשובה טוהן, אבער ווען א מענטש האט דעם נישט-ריכטיגן בליק אויף זאכן, און ווען מ'איז איינגעזינקן אין שלעכטס, דאן נוצט מען אויס די זאכן וואס קענען אמאל זיין די גרעסטע ברכה, חלילה פאר א קללה.

אלעס ווענדט זיך בלויז אין אונזער בליק
און מיר דארפן געדענקן אז דער ענין באגלייט אונז שטענדיג כמעט אין יעדע הינזיכט. עס זענען דא פילע זאכן אויף די וועלט וואס עס ווענדט זיך פשוט וועלכע אויגן 'מיר' פארמאגן און מיט וואס פאר א בליק מיר קוקן דעראויף. עס זענען דא זאכן וואס ביי איינעם זעהט עס טאקע אויס ווי חושך און פינסטערניש, און ביי איינעם קען דאס זיין א אור ווי דער תולדות לערנט אונז.

לדוגמא, אזויפיל מאל מאכט זיך ווען מיר קוקן אויף א צווייטער איד, און מיר לערנען איהם אפ און שאצן איהם אפ לויט 'אונזערע' השגות און אונזערע אויגן... און מיר דארפן וויסן און פארשטיין אז זייער אסאך מאל איז עס בלויז אונזער 'מֵיצר' און אונזער צמצום וואס מאכט אונז זעהן דא שלעכטס. דאס הייסט ווייל מיר האבן נישט די ריכטיגע בליק וויאזוי מען דארף אנקוקן א זאך מיט לעכטיגע אויגן, דעריבער זעהן מיר שווארץ און שלעכט. אבער א צדיק וואס איז אויסגעארבעט און האט אהבת ישראל, ווען ער קוקט אויף א צווייטן וועט ער גלייך זעהן דאס גוטס, ער וועט זעהן יענעמ'ס מעלות, יענעמ'ס נקודה פנימית וואו ער איז באמת ריין און לויטער און הייליג ווי א אידיש קינד.

וויפיל מעשיות זענען פארהאן פון צדיקים וואס האבן זיך נישט מייאש געווען פון א אידישע נשמה אפילו אין די ערגסטע מצבים, אפילו ווען ס'האט אויסגעקוקט ווי א איד איז שוין פארזונקן אין די מ"ט שערי טומאה רח"ל דאָך האבן זיי אלעמאל בלויז געזען די גוטס און די הייליגקייט פון יענעם. זיי האבן מחזיר בתשובה געווען אידן וואס האבן שוין געהאלטן ביים שוועל פון שאול-תחתית רח"ל, אלעס צוליב דעם ווייל זיי האבן געגלייבט אין אט די אידן און נישט אויפגעגעבן האפענונג אויף זיי אפילו ווען זיי זענען געווען בשפל המצב. און די סיבה איז, ווייל וואס מער מ'קריכט ארויס פונעם אייגענעם 'מיצר' און פון די מצומצמ'דיגע בליק וואס איז לעבט אין עולם הזה, דעמאלטס קען מען זעהן זאכן גאנץ אנדערש, אסאך העכער און דערהויבן.

און פונקט ווי ס'קען זיין א זאך וואס פאר איינעם איז עס א גיהנם אבער פארן צווייטן איז דאס א גן עדן, אדער א זאך וואס פאר איינעם איז חושך אבער ביים צווייטן איז עס אור, געוואנדן לויט ווי אויסגעארבעט און אמת'דיג מען איז. די זעלבע זאך איז ווען עס קומט לגבי אפשאצן אנדערע מענטשן און זייערע מעשים, אדער ווען עס קומען אונטער געוויסע פאסירונגען אין לעבן, אין אונזערע שטובער און אונזערע משפחות, דארף מען געדענקן אז ס'זענען דא זאכן וואס זענען נישט קיין זיכערע חושך אדער אור, עס איז נישט פעלזן פעסט דווקא אין איין ריכטונג, נאר עס ווענדט זיך אסאך מער אין אונז וועלכע סארט אויגן מיר פארמאגן, און וועלכע בליק מיר וועלן נוצן דאס אנצוקוקן.

און אפילו אין אונז אליינס; אמאל קען מען זוכה זיין צו התחזקות פון הימל, אבער דער מענטש איז דער וואס וועט למעשה באשליסן אין וועלכע ריכטונג ער וועט דאס נוצן, ער אליינס לויט זיין מצב קען בוחר זיין דאס צו נוצן אלס א ליכטיגקייט און אור, אדער גאר פארקערט אלס א כבדות און א ביטערניש...

די צוויי מצוות וואס לערנען אונז די קעגנזייטיגע בליקן
און דער ענין איז מרומז ווייטער אין אונזער פרשה ביי די ערשטע צוויי מצוות וואס הקב"ה האט אונז געגעבן דארט אין מצרים: די ערשטע מצוה איז דאס אז בית דין זאל מאכן קידוש החודש ווען עס ווערט געזעהן די נייע לבנה און אויסרופן מְקֻדָשׁ מְקֻדָשׁ, אז דער טאג פון ראש חודש איז געהייליגט געווארן. און ווי מיר האבן שוין ארומגערעדט וועגן דעם ענין (זעה פרשת בא תשפ"ג) אז כאטש די לבנה איז נאך גאר קליין און האט נאך כמעט נישט קיין שום שיין דעמאלטס, און לכאורה וואלט מען געקענט פרעגן "יעצט זאל מען מקדש זיין דעם חודש? יעצט איז דאָך ממש גארנישט דא, און מ'זעהט בלויז פינסטער און חושך?!". אבער הקב"ה זאגט צו משה רבינו "כָּזֶה" רְאֵה וְקַדֵשׁ! דווקא אזוי און דווקא יעצט! בני ישראל וואס גייען יעצט ווערן א עם הנבחר און א דערהויבן פאלק, זיי דארפן זעהן העכער, אפילו ווען עס זעהט אויס טונקל אין חיצוניות צו די מענטשליכע אויג, דארפן אידישע קינדער יא זעהן און אנערקענען דעם לעכטיגן עתיד, און שוין יעצט דארפן זיי קענען אויסשרייען מְקֻדָּשׁ מְקֻדָּשׁ!, נישט נאר ווען די לבנה שיינט און לייכט בשלימות אינמיטן חודש וואס דעמאלטס קען דאס שוין יעדער זעהן, נאר אפילו ווען פאר אנדערע זעהט עס אויס טונקל.

און דעם זעלבן ענין געפונען מיר ווייטער ביים קרבן פסח וואו השי"ת האט באפוילן פאר די אידישע קינדער אז זיי זאלן זיך גרייטן צו די מצוה און קויפן די שעפעלעך שוין אינעם צענטן טאג פון ניסן, און די אידן האבן טאקע אזוי געטוהן און עס צוגעבינדן צו די בעטן. און עס איז באקאנט וואס חז"ל דערציילן אונז אז ס'איז געשען א נס, ווען די מצריים האבן זיי געפרעגט פארוואס זיי דארפן די שאף, האבן די אידן געענטפערט אז מ'גייט עס שֶׁחט'ן פאר א קרבן פסח ווייל דער אייבישטער האט אזוי באפוילן, און טראצדעם וואס די מצריים דינען די שעפעלעך אלס זייער עבודה זרה, און דא זעהן זיי ווי די אידישע קינדער זענען אזוי מזלזל אין דעם און זיי פארשעמען דעם אפגאט, דאָך האבן זיי גארנישט געקענט ענטפערן, נאר זיי האבן געמוזט שווייגן און צוקוקן ווי די אידן מאכן אוועק און שחט'ן זייער אפגאט.

און ווי רש"י (י"ב ו') ברענגט פון חז"ל דעם טעם פארוואס דער אייבישטער האט טאקע געוואלט אז די אידן זאלן מקדים זיין און קויפן די בהמות אזוי פרי, "ולפי שהיו שטופים בעבודה זרה אמר להם מִשְׁכוּ וּקְחוּ לָכֶם, משכו ידיכם מעבודה זרה וקחו לכם צֹאן של מצוה" וויבאלד די אידן אין מצרים זענען געווען פארזונקן אין עבודה זרה, האט דער אייבישטער געהייסן "ציעט אוועק ענקערע הענט פון עבודה זרה און נעמט אייך שאָף פון א מצוה" דאס הייסט אז זיי זאלן זיך אנהייבן צו באשעפטיגן און זיין פארנומען מיט א מצוה פארקערט פון עבודה זרה.

קומט דאָך אויס הפלא ופלא! די זעלבע בהמה וואס די מצריים האבן געדינט פאר עבודה זרה [און איז לכאורה געווען די זעלבע עבודה זרה אין וואס די אידן זענען געווארן פארזונקן אין מצרים] ווערט פלוצלינג פארוואנדלט אין 'צֹאן של מצוה' און גייט זיין די ערשטע הייליגע קרבן וואס די אידן זענען מקריב לשם שמים און דאס וועט זיי גאר העלפן אויסהיילן און ארויסקריכן פון די עבודה זרה. וואס דא זעהט מען ווידער קלאר אז די זעלבע זאך ממש קען האבן צוויי פארקערטע באדייטן, עס ווענדט זיך נאר מיט וועלכע אויגן מען קוקט עס אָן, אויב מען גייט צו דערצו ווי א 'בני ישראל' מיט העכערע בליק פון שררה און קדושה, אדער ח"ו ווי א 'מצרי' וואס איז קליין און נידריג און האט א פארשטאָפּטע בליק.

דער לימוד וואס רש"י לערנט אונז פון מכת חושך
דערמיט קומען מיר צוריק צו די ווערטער פון רש"י ביי מכת חושך וואס מיר האבן אויבן געברענגט וואו רש"י דערמאנט דריי באזונדערע נקודות בנוגע מכת חושך: אז די מצריים האבן גארנישט געקענט זעהן און זיך נישט געקענט רירן, אז די רשעים זענען געשטארבן אין יענע טעג, און אז די אידן האבן זיך געקענט אומקוקן אויף די אוצרות אין די מצר'ישע הייזער. און מיר האבן מדייק געווען וואס איז די שייכות פון די דריי זאכן?.

בדרך רמז קענען מיר זאגן אז רש"י לערנט אונז אט דעם יסוד, און זאגט אונז דא א וואונדערליכע מוסר שמועס און א התעוררות לדורות, אז מיר דארפן געדענקן און וויסן אז ווען א מענטש פאלט אריין אין די וועלט פון 'מצרים' און חושך, ווען ער הייבט אָן צו קוקן אויף זאכן מיט א טונקעלע און שמאָלע בליק, זאל ער וויסן אז דאס איז די גרעסטע חורבן. דעמאלטס פאסירט "לֹא רָאוּ אִישׁ אֶת אָחִיו" מען זעהט נישט א צווייטן, מען קען כמעט נישט באמערקן און איינזעהן די מעלות פון אנדערע ווייל מ'איז בלויז פארנומען מיט'ן קוקן אויף די חסרונות און אויף די שלעכטע חלקים, און מ'איז בכלל נישט מסוגל צו זיין דעם אמת'ן שיין און ליכטיגקייט פון יענעמ'ס מעלות און שיינקייט. און אזוי אויך "וְלֹא קָמוּ אִישׁ מִתַּחְתָּיו" דעמאלטס רירט מען זיך נישט, ווי רש"י זאגט אז מען בלייבט ממש שטעקן און מען מאכט נישט קיין שום פאָרשריט אין לעבן, אויב מען זיצט בלייבט מען זיצן, און אויב מען שטייט בלייבט מען שטיין, בקיצור דער מענטש גייט נישט אין ערגעץ און קענען נישט שטייגן הויעך, ווייל ער באטראכט אלעס מיט א טונקעלע בליק. אנשטאט צו זעהן און באמערקן די הערליכקייט און שיינקייט פון זיינע ארומיגע און פון זיינע מצבים אין לעבן, איז ער אלעמאל פארנומען נאר צו זעהן שווארץ און ביטער, און דאס שטערט זיין אייגענע וואַקסן און הצלחה.

און פון דארט איז רש"י ממשיך און ווייזט אונז א קלארע באווייז פון די מכת חושך זעלבסט, ווען פאר טייל פון כלל ישראל האט דאס געדינט אלס די גרעסטע עונש רח"ל, די אלע רשעים וואס זענען טאקע געווען צו שטארק איינגעזינקן אין 'גלות מצרים' און נישט געוואלט ארויסגיין פון דארט, זיי האבן נישט געוואלט זעהן די גאולה און ליכטיגקייט וואס גייט קומען אויף כלל ישראל, זיי זענען ליידער געשטארבן און באגראבן געווארן דארטן אונטער די שאטן פונעם שווערן פינסטערניש וואס האט געדינט ווי א פאסיגע געלעגנהייט זיי צו באגראבן.

דאגעגן די 'בני ישראל' די אידן וואס האבן זוכה געווען צו קוקן מיט א העכערע בליק און האבן שוין ארויסגעקוקט אויף די גאולה פון מצרים, כאטש מען האט עס נאכנישט געקענט קלאר זעהן, זיי האבן גאר באקומען "וּלְכָל בְּנֵי יִשְׂרָאֵל הָיָה אוֹר בְּמוֹשְׁבֹתָם", און נישט סתם א ליכטיגקייט, נאר אן אור וואס האט זיי געברענגט שכר, זיי האבן געקענט זוכן און נישטערן און געפונען באהאלטענע אוצרות וואס אין אנדערע אומשטענדן וואלטן זיי בכלל נישט געקענט טרעפן.

אצינד לאמיר זיך אפשטעלן און אליינס מאכן דעם חשבון מיט וועלכע סארט בליק מיר ווילן זיך באנוצן אין אונזער לעבן. צו ווילן מיר ווערן נאכגעשלעפט נאך גלות מצרים און קוקן אויף אלעס מיט א שמאלע און שלעכטע בליק, אדער ארויסקריכן פונעם גלות הדעת און זיך דערהייבן צו קוקן אלעמאל מיט א ברייטע און א לעכטיגע בליק אויף יעדע זאך, זעהן די גוטס אין יעדעם, און באמערקן די באגראבענע אוצרות וואס מען זעהט אפשר טאקע נישט בהשקפה ראשונה מיט א דרויסנדיגע בליק, אבער אויב מען וויל שטארק קען מען אנקומען דערצו, און זוכה זיין צו די ברכה פון וּלְכָל בְּנֵי יִשְׂרָאֵל הָיָה אוֹר בְּמוֹשְׁבֹתָם אין אלע אונזערע ענינים ברוחניות ובגשמיות, אמן וכן יהי רצון.

לסיכום געדענק:
• די זעלבע זאך קען זיין פאר איינעם א גן עדן און פאר א צווייטן ממש דאס פארקערטע רח"ל, עס ווענדט זיך נאר אינעם מענטש זעלבסט.
• ווען מען זעהט אלעס טונקל און שווארץ הערט מען אויף צו שטייגן און מען מאכט ניטש קיין פאָרשריט אינעם אייגענעם לעבן.
• מיר דארפן זיך אויסלערנען צו קוקן אויף אלעס און אויף יעדעם מיט א העכערע בליק, א בליק פון וועלן זעהן גוטס און מעלות, און וועלן אויסנוצן אונזערע כוחות נאר צום גוטן.

א לעכטיגע שבת קודש!

זיך איינצושרייבן צו באקומען די "מיט א טיפערן בליק" דורך אי-מעיל בעז"ה tiferenblik@gmail.com