זר זהב האט געשריבן:@געפילטע זאגסט איבער מיין פוינט. "מיט די צייט" קען אלעס ווערן אויטענטישע אידיש. און מיט די צייט קען אלעס ווערן גוי'איש. און איך רעד נישט פון "ערפינדען", די ספרים זאגן שוין אז דער גוי ערפינד פאר'ן איד, און ווי ס'שטייט אין חת"ס דאכט זיך אז דער גוי וואס בויעט די בריק וועט קומען בעטן זיין שכר פון ג-ט, וועט אים גט זאגן אז ער האט זיך אינזינען געהאט אפילו ער האט עס אין אמת'ן געבויעט פאר'ן איד.
יידל האט געשריבן:בעל עגלה, איר וועט זיין סורפרייזד, אבער מענדעלסאן איז געווען א שומר תורה ומצוות און וויזל איז געווען א תלמיד חכם. זיי האט געבאדערט די חינוך נישט די תורה ומצוותיה.
זר, נאכאמאל, דיין narrative פון אויטענטישקיט איז א נערעטיוו וועלכע די חתם סופר ותלמידיו האבן מחדש געווען. פארדעם האט עס בכלל נישט (אדער כמעט נישט)עקזעסטירט. און וואס האט צוזלאזטע מוזיק מיט נישט-אידישקייט. פארוואס איז יא צולאזט און נישט צולאזט א מעסטער בכלל?
יידל, האסט אמאל געזען א בילד פון מענדלסאן? ער זעט דיך אויס ווי א וויליאמסבורגער איד? און דאס וואס דו שרייבסט אז מ'פלעגט אמאל גריסן יעדע פרוי איז שווער צו גלייבן, ס'איז נישט אויסגעהאלטן מדינא דגמ'.
צו די חשוב'ע רעדאקציעס פון אידישע אויסגאבעס: אדם אוסר את שלו, עס איז נישט ערלויבט זיך צו באנוצן מיט מיינע ארטיקלען אן קיין בפירושער ערלויבעניש. איר קענט אייך מיט מיר פארבינדן אין אישי. א דאנק פון פאראויס.
נולד מאוחר האט געשריבן:איז די טענה דא אז סאיז בעצם נישטא אזא זאך ווי אויטענטישע אידשקייט, אדער סאיז שייך נאר פערצאפאל האט עס נישט קיינער? ווען מיר זאלן ווען האבן א דאקאמענטרי פון תקופת מתן תורה וואלטן מיר נישט געהאט אויטענטישע אידשקייט?
ס'איז יא דא א דאקומענטערי פון תקופת מתן תורה. ס'הייסט די מאווי "טען קאמענדמענטס".
ס'נישט קיין דאקומענטרי, א פשוט'ע האליוואוד פילם.
צו די חשוב'ע רעדאקציעס פון אידישע אויסגאבעס: אדם אוסר את שלו, עס איז נישט ערלויבט זיך צו באנוצן מיט מיינע ארטיקלען אן קיין בפירושער ערלויבעניש. איר קענט אייך מיט מיר פארבינדן אין אישי. א דאנק פון פאראויס.
נאכאמאל, מ'רעדט דא וועגן "אוטענטישע" אידישקייט, נישט וועגן ווער ס'האט פארגלייזטערע אויגן ביי קידוש. ווען דו גייסט ווען מיט דיין מעסטער וואלסטו מעגליך אויסעוועהלט די צדוקים בשעתם, צו גאר די קריסטן בזמן בית שני.
ווי אויך דארפסטו פארשטיין אז אלעס וואס דו זעהסט אין די גלעזער, ווילדע ניגונים און טענץ איז נאר ווייל דאס איז דיין פערספעקטיוו וואס איז נשפע פון דיין סביבה. ווייל דו ווייסט אז די באמעס צופייערען זיך ביי ליפא'ס הייב אויף דיינע הענטעלעך, און די כולל אינגערלייט ווערן לעבעדיג ביי ר' אלימלך'ס טאנץ, אבער א דרויסעדער זעהט נישט קיין חילוק, און ווען ליפא קומט ווען ארויס מיט דעם מאדנע רעבירעב (קרעדיטפרישער) ליפא טאנץ וואלסטו דאס אנגעקוקט פונקט אזוי טשיקאוו. It's all a matter of perspective.
איך מיין אז איר פארשטייט און ווייסט אז ״צייט און מוח און געלט״. האט גארנישט מיט תורות הבדלה, דערפאר וואנדערט מיר וואס איר האט געמייט צו שרייבען אז עס גאר פארקערט.. און פארוואס איר דערמאנט עס.
הכלל, איך פארשטייט בכלל נישט אז זיך קליידען ווי דעם גוי און זיך פיצען ווי דעם גוי איז בניגוד צו תורות התבדלות און עס ברענגט א התקרבות, משא״כ דרייווען א לעצטע מאדעל קאר איז שוין נישט די זעלבע שטאפעל?
צוריק צו אייער ערשטע פראגע, איר פארשטייט טאקע נישט די חילוק פון זיך צוגלייכען היינט צוטאגס צו דעם סטייל פונעם גוי פון היינט צוטאגס, לעומת זיך צוגלייכען היינט צוטאגס צו דעם סטייל פינעם גוי פון צען יאר צוריק??
מיר נישט נעמען קיין אחרוית אויף די אינהלט פון אונזערע תגובות.
איך מיין אז די עולם מאכט דא א גרויסע טעות. ווי יידל האט דא שיינערהייט ערווענט, איז נישט שייך צו מגדיר זיין עפעס וואס טוישט זיך מיט די צייטן אלץ אטענטיש. די אפטייטש פון אטענטיש איז ארגינעל, ריין, אומגעטוישט. אלע זאכן וואס ווערן דא איבערגעשמועסט זענען זאכן וואס זענען ווייט פון ארגינעל, ריין און אומגעטוישט.
א.ג. אידישע מוזיק איז ארגינעל? גלעזער? קליידער? איז די חילוק צווישן איינער וואס שאקלט לאנג ביים דאווענען און איינער וואס רייכערט יו"ט געווען די מעסטער ביי די כלל ישראל פון לאנגע יארן צוריק? די זאכן האבן גארנישט מיט אטענטישקייט. קען זיין אז דו קענסט מיר אויפווייזן דאס נחיצות דערפון פאר אונז אדער פארן באשעפער, אטענטיש איז עס אבער נישט.
אויב אזוי איז דאך יידל לכאורה גערעכט, אז דאס גאנצע געשפרעך איבער אטענטיש אידישקייט איז א וועיסט אוו טיים.
איך בין מסכים צו יידל לגבי וואס מענטשן רופן אטענטיש, אז עס איז נישט ריכטיג. איך האלט אז עס איז אבער דייקא יא דא אטענטיש אידישקייט, אבער די מיינונג דערפון איז אנדערש פון וואס די המון עם מיינט.
עס זענען דא חלקים פון די תורה וואס זענען קיינמאל נישט געטוישט געווארן און וועלן קיינמאל נישט געטוישט ווערן, און נאר לגבי די זאכן איז שייך צו זאגן אטענטיש. ולא זו בלבד, נאר לכאורה, ווי מער מען האלט זיך נאר צו די זאכן - אן צולייגן חומרות, מנהגים וגדרים - אלץ מער אטענטיש איז מען.
יעדער איינער פארשטייט אז בנוגע קליידונג שטייען מיר היינט פיל מער פארגעשריטן און בעסער ווי די פרימיטיווער אדם, נח, אברהם, די שבטי קה, און אפילו ווי אונזערע עלטערן פאר דרייסיג פערציג יאר צוריק. די קליידער זענען שענער, שטערקער, בעסערע פיט, באשוצט פון הוץ און קעלט. אבער למעשה די אפריקאנער שבטים וואס טראגן שמאטעס מלמעלה ומלמטה זענען אבער מער אטענטיש אין דעם געביט. יא, זיי זענען פרימיטיוו אבער אטענטיש.
נחזור לענינו, לגבי אידישקייט איז דאס זעלבע זאך. אידישקייט איז געווארן בעסער און בעסער דורכאויס די יארן. מען האט צוגעלייגט גדרים וסייגים, מנהגים וחומרות, געפילישע זאכן, קבלה ענינים, (איך רעד דא פון די זאכן וואס זענען צוגעלייגט געווארן בכוונה מיט שכל, נישט די שטותים והבלים וואס פארנעמט היינט ליידער א גרויסע טייל פון די א.ג. חרדי'שע רעליגיע.)
למעשה אבער איז דאס נישט אטענטיש אידישקייט, דאס איז אידישקייט מיט צוגעלייגטע מטעמים. דאס איז פונקט ווי די יומען ביאינג מיט סטראקעס און געפעפעטע הויזן, יעדער פארשטייט אז טראץ די געוואלדיגע מעלות און וויכטיגקייט פון געפעפעטע סטראקעס דאך איז די פרימיטיווער אפריקאנער מער אטענטיש.
די זעלבע איז מיט דעם. אפגעזעהן וואס איר האלט לגבי אלע צוגעלייגטע און טוישבארע זאכן אין אידישקייט, זאל עס זיין וויכטיג און קלוג און יסודות הדת און ואבדיל וכו' אטענטיש איז עס נישט. די ווייניגער פון די חומרות, מנהגים וכדומה, די מער אטענטיש.
וויליאמסבורגער אידן (איך כאפ אן וויליאמסבורג טו מעיק עי פוינט, וה"ה לשאר חרדים) קען זיין אז איר זענט דאס מערסטע חשוב'ע אידן בעיני אלוקים, (איך פערזענליך בין נישט אזוי זיכער) אבער אטענטיש זענט איר בכלל נישט!, וכנ"ל.
"לא מצאנו בשום מקום בתורה שמצווה אדם להיות למדן ובקי בכל חדרי התורה. שכן תכלית הלימוד אינה להיות למדן אלא להיות אדם טוב, לעשות הטוב ולהטיב לזולתו." ~ רמ"מ מקאצק ז"ל
דארף מען דא מברר זיין אויב רעדט מען וועגן אריגינעלער יודישקייט, דהיינו מצוות הדת וכו', אדער וועגן אריגענעלער יידישער קולטור, וואס דאס איז כולל ניגונים מאכלים וכו'. דאס זענען צוויי גענצליך באזונדערע זאכען וואס מאנכע, סיי די קנאים וואס פראבירען זיך צו האלטען צו אריגינעלער יידישע ניגונים לבוש וכדו', און סיי סתם מענטשען וואס האבען א נאסטאלאגישער געפיל צו די א"ג אריגענעלער יידשקייט פון וומס"ג זענען זיך טועה און צומישען.
א דריטער זאך אינגאנצען איז דער ענין פון אוטענטישקייט בעצם, פילט זיך היימיש מיט'ן יידישקייט זיינער, ווער ס'זעהט זיך אן אויף עם אז זיין יהדות איז א חלק פון עם און איז נישט עפעס א פרעמדע זאך וואס איז צוגעטשעפעט צו עם. דאס איז אפשר א זאך וואס האט אביסעל צוטוהן מיט די לבוש עסן וכדו', עס איז אבער באמת אינגאנצען אן אנדערע נקודה.
ויש לחקור לגבי כל אחד משלש נקודות אלה בשאלות האשכול. איז לאמיר זאגען בקיצור אויבערפלעכליך.
לגבי היטען די הלכה און השקפה פון די תורה אריגענעל, איז לכאורה נישטא קיין חילוק פון פלעצער און זמנים, און ווער ס'לערנט די תורה און פאלגט איר ער איז דער אריגענעלער יוד. נאר וואס, דא דארף מען חוקר זיין אויב אין דעם גופא איז נישטא קיין שינויים, צו איז די תורה פון חז"ל טאקע די זעלבע ווי די פון תנ"ך, און צו איז די תורה פון די ראשונים ואחרונים די זעלבע ווי די פון חז"ל. דאס זענען היסטארישע מחקר'ישע שאלות וואס מ'רעדט וועגן דעם, אבער למעשה איז זיכער אז ע"פ תורה איז דער אחרון די זעלבער אמת'דיגער מייצג פון די תורה ווי דער תנ"ך יוד, כל עוד זיינע חידושים וכו' זענען בדרכה של תורה, וע"ז נאמר שבעים פנים לתורה וכל מה שתלמיד וותיק עתיד לחדש וכו'.
לגבי די צוייטע, קולטורישע נקודה, איז זייער שווער צו זאגען אז ס'דא בכלל אריגענעלע יידישע עסן, קולטור, טענץ, ניגונים, וכדו'. עינינו הרואות אז דאס וואס מרופט פארצייטיש יידיש היינט איז נישט מער ווי דער גויישער סגנון פון א געוויסע פלאץ אין א געוויסע צייט צוריק, און דאס איז זיכער אז עס האט גארנישט קיין המשכיות צו דער יידישער קולטור פון זמן התנ"ך וחז"ל, וואס זייער קולטור נאיז אויך געווען בערך ווי די ארומיגע שכנים. אמת ס'דא כל מיני הלכות וועגן חוקות הגוי וכו', און די קנאים הענגען זיך שטארק אן אין די אלע אזהרות התורה ורז"ל וועגן זיך דערווייטערן פון גוים וכו' (עי' במיוחד במאמר הר"ש זעליכאוער שובה ישראל), איז דאס נאכאלץ גאר פראבלעמאטיש, און אין די פוסקים טוט זיך א גרויס צומישענעיש וועגן די גדר פון די אלע הלכות למעשה, וועגן די אלע קשיות ועוד, און לכאורה ע"פ הלכה אין לנו אלא מה שמפורש בחז"ל וכו' לאיסור, און צו אסר'ן נאך וועגן אזוינע טעמים איז שווער צו מבסס זיין הלכה'דיג.
די דריטע זאך, זיך פילען היימיש און אריגענעל אין יידשקייט, מיין איך אז ס'איז שווער מכחיש זיין אז על פי רוב איז דאס דא ביי "היימישע יודען" פיל מער ווי ביי מער מאדערנע סארטן. קען זיין דאס איז נישט מער ווי געפילען, אבער איך מיין אז א שלום זכר אין א היימיש שטיבל האט פיל מער יודיש טעם ווי אין א מער מאדערנע פלאץ. ווי אויך א דאווענען, א אקדמות, א נשמת, וכו'. אבער דאס איז נאכנישט מחייב גארנישט, און קען זיין ס'איז נאר מיין הרגל, דאך מיין איך שיש דברים בגו ויל"ע בסיבות לזה וכו'.
לעיקוואד האט געשריבן:די דריטע זאל, זיך פילען היימיש און אריגענעל אין יידשקייט. מיין איך אז סאיז שווער מכחיש זיין אז על פי רוב איז דאס דא ביי "היימישע יודען" פיל מער ווי ביי מער מאדערנע סארטן. קען זיין דאס איז נישט מאער ווי געפילען, אבער איך מיין אז א שלום זכר אין א היימיש שטיבל האט פיל מער יודיש טעם ווי אין א מער מאדערנע פלאץ. ווי אויך א דאווענען, א אקדמות, א נשמת, וכו'. אבער דאס איז נאכנישט מחייב גארנישט, און קען זיין סאיז נאר מיין הרגל, דאך מיין איך שיש דברים בגו ויל"ע בסיבות לזה וכו'.
געפיליש? יא. היימיש? קען זיין. מער אידיש טעם? יש לעיין (על טעם אין להתווכח). אבער "אטענטיש"? מאן דכר שמיה?
קיינער רעדט דא נישט וועגן חייובים, מען רעדט דא לגבי די אפט-גענוצטע פראזע פון "אטענטיש".
"לא מצאנו בשום מקום בתורה שמצווה אדם להיות למדן ובקי בכל חדרי התורה. שכן תכלית הלימוד אינה להיות למדן אלא להיות אדם טוב, לעשות הטוב ולהטיב לזולתו." ~ רמ"מ מקאצק ז"ל
לעיקוואד האט געשריבן:די דריטע זאל, זיך פילען היימיש און אריגענעל אין יידשקייט. מיין איך אז סאיז שווער מכחיש זיין אז על פי רוב איז דאס דא ביי "היימישע יודען" פיל מער ווי ביי מער מאדערנע סארטן. קען זיין דאס איז נישט מאער ווי געפילען, אבער איך מיין אז א שלום זכר אין א היימיש שטיבל האט פיל מער יודיש טעם ווי אין א מער מאדערנע פלאץ. ווי אויך א דאווענען, א אקדמות, א נשמת, וכו'. אבער דאס איז נאכנישט מחייב גארנישט, און קען זיין סאיז נאר מיין הרגל, דאך מיין איך שיש דברים בגו ויל"ע בסיבות לזה וכו'.
געפיליש? יא. היימיש? קען זיין. מער אידיש טעם? יש לעיין (על טעם אין להתווכח). אבער "אטענטיש"? מאן דכר שמיה?
קיינער רעדט דא נישט וועגן חייובים, מען רעדט דא לגבי די אפט-גענוצטע פראזע פון "אטענטיש".
איך מיין נישט אוטענטיש במובן פון אריגענעל וואס איז אמאל געווען, אוטענטיש מיין איך מובן פון וואס עקזיסטינילישער דענקער רופען טוהן זאכע אוטענטיש, זאכען וואס זענען נובע פון דיין אייגענע פנימיות און ביינג, נישט זאכען וואזס זענען אנגעטשעפעט אזוי מבחוץ. איך מיין אז ביי היימישע יודען איז מער מצוי אז זיי פילען זיך אליינס היימיש אין יהדות. דאס איז זיי, משא"כ ביי מער מאדערנע, אפילו ביי ליטווישע, איז דא מער אזא פרעמדקייט מיט די יידישקייט זייערע, כאילו עס איז עפעס א דבר נוסף וואס איז אנגעטשפעט צו זיי אבער נישט אז דאס איז ער.
לעיקוואד תנא ושייר. איך האב גערעדט פון אידישע השקפה (און דאס איז כולל א דגוש אויף געוויסע מצוות ווי לדוגמא הבדלה וצניעות ביי די סאטמערע, לימוד התורה ביי די ליטוואקעס. אבער פארשטייט זיך די מדובר איז אויך ביי שאר עניני השקפה ווי אויטענטישע צוגאנג צו חינוך, צו שלום בית וכו'. די מדובר לגבי מוזיק ולבוש איז נישט געווען מכוח קולטור נאר מכוח השקפה ודו"ק)
