גשמיות און רוחניות בתורת הבעש"ט

[נשמה יתירה]

מיר מענטשען זענען מוגבל פינטעל.

ווי אזוי ווייסטו דאס? בעסער נאך, וואס מיינסטו דערמיט? וואס איז די גבול פין אהבה וואס דו האסט צו דיין קינד? וואס איז די גבול פין תענוג וואס דו קענסט האבען? איז דא א גבול? וואס איז די גבול פין ציפערן?
גבול איז פירוד, פירוד איז מלחמה. אויף וואסערען באזיס פאורטיילסטו אונז צו אייביגע מלחמה? פארוואס טראכסטו בכלל אז די וועג פין מרגיש זיין די מציאות באופן מושגי השכל, איז די איינציגסטע וועג? ווער פסקנ'ט דאס, די שכל? א שיינע מעשה. ווען א ווארעם עסט זיך אריין אין חריין, מיינט ער אז עס איז נישט דא קיין בעסערס.
די נאז ווייסט נישט עפעס אנדערש ווי שמעק, און דער שכל ווייסט נישט עפעס אנדערש ווי שכל. אבער באמת לאו דוקא, די חוש השכל איז אנדערש ווי די חוש הריח. די שכל איז דאך דאס וואס איך ניץ דא דיר אויפצווייזען אז דער שכל איז נישט קעניג. הייסט דאס אז אין שכל זעלבסט, איז שוין אריינגוועבט יא עומד צו זיין פין א מציאות אינדרויסען פין איר. און פארשטיין אז עס איז נאר א כלי מכשיר מרגיש צו זיין מציאות. עס איז נישט די מציאות אליין. עס איז נישט די אמיתות המציאות אליין.
חוץ מיין טענה פין "מהיכי תיתי", איז אויך דא די טענה אז ווען מען איז זיך מתבונן און מעמיק אין אלע אונזערע הגדרות/הגבלות זעהט מען אז עס שטימט פשוט נישט. ווען מען איז זיך גוט מתבונן אין זמן זעהט מען אז מצד די הגדרות וואס מיר האבען אויף זמן, איז נישטא אזא זאך ווי הוה. דהיינו פונקט ווי ווען מען צטיילט א חפץ, איז נישטא קיין דריי חלקים, די זעלבע ווען מען צוטיילט זמן זעהט מען נאר פריער און שפעטער. די קשיא ווען איז חצות איז א גיטע משל דערצו, וואו איך האב דאס שוין געשריבען אין אן אנדערען אשכול. מיר זענען נישט מקפיד דערויף ווייל די קשיא מאכט נישט קיין סתירות אינעם טעגליכען לעבן. מיר לעבן אסאך מיט בערכ'דיגע הגדרות, און מען קען אנגיין. ועוד יש להאריך בזה.
ויש לטעון אז לכאורה די גאנצע נושא איז מים שאין להם סוף. מיר קענען אייביג חושש זיין אז מארגען וועט מען געוואויר ווערען פארקערט. אבער לענ"ד איז די תירוץ אז די עומק פין די ענין פין בלי גבול איז טאקע דאס ממש. מיר ווילען זיך אפלאזען פין זיין משיעבוד צו א כלי מכשיר וואס האט אינז בכלל נישט משכנע געווען אז דאס איז מציאות כשלעצמו. מיר ווילען פשוט לעבען די מציאות כמו שהוא. איידער די שכל האט זיך אזוי שטארק ארויפגעזעצט אויף אונז. שטיפ מיך נישט אריין אין קיין שאכטעלע, ביטע.

די גדרי השכל ארבעטן זייער פיין אויף צו פירען אונזער טאג טעגליכע געברויכען. דאס איז ווייל די אלע געברויכען האבען מיר זיך אויסגעשטעלט לויט די הגדרות השכל. דהיינו די געברויכען זענען מצד דעם שכל וגדריה. אבער עס איז דא געברויכען וואס זענען מצד די מציאות וואס איז ברייטער פין שכל. די געברויכען קענען נישט מסודר ווערן מיטן שכלדיגע לעבן. א שטייגער ווי מאטעמאטיקע זאל ערפילען די געברויכען פין אהבה.
נאר ווען מיר וועלן לעבן אינדרויסען פין די באצוימונגען פין שכל, דהיינו לעבן מיטן בלי גבולדיגער מציאות, וואס דאס מיינט לעבן מיט גאט, מיטן אין סוף, מיטן בלי גבול, דעמאלטס איז עוז וחדוה במקומו. דאס איז אלעס וואס מען רעדט ווען מען זאגט דבוק זיין בה'. דער אייבערשטער איז נישט עפעס א געוויסער מושג. דער אייבערשטער איז די ענין פין זיין אינדערויסען פין מושג און גבול. עס איז נישט קיין אמונה אין "עפעס", עס איז א וועג פין לעבן אינדערויסען פין הגבלה. אמונה איז דביקות זאגט דער בעשה"ק. עס איז נישט קיין מחשבה פין עפעס א מין קאנצעפט. עס איז א וועג פין זיין. הוי"ה ב"ה. עס איז פשוט זיין אינזער אייגענעם שורש. דאס וואס מיר זענען באמת. אין שפראך פין חסידות, רופט מען דאס אראפשיילען אלע קליפות [הגבלות וצימצומים] און דאן איז שכינה מער נישט אין גלות עס ווערט נתגלה אונזער בלי גבול.

[לולקע-ציבעך]

יעצט איז געווען א מחלוקת צווישן דעם הייליגן בעש"ט און דער הייליגער גר"א וועגן דעם ענין פון חלול הפנוי אויב עס איז כפשוטו אבער נישט כפשוטו.
דער גר"א האט געהאלטן אז די חלול הפנוי איז כפשוטו, דער אייבערשטער האט זיך טאקע מסלק געווען לצדדין, און ער שיקט נאר אריין דאס חיות צו די מענטשן אינסייד די חלל.
דער בעש"ט האט געהאלטן אז עס קען נישט זיין כפשוטו ווייל דער אייבערשטער איז מלא כל הארץ כבודו, מען קען אים נישט אפטיילן פון די זאכן וואס ער האט באשאפן, און דערפאר האט ער געהאלטן אז די חלל הפנוי איז באמת נישט געשעהן, עס איז נאר בדמיון אזוי געשעהן, אבער באמת איז נישטא גארנישט אויסער דעם אייבערשטן.

און מיר, קליינע מענטשן, מיט א השגה וואס איז סך מער מוגבל פון ביידן, דעם בעש"ט און דעם גר"א, בלייבן נישט מיט קיין אנדערער ברירה ווי זאגן "אלו ואלו". די צוויי זעען טאקע אויס ווי א סתירה. אבער מיר האלטן דאך נישט דארט. קודם לאזן מיר פארשטיין די צדדים, און דערנאך וועלן מיר זען צי די צוויי קענען שטימען. (באין ברירה וועלן מיר אפירנעמען דעם אלטן, אויסגעפרואווטן "תיקו".)

אויב איז דאס א זאך וואס מען קען זאגען דערויף תורה הוא וללמוד אני צריך, זאג איך אז בעניי פארשטיי איך דעם בעשה"ק מער ווי דעם גר"א. אויב מעג מען לערנען א תוס' אהן זאגען "קליינע מענטשען", איז דאך ה"ה כאן.
אה, דו זאגסט דאך אז מיר מעגן זעהן די צדדים און דערנאך גיין ווייטער. איז דאך גוט.

שייגאץ!

נו, דערפאר זענען דאך פאראן אזויפיל מהלכים אין עבודת השם. יעדער מענטש דארף זיך געפינען דעם וועג וואס ארבעט פאר אים, לויט זיין תכונת הנפש און השגה.

[לולקע-ציבעך]

שיין געענטפערט לולקע. .
דאס וואס דו ביסט מסביר בנוגע תענוג איז מיר נישט אזוי קלאר. לאמיתו של דבר, בין איך אויך נישט אינגאנצען קלאר אין די נושא. איך ווארט שוין אויפען טאג וואס איך וועל זיין קלאר דערין. ווייל עס קוקט מיר אויס אז אויב מען כאפט פונקטליך וואס דער בעשה"ק האט געמיינט בנוגע תענוג, וועלן מיר קענען באמת האבען אלע מיני תענוגים אויף די ריכטיגע אופן.
דא האסטו אפאר נקודות בענין תענוג לפי הבנתי בדרר הבעשה"ק. בכלל נישט אויסגעשטעלט אויף א גוטען סדר. ויה"ר שיהיה לתועלת.
זיין סתם אין א מצב תמידי פין נישט האבען קיין צער, איז בכלל נישט קיין תענוג. תענוג תמידי אינו תענוג.
ענג איז די מצב ווען מען גייט ארויס פין נגע. מען מיז האבען דעם נגע, און ארויסגיין דערפין, דאס איז תענוג. אין ענג בלא נגע.
דאס איז דער סיבת הבריאה. דער אייבערשטער וויל האבען כביכול א מצב פין חשך, און פין דארט ארויסגיין צו אור. נתאוה הקב"ה לעשות לו דירה בתחתונים. נעמען דעם תחתון שאין תחתון למטה הימנו, און דאס אויפהייבען, דהיינו ארויסגיין פין אט דעם ענגשאפט און פחיתות, אין כאפען דארט אויך דעם בלי גבול, וואס דאס מיינט א דירה פארען אייבערשטען, א דירה פארן בלי גבול. אין טאקע דוקא מתוך א מצב פין העדר דירתו, כדי צו האבען דעם יתרון האור הבא מתוך החשך.
א יעדער תענוג גשמי איז באמת א נקודה פין יציאה ממצר. דאס איזו וואס תענוג איז באיזה אופן שיהיה. גשמי רוחני, נישט קיין חילוק. צאמגעצויגענקייט קען זיך אויסשטעלען פיזיש אין עס קען זיך אויסשטעלען אין קאפ. אויפעפענען אט די צאמגעצויגענקייט איז תענוג רוחני וגשמי.
גשמי און רוחני זענען די זעלבע זאך נאר גשמי האט מער צימצומים. [מער גבורות, מער דינים]. סאיז פשוט נידריגער אינעם ראנג פין צאמגעצויגענקייט.
מיט ביידען איז מען מקיים דעם תכלית הבריאה ווען מען איז זיך מתענג. בלשון חז"ל זעהט מען ווען א איד איז בצער איז דער אייבערשטער בצער. עס איז פשוט אז מען רעדט אויך פין גשמיותדיגע צער. איז דאך מדה טובה מרובה, אז ווען א איד האט תענוג גשמי, האט דער אייבערשטער אויך תענוג. כענין ווי איך האב צוגעברענגט פינעם מגיד, בענין נשמה יתירה.
ווי גרעסער דער שפרונג איז אוועק פין נגע, אלץ גרעסער איז דער ענג. דעריבער איז די חכמה זיך צו דערברייטערן אין עפענען מער ווי פינעם גשמיותדיגער צאמגעצויגענקייט. עס איז בעסער צו גיין פין א גאר שטארקען גשמיותדיגער צאמגעצויגענקייט, צו א גאר ברייטע רוחניותדיגע אפענקייט. דעמאלט איז דער טויש סאך גרעסער. וואס דאס איז דאך די נקודה פין תענוג, דער טויש פין נגע צו העדר נגע.
ממילא, כאטש דער מכווין ווערט נתקיים מיט סיי וואסערע תענוג, איז אבער פשוט אז עס לוינט זיך צו גיין ווייטער און טיפער ווי גשמיותדיגער יציאה ממיצר. מען וויל ווי מער תענוג, דהיינו מער רוחני, און ווייניגער צימצום, וויניגער גשמי.
ביז אהער איז סתם די הבנה פין תענוג רוחני וגשמי.
דער בעשה"ק זאגט אבער אויך [תולדות יעקב יוסף שלח] "כי הנשמה אי אפשר לשמוח ברוחני עד שישמח החומר בגשמי. דער ענין ווערט דערמאנט אויך מיט א משל פין א מלך ששל אגרת לבנו, און ער האט אנגשיכורט די פויערן כדי ער זאל זיך קענען פרייען מיטן בריוו. והנמשל אז מען דארף מהנה זיין דעם חומר כדי די נשמה זאל קענען זיין בשמחה.
די הבנה אויף דעם בין איך נישט אזוי קלאר. אפשר איז די פשט אז מען קען נישט עפענען צימצום ג' איידער מען האט געעפענט צימצום ב'. דהיינו לויט ווי מיר פארשטייען אז גשמי איז פשוט מער צאמגעצויגענקייט ווי רוחני, איז דאך מובן אז מען קען פשוט נאר ארויסגיין קודם פינעם קלענערן מיצר און דערנאך פינעם גרעסערען. ייתכן אז אויב א מענטש טוט אנדערש, איז עס פשוט דמיון.
עס קען אויך זיין אז דער ביאור איז כענין הידוע מהבעשה"ק אז מען דארף האבען דעם תענוג גשמי כדי מעורר צו זיין ביי אונז די מדה פין תענוג. און פין דארט לאזט מען די מדה פארען ווייטער. דהיינו אז א מענטש איז אין א מצב פין התפתחות, פארט ער ווייטער און ווייטער דערמיט. דערפאר דארף מען קודם גשמי ווייל דארט איז ווי מיר זענען און דארט פאנגט מען אן, און מען גייט פין דארט ווייטער.
וואס זאגסטו?
סוף דבר, עס קוקט מיר אויס אז דער בעשה"ק האט מגלה געווען א וועג פין תענוג דא בגשמיות. נישט נאר מען מעג, נאר עס פעלט פשוט אויס. אמת דער יושר דברי אמת שרייט געוואלד אז עס איז נישט געמאכט פאר פשוטע מענטשען. אבער מיר מעגן פרובירען פארשטיין דאס, אפי' נאר להלכה ולא למעשה. וביותר אויב זענען מיר פין די מענטשען וואס פאקטיש קויפען מיר אייז קרעימס און עסען אין געשמאקע רעסטעראנען, אין נאך אנדער הנאות ותענוגים הרבה מאד, איז אפשר בכהאי גוונא יא וויכטיג מען זאל עס כאטש טון אויף א וועג וואס לויטען בעשה"ק איז דאס גאר די גאנצע מכווין הבריאה. ווער ווייסט אפשר קען דאס לעבען זיין צוקער זיס. ממילא פרעג איך אלע יודע דת ודין, אפשר איז דא א גיטע הבנה, און אויך א גיטע מהלך, וויאזוי צוצוקומען דערצו.

האסט דא צוזאמגעווארפן א געוואלד מיט נקודות. מען קען כמעט יעדע איינע צעברייטערן און צעשמועסן.

א פאר הערות. קודם כל, די ליסטע פון מדריגות אין תענוג, האסטו אליין שיין פאר'סך הכל'ט: א צעברייטערונג פון ענגשאפט. ענגשאפט, מיצר, מוחין דקטנות, איז גשמיות; ברייטקייט, הרחבה, מוחין דגדלות, איז רוחניות. גשמיות איז מיצר, רוחניות איז הרחבה.

ענגשאפט און ברייטקייט, ווי מיר האבן געשמועסט אנהייב דעם אשכול, זענען נישט קיין דעפיניטיווע באגריפן און ווענדן זיך אין דער השגה פון יעדן מענטש. איך מיין אז די ליסטע פון מדריגות אין תענוגים פאלגן נאך דעם זעלבן כלל -- ס'איז אנדערש פאר יעדן און ווענדט זיך אין יעדנס השגה. יעדער מענטש -- אפגעזען ווי גרויס אדער קליין זיין השגה זאל נאר זיין -- קען פאלן און שטייגן. דאס הייסט, אז יעדער מענטש האט די מעגליכקייט פון שטייגן אויף מדריגות. דער בעש"ט האט אנגעצייכנט א בלו-פרינט, וואס א מענטש וועלכער וויל זיך ארויסלאזן אויף א רוחניות-נסיעה, זאל קענען נאכפאלגן. דאס זענען כמו סימנים, שילדן וואס ווייזן דעם וועג. דער אייגנטליכער וועג איז אבער אנדערש פאר יעדן. יעדער וועט קענען נאכפאלגן דעם בעש"ט'ס אנווייזונגען לויט זיין השגה.

און ווידעראמאל, רעסטוראנטס און אייזקרים -- פאראן מענטש וועמענס השגה-גרעניצן זענען דער רעסטאראנט און דער אייזקרים. רוב מענטשן זענען אבער נישט אזוי. זיי קענען טאקע הנאה האבן פון א גוטן אייזקרים, אבער זייער השגה גייט ווייטער ווי דעם. און ווען אזא איינער זוכט רוחניות/ברייטקייט, וועט ער מוזן געפינען דעם ראנד, דעם עק פון זיין השגה; ער וועט מוזן קריכן ביז זיין אייגענער "אפענער" צפון-זייט פון זיין אייגענער וועלט, און דארט מאכן דעם שפרינג.

נאך אלעם, וואס זיכען מיר דען אלע טענות ומענות זענען דאך אז מען מאכט ענג און מען לאזט נישט האבען א געשמאק לעבען. איז דאך אפשר כדאי צו זעהן אונזער מסורה פינעם בעשה"ק. אפשר ליגט גאר דארט די תירוץ.
די פראבלעם אסאך מאל איז אז מענטשען וואס האבען נישט פארשטאנען האבען גענומען תורת הבעשה"ק און מהפך געווען הקערה על פיה.

"מהפך געווען קערה על פי'" זאגסטו? זיי האבן גענומען דעם בעש"ט און דעם גאנצן חסידות, און ניצן דאס אלץ א מיטל צו דערשטעכן און באגראבן טאקע תורת הבעש"ט און חסידות. רצחו וירשו. וואס איז אונז געבליבן פון "שמחה", וואס איז אזא וויכטיגער יסוד אין חסידות? פרובירט צו כאפן א "קאדאטשקע" טענצל ביי א חתונה. רוב אנוועזנדע "חסידישע אידן" וועלן נאר וועלן וויסן ווער דער "פאני" מענטש. (אן אויסלענדער? א בעל תשובה?) אלעס וואס איז אונז איבערגעבליבן פון חסידישער שמחה איז א ריי דרשות פאר פורים אז מען זאל חלילה נישט צוקומען צו הוללות; ווי אויך זויערע פרושים מיט צעאקערטע שטערנס וואס דרש'ענען מיט א קול געשטיקט פון טרערן און א פנים מלא מרה שחורה על כל גדותיו איבער דעם גרויסן ענין פון שמחה: ווי שטארק מען דארף זיך פרייען אז מיר זענען אידן -- חסידישע אידן! מען דארף זיין בשמחה (כליפ כליפ כליפ) אז מיר זענען דעם אויבערשטנ'ס קינדער!...

[לולקע-ציבעך]

ויש לטעון אז לכאורה די גאנצע נושא איז מים שאין להם סוף. מיר קענען אייביג חושש זיין אז מארגען וועט מען געוואויר ווערען פארקערט. אבער לענ"ד איז די תירוץ אז די עומק פין די ענין פין בלי גבול איז טאקע דאס ממש. מיר ווילען זיך אפלאזען פין זיין משיעבוד צו א כלי מכשיר וואס האט אינז בכלל נישט משכנע געווען אז דאס איז מציאות כשלעצמו. מיר ווילען פשוט לעבען די מציאות כמו שהוא. איידער די שכל האט זיך אזוי שטארק ארויפגעזעצט אויף אונז. שטיפ מיך נישט אריין אין קיין שאכטעלע, ביטע.

די גדרי השכל ארבעטן זייער פיין אויף צו פירען אונזער טאג טעגליכע געברויכען. דאס איז ווייל די אלע געברויכען האבען מיר זיך אויסגעשטעלט לויט די הגדרות השכל. דהיינו די געברויכען זענען מצד דעם שכל וגדריה. אבער עס איז דא געברויכען וואס זענען מצד די מציאות וואס איז ברייטער פין שכל. די געברויכען קענען נישט מסודר ווערן מיטן שכלדיגע לעבן. א שטייגער ווי מאטעמאטיקע זאל ערפילען די געברויכען פין אהבה.
נאר ווען מיר וועלן לעבן אינדרויסען פין די באצוימונגען פין שכל, דהיינו לעבן מיטן בלי גבולדיגער מציאות, וואס דאס מיינט לעבן מיט גאט, מיטן אין סוף, מיטן בלי גבול, דעמאלטס איז עוז וחדוה במקומו. דאס איז אלעס וואס מען רעדט ווען מען זאגט דבוק זיין בה'. דער אייבערשטער איז נישט עפעס א געוויסער מושג. דער אייבערשטער איז די ענין פין זיין אינדערויסען פין מושג און גבול. עס איז נישט קיין אמונה אין "עפעס", עס איז א וועג פין לעבן אינדערויסען פין הגבלה. אמונה איז דביקות זאגט דער בעשה"ק. עס איז נישט קיין מחשבה פין עפעס א מין קאנצעפט. עס איז א וועג פין זיין. הוי"ה ב"ה. עס איז פשוט זיין אינזער אייגענעם שורש. דאס וואס מיר זענען באמת. אין שפראך פין חסידות, רופט מען דאס אראפשיילען אלע קליפות [הגבלות וצימצומים] און דאן איז שכינה מער נישט אין גלות עס ווערט נתגלה אונזער בלי גבול.

שפתיים ישק! עטליכע צענדליג קישן אין פיסקל.

[מי אני]

לויט די הגדרה פון נשמה יתירה, מיוסד אויף די ווערטער פונ׳ם מגיד בענין שמחה ורוחניות, אז גשמי איז צמצום לעומת רוחני, קען מען דערין זאגן נאך א קנייטש. דהיינו, דער דברי חיים אין פ׳ במדבר זאגט אז שמחה איז אזוי ווי אן עיגול וואס איז מסבב דער מענטש ע״ש. יעצט, עס זענען דא 5 פלעטאניק סאלידס. דאס זענען 3D שעיפס וואס זענען געמאכט פון איין און די זעלבע 2D שעיפ פון אלע זייטן און אזוי ווערן זיי געמאכט (אן קיין געפס כמובן); איינע פון זיי למשל איז דער קיוב וואס איז צאמגעשטעלט מיט נאר א סקווער פון יעדע פון אירע 6 זייטן. ווי באקאנט האט אפלטון געהאלטן אז יעדע פון די שעיפס איז צוגעשטעלט צו איינע פון די ד׳ יסודות (און די פיפטע אלס עפעס ״וואס ג-ט האט גענוצט צו מאכן די אנדערע״, אדער כנגד אריסטו׳ס פיפטע עלעמענט פונ׳ם עטער/שמים). אפלטון האט צוגעשטעלט דעם אייקאסאהעדראן, וואס איז צאמגעשטעלט פון 20 [עקווילעטארעל - אלע דריי זייטן זענען די זעלבע לענג] טרייענגעלס און האט ממילא 20 זייטן, צו וואסער ווייל די שעיפ איז די מערסטע קרוב צו א ספעיר (וואס קען נישט זיין איינע פון די פלעטאניק סאלידס, ווייל עס האט למעשה נישט קיין זייטן) און איז די מערסטע ״פליסיג״.

די עלעמענט וואסער (אין איר ליקוויד פאזע [לח וקר]) איז די מערסטע בויגזאם און גייט אננעמען די שעיפ פון איר קאנטעינאר. און אנדערע ווערטער, ממש אזוי ווי די פריער-דערמאנטע הגדרה פון רוחניות. דאס גייט צוזאמען מיט דעם וואס שמחה, וואס קומט פון רוחני כנ״ל, איז אן ענין עיגול וסיבוב וכהדברי חיים, וואס די נענטסטע פלעטאניק סאליד דערצו, צום ספעיר [עיגול 3D], איז מרמז צום יסוד פון וואסער וואס ווייזט אויף בויגזאמקייט.

(הגם אז די יסוד פון ״רוח״ אליין, וואס איז טעקניקאלי נאך מער בויגזאם אין די געז פאזע [לח וחם], האט אפלטון צאמגעשטעלט מיט׳ן אקטעהעדראן, וואס איז צאמגעשטעלט פון 8 [עקווילעטארעל] טרייענגעלס און האט 8 זייטן. או כלך לדרך זה, אז אונז טרעפן מיר אז די לענגסטע צייט פאר ״שמחה״ מן התורה איז אכט טאג (עיין בסוכה מח.). זעה מיר א קשר צווישן שמחה און 8, וואס די פלעטאניק סאליד פון 8 זייטן איז כנגד ״רוח״ ובויגזאמקייט. ועוד יותר אז דער רמ״ע מפאנו (מאמר חיקור הדין ח״ב סו״פ כז) זאגט אז שמיני עצרת איז דער מרכז פונ׳ם עיגול וואס אלע אנדערע ימים טובים נעמען איר ארום, און וועגן דעם ווערט עס אנגערופן סתם ״חג״ ע״ש. א״י אז דער רמ״א אין יו״ד סימן לו סעיף ח איז מטריף א ריאה וואס האט א חסרון כאות כ׳ פשוטה ע״ש ובנו״כ. כ׳ איז 20 כנגד די 20 זייטן פונ׳ם אייקאסאהעדראן, און די תפקיד פונ׳ם ריאה איז לנשום ה״רוח״. איז טרעפן מיר א קשר צווישן די צוויי לח עלעמענטן וואס זענען בויגזאם און מרמז צו רוחניות כנ״ל, מיט׳ן אייקאסאהעדראן וואס איז די נענסטע צום (3D) עיגול וואס איז די ענין פון שמחה וכנ״ל.)

*

ולגבי די ענין פון די הגבלה פון די כח פון ווערטער, עיין כאן באריכות.

[מי אני]

דער רס״ג דערמאנט אפלטון׳ס פלעטאניק סאלידס אין זיין האמונות והדעות (מאמר א פ״ג).

(הגם ער זאגט אז יסוד העפר איז קעגן דעם אקטעהעדראן און יסוד האויר איז קעגן דעם דאגעקאהעדראן. אין אפלטון׳ס טימעאס שטייט אז די קיוב איז קעגן יסוד העפר און די אקטעהעדראן איז קעגן יסוד האויר.)