פיוטי היוצרות - דזשעז מוזיק?

[מורינו הרב]

איך בין נישט אזא גרויסע מבין אין די דזשעז מוזיק, אדער אין די ראפר סטייל געזינגאכטס, קוקנדיג אבער אמאל קליפס דא און דארט האב איך באמערקט אז דער מהלך איז צו זאגן זינגנדיג גאנצעטע מעשיות און געדאנקען, עס איז א בחינה פון רישא לא סיפה, עס פארט פון ענין צו ענין אן קיין פאראויסגעזעענע פלאן. אנדערש ווי א געווענליכע ניגון וואס איז געבויט אויף א מהלך, וואס דער סוף איז מקשר מיטן אנהויב, איז דארט גייט עס איינס נאכן אנדערן און עס פארט א באן.

קוקנדיג אין די יוצרות פון יום-טוב, נאכן טייטשן די שווערע ווערטער מיטן מטה לוי און דעם מחזור המפורש, שטעלט זיך מיר ארויס אז די פיוטים פון יוצרות גייען אויך אויף דער מהלך, עס פארט פון מעשיות, צו הלכות, און פון דארט צו ענינים און מוסר רייד, אן קיין המשך און סדר, דער עיקר איז אז עס גראמט און מען לויבט דעם אויבערשטן.

איך האב דעריבער געקלערט אז מען קען גרינג מקשר זיין די צוויי זאכן, און מעגליך אז עס איז געמאכט געווארן צו זינגען אויף אזא אופן. אדרבה! נעמט איין פיוט פונעם יוצרות פון סוכות, חזר'ט עס אייך איין מיט די טייטש (עס איז נישט אזוי שווער), און אויב אן זינגען דאס אויף דזשעז, זיך שאקלנדיג אויף אלע זייטן מיטן גאנצן גוף, וועט איר זען אז עס קלאפט א מחיה.

ווער עס האט געמאכט דעם עקספערמענט, זאל זיך אנרופן.

[קאווע טרינקער]

אריין אין "העמק דבר"....

ס'דא 78 סארט "יוצרות", אלע זענען אזוי? אדער פונקט דיע וואס דו האסט געקוקט דעם פירוש?

[משה געציל]

אויך פונ'ם קארלינער שו"ב?...

[חקרן]

יש דברים בגו. די יוצרות זענען ווירקליך געבויט אויף אזעלכע סארט אויפנים, אויסער די שטיקלעך וואס עס איז אפיציעל געבויט ווי א פאעזיע, לדוגמא די יוצרות פון די ערשטע טאג סוכות, דעם זמר 'ובכן ויהי בשלם סוכו' וואס איז א שיינע שטיקל, אבער כמעט אלע יוצרות פארן אויף אן אופן וואס עס לויפט פון ענין צו ענין.

אז מען רעדט פון סוכות, איז גוט צו נעמען פאר א דוגמא דער שטיקל פון 'ובכן לך תעלה קדושה' פונעם צווייטן טאג סוכות, וואס דארט גייט עס זייער שטארק אזוי, אבער נישט נאר דארט - כמעט אלע שטיקלעך זענען אזוי פון אלע ימים טובים און שבת וואס מען זאגט יוצרות.

[גאנצל]

איך האב פערצופאל א געפיל צו אזעלכע סארט געשרייבעכצער איך האב זייער ליב די יוצרות ס'איז הערליך שיין זייער אסאך פון זיי ס'ברענגט ענינים און געפיל און שיינע שמועסן זייער שיין ווען איך וואלט געווען אין די היינטיגע בדחנות ליין וואלט איך אסאך גענאשט פון דארט ס'איז מתוק

[הוגה]

איני מבין בכלל אין יוצרות און פאעזיע. איין זאך נאר, אסאך חסיד'ישע זענען זיך טועה און מישן אויס דזשעז מיט רעפ, אדער מיט ראק. דזשעז איז בכלל נישט נאנט צו רעפ, און אויב מען שאקלט די גוף ביי דזשעז איז עס נאר קומזיץ סטייל. זייער אסאך פון שלמה קארליבאך ניגונים זענען דזשעז. דזשעז שפילט מען מיט א קלארינעט אדער סעקסעפאון וכדומה. די סיבה פארוואס דזשעז איז אמאל געווען אסור איז לכאורה ווייל רוב גוי'אישע ניגוני אהבה זענען דעמאלטס געווען דזשעז. און די דזשעז טאנץ איז ראמאנטיש. סתם לידיעה בעלמא.

[שעפטל]

מיין ארטיקל איבער יוצרות איז שוין כמעט פערטיג... כאפ מיך נישט אויס...

[שליח]

אגב, די משכילים וואס זענען פארנומען געווען אפצולאכן פונעם קליר'ס אץ קוצץ וכדומה, האבן נישט פארשטאנען (אדער נישט געוואלט פארשטיין) אז דאס איז געווען גאנץ א סאפיסיקירטע באנוץ פון cacophony, מ'פילט בחוש ווי די קוצצים צוברעקלען זיך אין מויל. דער טעכניק ווערט היינט אויך באנוצט, למשל האפקינס' שורה The blood-gush blade-gash.

[איחוד פעלד]

אגב, די משכילים וואס זענען פארנומען געווען אפצולאכן פונעם קליר'ס אץ קוצץ וכדומה, האבן נישט פארשטאנען (אדער נישט געוואלט פארשטיין) אז דאס איז געווען גאנץ א סאפיסיקירטע באנוץ פון cacophony, מ'פילט בחוש ווי די קוצצים צוברעקלען זיך אין מויל. דער טעכניק ווערט היינט אויך באנוצט, למשל האפקינס' שורה The blood-gush blade-gash.

דאס איז א אינטרעסאנטי מהלך, כלומר אים איז נישט אנגעגאנגען אזוי ווייט די כוונה פין די ווערטער אָץ קוֹצֵץ בֶּן קוֹצֵץ קְצוּצַי לְקַצֵּץ בְּדִבּוּר מְפוֹצֵץ רְצוּצַי לְרַצֵּץ, נאר בעיקר געוואלט ארויסברענגען דער קציצה. האסט עס ערגעץ געזעהן? אדער דאס איז אייגענס. איך וויל עס נישט נאכזאגען פין ק"ש.

בדרך אגב, ווי אזוי טייטשט איר דער נעקסטע זאץ?
לֵץ בְּבוֹא לְלוֹצֵץ
פֻּלַּץ וְנִתְלוֹצֵץ
כְּעָץ מְחַצְּצִים לְחַצֵּץ
כְּנֵץ עַל צִפּוֹר לְנַצֵּץ

וואס פילט מען דא דער ליצנות?

[שליח]

דער חילוק צווישן פראזע און פאעזיע איז, אויב זאלן מיר פרובירן עס צו זאגן אין א ווארט, אז אין פאעזיע נוצט מען ווערטער פאר מער ווי זייער טייטש. בעת וואס אין פראזע שרייבט מען פשוט וואס מ'וויל ארויסברענגען, קלויבט מען אין פאעזיע די ווערטער באזירט אויך אויף אזעלכע שיקולים ווי בילדער-שפראך, קלאנג, און ריטם. פארשידענע טעכניקן ווערן באנוצט צוזאמען ארויסצוברענגען אן אייגענארטיגן שטימונג.
געווענליך וויל מען די ליד זאל זיך זינגען ווי שיינע מוזיק, מיט אנגענעמע קלאנגען. אין אזא פאל קען מען נוצן euphony (א צירוף פון קלאנגען וואס הערט זיך זיס צום אויער). צומאל אבער איז די כוונה פארקערט, דער ריטם זאל זיך שפירן טעמפ און שטומפיג, די קלאנגען זאלן זיך הערן ווי ציין קריצעניש אדער ווי א פויסט וואס זעצט אויפן טיש. דאן קומט צוניץ dissonance און cacophony. די מפוצץ'דיגע ווערטער פאסן גאר גוט אין א שעלט-ליד וואו מ'קנאקט, קראכט און קייט די נמח-זכרו'ניקעס מיט די באק ציין. צו דער קליר האט דאס געמיינט ווייס איך נישט (גאנץ מסתבר אז יא, עכ"פ אונטערן באוואוסטזיין), און געוויס האט ער נישט בעיקר דאס געמיינט (מער ווי טייטש), אבער למעשה שטימט עס הערליך, און ס'האט נישט קיין פשט צו שפעטן דערפון.
דער געדאנק איז נישט אז יעדע שטיקל דארף זיך הערן ווי איר טייטש (וממילא דארף א שטיקל איבער ליצנות זיך הערן ליצנות'דיג), נאר אז די גאנצע ליד בכלליות הערט זיך ווי איינער וואס רעדט מיט האס.
(כ'האב עס נישט געזעהן אין ערגעץ, אבער כ'ווייס נישט צו ס'גייט אריין בגדר חידוש בכלל, מסתמא איז נישט דא ביי דעם חיוב אמירת דבר בשם אמרו. אז איר ווילט קען איר זאגן אז איר האט עס געזעהן אין עפעס א גליון...)

[נהורא נפישא]

ר' שליח לויט ווי איך פארשטיי איז א גרויסער טענה קעגן קליר בעיקר דאס אז ער באנוצט זיך מיט אן אייגענארטיגען דקדוק זיינע ווערטער זענען קיינמאל נישט גענוצט געווארן בעפאר ער האט דאס געשריבען און דאס אלעס כדי עס זאל זיך אריינפאסען אינעם חרוז וכדומה

[הערשי]

שליח זאגט א שיין געדאנק. ס'איז יתכן אז ס'איז ספונטאן געווארן. Ononmatopea איז א ווארט וואס דער טייטש דערפון איז נישט נאר מוסכם, נאר ס'ליגט אינעם עצם ווארט, ווייל די ווארט מאכט נאך די קול דערפון. צום ביישפיל, א קנאק אדער א קראך הערט זיך אזוי. דער ווערטערבוך איז פול מיט אנאמעטאפיעס, און לשה"ק פארמאגט אויך אסאך אזוינע. נאכמער, כפולי עין הפעל גיבט צו שטארקייט צום ווארט. דערפאר איז צו ערווארטן פון דיקע ווערטער, איבערהויפט געדאפעלטע, צו האבן נעגאטיווע באדייטן. קצץ, משרש קץ אדער קצה, קען זיין קוץ ודרדר, קצתי בחיי, קץ כל בשר ווייל א סוף איז געהאקט, מלשון זה קיץ בסוף השנה וקיץ תאנה סוף להבשל מכל הפירות. ממילא פיל ווערטער וואס גראמען מיט קצץ האבן ענדליכע באדייטן, ווייל אז זיי הערן זיך אייניג מיינען זיי אייניג, without attributing the deployment of the literary device of sound imagery.

שליח איז פאראנויד אז דער עולם איז אויסן אפצו'חוזק'ן מכל היקר. ער זוכט אויס די בוצי בוצי משכילים'לעך זיי צו עוקר מן השורש זיין. נעמט איין די פילן. קיינער לאכט נישט אפ פונעם קליר'ס טאלאנטן.

[יאיר]

זייער אינטערעסאנט, הערשי און שליח. כ'האב שוין אסאך מאל געטראכט דערוועגן. כמדומה לי אז אין לשון הקודש זעט מען טאקע מער דעם פענאמענען, און כ'האב אמאל געקלערט אז די סיבה איז ווייל דאס איז דאך פון די אור אלטע שפראכן ווען שפראכן זענען קוים געווארן אנטוויקלט, ממילא איז נאטורליך אז מען האט אנגערופן זאכן אדער אקטיוויטעטן לויט א ווארט וואס דערמאנט די פעולה. למשל, ווען איך זע דעם ווארט חריץ קען איך הערן בחוש דעם "קראץ" (פילייכט אן אייניקל פון חריץ), אין חוצב שפיר איך ממש וואו מען שפאלט העלצער, און אין דעם ווארט להב זעט זיך מיר צינגען פייער שפרינגען ווילד.

[שליח]

ר' שליח לויט ווי איך פארשטיי איז א גרויסער טענה קעגן קליר בעיקר דאס אז ער באנוצט זיך מיט אן אייגענארטיגען דקדוק זיינע ווערטער זענען קיינמאל נישט גענוצט געווארן בעפאר ער האט דאס געשריבען און דאס אלעס כדי עס זאל זיך אריינפאסען אינעם חרוז וכדומה

ריכטיג, דאס שרייט דער אבן עזרא אין קהלת (און אנדערע), מסתמא וועט ר' שעפטל דאס בארירן במאמרו המובטח. נאכמער, די טענות אז ר"א הקליר'ס פיוטים זענען בכלל שוואך (פאעטיש גערעדט) זענען אויך גאנץ גערעכט (הגם ס'איז פונקט אזא טענה ווי אז דוד המלך'ס תהלים איז נישט בחרוזים שקולים, נישט דאס איז געווען דער ציל בכלל), כ'האב זיך נאר געשטעלט אויף די ספעציפישע טענה אז אץ קוצץ איז געשריבן מיט "באמבאסטישע" ווערטער.

ר' הערשל, ייש"כ פארן צוברענגן דער ענין פון onomatopoeia, אבער כמדומה פארענטפערט דאס בעיקר די סופי החרוזים (קציצה פציצה רציצה), דאס וואס דער קליר האט גענוצט אזויפיל צ' ק' און ענליכע שווערע קולות און צירופים אויך וואו ס'פעלט נישט אויס, און נאך מיט אזא האסטיגער ריטם, ווערט מוסבר בהוספת ענין dissonance און cacophony.

שליח איז פאראנויד אז דער עולם איז אויסן אפצו'חוזק'ן מכל היקר. ער זוכט אויס די בוצי בוצי משכילים'לעך זיי צו עוקר מן השורש זיין. נעמט איין די פילן. קיינער לאכט נישט אפ פונעם קליר'ס טאלאנטן.

ייש"כ פארן דערמאנען איינצונעמען, כ'שפיר זיך שוין ב"ה פיל בעסער . ערנסט, די אמאליגע משכילים זענען געווען פארנומען מיט דעם, און כ'האב קיינמאל נישט פארשטאנען וואס זיי האבן געוואלט, האב איך עס דא אויסגעשמועסט.

ר' יאיר, דארווין האט געהאלטן אז שפראך האט זיך אזוי אנגעהויבן, נאכמאכנדיג נאטורליכע קלאנגען. היינט איז אנגענומען אין לינגוויסטיקס אז ס'האט א משהו אמת אין זיך, אבער ווייט נישט גענוג מסביר צו זיין שפראך מיט אלע complexities. אייערע ווערטער שטימען לכו"ע, אבער דוכט זיך אז יאפאנעזיש פארמאגט די מערסטע אזעלכע ווערטער (און ideophones בכלל).

[מי אני]

DEA1B43F-C4AA-4D4F-B097-A2BC63275F0B.jpeg

פון מגלה סוד פון הרב אהרן גומפרץ.